Íslenzk tunga - 01.01.1964, Page 157

ÚR FÓRUM ORÐABÓKARINNAR IV
153
málum, með því að no. máll. kjelsa f. ‘grófgerð, stór og sterkleg kona’
er talið leitt af karl (< *kerlsa). Líklega er kelsi í ætt við sæ. máll.
kylsa ‘klasi, gúlpur, felling’, kolsog ‘gúlpandi (um klæðnað)’, ísl.
klasi o. s. frv. Orðið hrognkelsi, no. máll. rognkjplsa, er tíðast talið
til orðið úr *hrognkerlsi og leitt af hrognkarl ‘rauðmagi’, sbr. no.
máll. rognkall. Til er einnig í ísl. hrogn- eða hrognakarl ‘rauðmagi’,
en fullar líkur til, að sú nafngift sé ung og aðflutt. Um skýringuna
er það að segja, að óeðlilegt er að kalla rauðmagann, þ. e. karlfisk-
inn, hrognkarl og nota viðskeytið ~s(i), í heilstæðri merkingu. Það
hefur því stundum hvarflað að mér, hvort hrognkarl, no. máll. rogn-
kall, væri ekki nýmyndan eftir rognkjfilsa, sbr. no. kjelsa ‘grófgerð
kona’, og síðari liður orðsins hrognkelsi o. s. frv. hefði í öndverðu
svarað til ísl. kelsi ‘flikki’, en ekki skal það frekar rætt hér.
Æja, œingur
Það var einhverju sinni, að sunnlenzkur maður sagði okkur frá
því, að hann hefði heyrt Vestfirðinga nota kvk-orðið œja í merk-
ingunni ‘ögn, lítið af e-u’. Þegar ég tók að spyrja um þetta orð, kom í
ljós, að ýmsir könnuðust við það á sunnanverðum Vestfjörðum. Tal-
að var um, að það væri einhver œja eftir af e-u eða ekki vœri til
nokkur œja. Orðið virtist oft notað um eitthvað matarkyns; gefðu
mér dálitla œju (af kjöti); það er ekki œja eftir á beininu. En það
var einnig haft um annað, eins og t. d. hey; það var ekki eftir œja
á túninu, þ. e. ‘búið var að hirða allt’. Eitt dæmi barst okkur austan
af Melrakkasléttu, og þar var orðið m. a. haft um dún; það er ekki
eftir nokkur œja af dún í hreiðrinu.
Vant er að segja um ætterni orðsins, og ekki hef ég rekizt á neitt
samsvarandi í öðrum norrænum málum. En sé það rétt, að orðið
hafi einkum verið notað um eitthvað fóður- eða matarkyns, gæti það
átt skylt við so. œja (áiði) ‘hvíla hesta og lofa þeim að bíta’ og no.
ájangi, físl. áivangr, eiginlega ‘vangur eða völlur, þar sem áð var’, og
agn ‘beita’. Æja (<_*ahjðn) hefði þá merkt ‘ögn af fóðri’ e. þ. h.
Annað orð kom nú líka í leitirnar, en það var kk-orðið œingur