Íslenzk tunga - 01.01.1964, Page 28

26 STEFÁN KARLSSON
að þeim hafi hætt til að lenda í hóp einkvæðra orða og þá síðar í
hóp stoðhljóðsorða.19
3.22. Stoðhljóðið u skýtur upp kollinuin í íslenzkum handritum
þegar fyrir 1300, en útbreiðsla þess hefur trúlega tekið hátt á aðra
öld. Norðlenzk fornbréf bera með sér að stoðhljóðið hafi verið að
breiðast austur eftir Norðurlandi á 14. öld og alll fram á þá 15.
Nokkur bréf frá fyrri hluta 15. aldar, skrifuð á auslanverðu Norður-
landi, hafa bæði dæmi um orðmyndir með eldra ur og r án þess að
rugla þessum endingum saman, en þess er að gæta að flest þessara
bréfa eru svo stutt að hending kann að valda. Bréf úr öðrum lands-
fjórðungum eru svo fá frá þessum tíma að af þeim verður lítið ráðið.
3.23. Hvað veldur því þá, að svo er að sjá af Egils rímum sem litið
sé á tvíkvæð stoðhljóðsorð í enda vísuorða sem einkvæð væru svo
löngu eftir að stoðhljóðið u er komið í málið, eða því — ef rétt
kynni að vera — að skáldið forðast að rima stoðhljóðsorð við orð
með eldri «r-endingu?
Nærtækasta svarið verður að tónkvæði (musikalsk akcent) hafi
enn verið í málinu, eins og enn er í norsku og sænsku. Tónkvæði í
þessum málum er almennt rakið til fornnorrænu með því að orð-
myndir sem hafa verið ein samstafa á því málstigi hafa yfirleitt
10 Slafsetning nokkurra handrita á 14. öld kann aff styðja ])á skoðun að slíkar
einkvæðar aukafallsmyndir frændsemisorða hafi verið til: 1. í Wolfenhiittel-
handritinu 9.10. Aug. 4to frá miðri 14. öld eru engin dæmi um stoðhljóðið u,
en á einum stað er skrifað jodr (ef. af faðir) og auk þess hafðar einkvæðar
myndir af eignarfomöfnum í kvk. (okJcr, ylclcr fyrir okkur, ykkur), en annars er
ekki skrifað r fyrir ur. (Sjá Jón Helgason, Manuscripta Islandica, Vol. 3
(Copenhagen 1956), viii. bls.) — 2. Hjá þeim höndum í Reykjarfjarðarhók
Sturlungu (AM 122b fol.) frá seinni hluta 14. aldar, sem Kálund nefnir I.
hönd, eru aukaföll af systir og bróðir oft skrifuð systr og brodr, en þess utan
aðeins eitt dæmi um r fyrir ur. (Sjá Kr. Kalund, Sturlunga saga, I (Kobentiavn
og Kristiania 1906—11), xl. bls.) — 3. AM 62 fol. (Ólafs saga Tryggvasonar)
er að mestu með sömu hendi og sumt af Reykjarfjarðarbók Sturlungu (sjá Ól-
afur Halldórsson, „Ur sögu skinnhóka," sem mun birtast í Skírni 1963), og Ót-
afur Ilalldórsson hefur tjáð mér að á þeirri bók sé algengt að hafðar séu ein-
kvæðar aukafallsmyndir frændsemisorða eins og í Reykjarf jarðarbók, en varla
dæmi um r fyrir ur í öðrum orðmyndum né heldur ur fyrir r.