Eining - 01.06.1958, Blaðsíða 14

14
E I NING
PJEÐA STtJDENTSINS
Sjöunda júni 1957 birti Morgnnblað-
ið ræðu eftir ungan og nýbakaðan
stúdent, Ólaf B. Thors. Var ræða
þessi flutt, er hinir nýju stúdent-
ar voru að kveðja skóla sinn —
Menntaskólann í Beykjavík.
Títil deili veit ritstjóri Einingar á
þessum unga námsmanni, en ekki
er það venjulegt, að ungir menn
flytji slíkar ræður. Eining leyfir
sér að vekja athygli lesenda sinni
á eftirfarandi kafla ræðunnar. Þar
er vissulega íhugunarefni, og unga
manninum sagðist vel. Ber okkur
því að taka undir við orð hans. P. S.
Við, sem í dag1 kveðjum þenna skóla,
erum fulltrúar þeirrar kynslóðar, sem
hefur vaxið úr grasi og dafnað á mikl-
um umbótatímum. Við höfum lifað vel-
gengnisár og orðið þátttakendur í þeim
miklu breytingum. sem átt hafa sér stað
á landi okkar. Enda höfum við fengið
að heyra það, að aldrei hafi ungt fólk
alizt upp við þau þægindi og þann mun-
að, sem unga kynslóðin í dag. Slíkt er
eflaust satt og rétt. Hvað varðar þæg-
indi hins daglega lífs verðum við vart
mæld sömu stiku og fyrri kynslóðir. En
engu að síður er mér næst að halda, að
aldrei hafi ungt menntafólk búið við erf-
iðari andlegar aðstæður, en einmitt í
dag. Þetta kann að virðast fjarstæða ein.
Verður yður, áheyrendur, ekki hugs-
að til þeirra ungu manna, sem fyrr á
tímum fórnuðu öllu og þoldu kulda og
vosbúð til þess að geta notið einhverrar
menntunar? Sultu heilu hungri, heldur
en að fara á mis við þann fróðleik, sem
þeir áttu kost á. Og verður síðan hugsað
til þeirra manna, sem nú stunda nám
sitt í heitum húsakynnum — við næg-
an kost.
En það er ekki þetta, sem ég á við.
Mér dettur ekki í hug að bera saman
þessi skilyrði. En við verðum að hafa í
huga, að nú eru tímarnir breyttir. Þess-
ir ungu menn stunduðu nám sitt knúðir
þrá, knúðir þeirri eldheitu menntaþrá,
sem gerði þeim kleift að leggja slíkt
erfiði á sig. Þeir lifðu og hrærðust í
umhverfi mettuðu lærdómi og lestri.
Fjölmennið glapti þá ekki og tæknin
hafði þá ekki eins teygt sína löngu arma
inn í einkalíf mannsins. Hvirfilvindur
vélamenningar og andstæðna var þá
ekki vakinn. Þeir unnu af því að þeir
vildu vinna og gátu unnið.
En nú er öldin önnur. Önnur viðhorf
og önnur sjónarmið ráða nú flestu. £g
efast um að menntaþráin sé alltaf sú
sama, e. t. v. vegna þess, að menn þurfa
nú minna á sig leggja til þess að njóta
menntunar. Áhugasömum nemendum er
nú yfirleitt auðvelt að njóta skólavistar.
En vinnufriður og aðstæður til ein-
beitingar hugans eru ólíkar nú og þá.
Staðreyndin er sú, að nútímamaður
verður að grafa sig út úr völundarhúsi
eigin samtíðar til þess að fá að vera í
friði með eigin hugsanir. Dagblöð,
útvarp, sími og alls konar félagsskapur
eru að ræna manninn dýrustu réttind-
um hans, réttinum til þess að hugsa og
álykta með sjálfum sér. Múgskoðanir
og fjöldatrú setja meir og meir svip
sinn á hið daglega líf.
Við lifum á öld tækni og hraða.
Hvarvetna miðast viðleitni þjóðanna í
þá átt að létta hina beinu lífsbaráttu,
auka tæknina, auka hraðann. Upp úr
hjúpi þúsund ára þjóðlífs er að rísa nýtt
og voldugt goð — goð tækni og vel-
hyggju, vélin. Nýjar og glæstar uppfinn-
ingar leysa af verði hug og hönd. Sífellt
þokar mannlegur máttur um set fyrir
vélkraftinum. Ódýrt og afkastamikið
vinnuafl leysir manninn af hólmi. Þæg-
indin aukast og kröfur til mannlegs at-
gerfis minnka. Hinu glæsta goði er sífellt
fórnað fleiri og fleiri sálum, fleiri og
fleiri máttarstólpum, sem eitt sinn hvíldu
undir þjóðfélagi einstaklings og menn-
ingar. Sífellt er mokað á þá góðu gróttu-
kvörn, sem mylur manninum þægindi og
munað.
