Íslenzk tunga - 01.01.1964, Page 169

RITFREGNIR
165
Peters Footes, „Auðrœði,“ bls. 62—76. Ilöf. rekur fyrst þau dæmi um þetta orð,
sem kunn éru úr heimildum. Flest eru þau úr fornum textum, íslenzkum og
norskum, helgum þýðingum og öðrum kennimannlegum ritum (hómilíum, bysk-
upasögum o. s. frv.). Orðið svarar í notkun að jafnaði til latneskra orða, er
tákna ‘ríkidæmi, efni’. Síðari dæmi (hjá Hannesi byskupi Finnssyni, Bólu-
Hjálmari, Birni Jónssyni ritstjóra) telur höf. efalitið endurvakin hókmálsorð.
Síðan tekur hann uppruna orðsins til athugunar og kemst að þeirri niðurstöðu
með samanburði við önnur orð, sem samsett eru með -rœði, að fyrri liðurinn sé
ekki no. auðr ‘ríkidæmi’, eins og talið liafi verið, heldur lo. auð- (eins og í auð-
sénn, auðjenginn o. fl.). Orðið sé samheiti við auðveldi (sbr. lo. auðveldr og
auðráðr), en andstæða við vandrœði. A sama hátt telur höf., að fyrri liður
orðsins auðœji (eldra auðhœji) sé lo. auð-. „It thus seems most likely that hoth
in auðrœði and in auðhœfi (-hœfi) we have to do with some basic idea of
‘easiness, ease, easy state’“ (hls. 74). Merkingarbreytinguna telur höf. hafa
orðið vegna áhrifa frá latn. jacultas, er hafði tekið svipaðri breytingu, enda
hafa bæði orðin, auðrœði og auðhœfi, einkum heyrt til lærðum stíl. Að lokum
minnir höf. á nútímaorðin auðrœði (sem kemur a. m. k. fyrir í orðabókum) og
auðvcldi, bæði sömu merkingar og auðvald (‘plutocracy, capitalism’), en sam-
sett á annan veg en fornu orðin (sbr. lýðrœði, lýðveldi, }>jóðveldi o. fl.).
HREINN BENEDIKTSSON
Háskóla Islands,
Reykjavík.
Islandsko-russkij slovar’. íslenzk-rússnesk orðabók. Samið hefur
cand. philol. Valeri'j P. Bf.hkov dósent með aðstoð Árna Böðv-
arssonar cand. mag. 35.000 orð. Með stuttu ágripi íslenzkrar
málfræði eftir Á. Böðvarsson. Ríkisútgáfa orðabóka yfir er-
lendar og innlendar tungur. Moskvu 1962. 1032 bls.
Encum getur blandazt hugur um, að hagnýtust allra málfræðirita eru orða-
bækur. Því er því mjög að fagna, þegar út kemur jafnmyndarleg orðabók
og þessi. Ber hún glöggt vitni þeim áhuga á norrænum málvísindum og því
merka starfi, sem nú er unnið á því sviði í Sovétríkjunum. Mikill hörgull er nú
á íslenzkum orðabókum. Af orðabókum yfir nútímamál er helzt Blöndalsbók,
sem er enn höfuðrit, enda þótt hún hafi vitaskuld ekki að geyma þau fjölmörgu
nýyrði, sem myndazt hafa á síðustu áratugum.1 Auk þess verður hún mörgum
1 Meðan þetta bindi var í prentun, kom út á vegum íslenzk-dansks orðabókar-
sjóðs viðbætir við Blöndalsbók, og er þar bætt mjög úr þessu. Þessarar bókar
verður nánar getið í næsta bindi íslenzkrar tungu.