Og allt hefur þetta gerzt á fáum ár-
um. Það leiðir því af sjálfu sér að svo
snöggar breytingar verða ekki teknar
án þess að þeirra gæti í öðrum þáttum
þjóðlífsins. Eftir því sem þægindin auk-
ast og kröfur til mannsins minnka, glat-
ar hann smám saman þeim hæfileikum,
sem í öndverðu skipuðu honum skör
hærra skynlausri skepnu. Hin andlega
menning dregst aftur úr meðan goðinu
sæla er hampað.
Og það er raunar ofur eðlilegt. And-
leg barátta og einbeiting hugans krefst
alla jafnan mikillar áreynslu og mikillar
staðfestu. Og þegar hin daglega þróun
miðar í þá átt, að steypa alla menn í
sama mót, mót hóglífis og þæginda,
hættir maðurinn hreinlega að beita þeim
gáfum, sem guð gaf honum í upphafi.
Hin andlega deyfð og sú andleti, sem
nú gerir vart við sig í æ ríkara mæli, er
sjúkdómur, bráðsmitandi farsótt, sem
fer hratt yfir. Þessi sjúkdómur vill einn-
ig herja á okkur, sem nú stundum nám.
Það er svo miklu auðveldara að gefa sig
á vald lystisemdum og munaði okkar
vaxandi höfuðborgar, en að horfast í
augu við staðreyndir og semja sig að
þeim kröfum, sem menntaskólanám
óneitanlega gerir til hvers nemanda.
Og með þessi sjónarmið í huga leyfi
ég mér að fullyrða, að aldrei hafi nám
og ástundun gert meiri kröfur til stað-
festu og manndóms, en einmitt nú.
Við Islendingar eigum gamla menn-
ingu, sem við erum að verðleikum stolt-
ir af. í framtíðinni bíður okkar mikið og
mikilvægt verkefni. Við eigum að varð-
veita þessa menningu, auka hana og
efla. Og það er starf okkar, sem hér er-
um í dag.
En það fáum við því aðeins gert, að
við gætum þess að glata ekki sjálfum
okkur, hugsun okkar og frelsi í fjötra
múgsefjulnar, verða sálarlaus ferlíki í
fallegu landi, landi, sem átt hefur dug-
lega, þrekmikla menningarþjóð.
Slíkt starf verður vissulega verð-
ugt verkefni allra krafta okkar. Styrkj-
um því og hlúum að íslenzku menning-
arlífi minnug orða Jónasar Hallgríms-
sonar:
,,Hvað er langlífi
lífsnautnin frjóa
aleflings andans
og athöfn þörf.“
En gerum okkur ljóst, að fleiri hætt-
ur steðja að. í hönd fara erfið ár. Ekki
aðeins fyrir okkur íslendinga, heldur
gjörvallt mannkyn. Ár, sem skera munu
úr um það, hvort öll menning líður undir
lok, hvort hnöttur okkar verður vígvöll-
ur valdagráðugra stórvelda, sem búa
yfir krafti tortímingar og dauða.
Á hverjum degi fáum við fréttir af
vígbúnaði og hervæðingu stórveldanna.
Hótun berst á hótun ofan, og alls stað-
ar virðist ríkja hið gamla lögmál: Sá
sterkasti mun sigra.
Og í skugga þess hildarleiks stöndum
við þegnar smáþjóða, undrumst og
spyrjum.
Hvernig fær staðizt, að maður tuttug-
ustu aldarinnar, hinn þrsokaði homo
sapiens, skuli reiða yfir höfuð sér hinn
banvæna hamar, vitandi það, að ljósti
hann, hittir hann sjálfan sig.
Og svarið er aðeins eitt. Olfúð og
hatur, sem höfða til frumstæðustu eðlis-
hvata mannsins, eru enn þau öfl, sem
mestu ráða í heimi vorum, þótt fagurt sé
talað“.
Lítt mundi
þessi búningur frá 16. öld
ganga nútímahermönnum.