Vera - 01.10.1992, Blaðsíða 38

ÞAÐ SEM KONUR TALA EKKIUM
TABÚ
í KVENNAHREYFINGUNNI
Þegar kvenréttindabarátta á
Vesturlöndum tók á sig skipu-
lagða mynd upp úr miðri 19.
öld var sú hugmynd áberandi í
öllum rökstuðningi kvenna-
baráttunnar að konur væru
karlmönnum æðri (superior).
Þá var ekki síst átt við að
siðferðisstyrkur kvenna væri
mun meiri en karla. Þessi hug-
mynd féll vel að ríkjandi hug-
myndum há- og miðstétta
Viktoríutímans sem gerðu
miklar kröfur til hegðunar
kvenna og reyndar karla líka,
en aðeins á yflrborðinu. í raun
léku karlmenn lausum hala í
vændishúsum og á krám.
ICvenréttindakonur notuðu
sterka siðferðiskennd sem
röksemd í baráttunni fyrir
kosningarétti og kjörgengi.
Þær sögðu að það myndi bæta
gjörspillta pólitík að koma
konum inn á þing og að konur
sem kjósendur myndu styðja
þá karlmenn sem stæðu vörð
um gott siðferði. Af þessu
leiddi einnig að kvenréttinda-
konur voru býsna hatrammar
gagnvart þeim konum sem
fóru aðrar leiðir. Sem dæmi má
nefna að bandarískar kven-
réttindakonur réðust af hörku
á frönsku leikkonuna Söru
Bernhard sem lék ýmsar gleði-
konur og birtist léttklædd á
sviði. Þá urðu harðar deilur
um frjálsar ástir, takmarkanir
barneigna og kynlíf, þar sem
tekist var á um hvað bætti
stöðu kvenna í raun. Mér
sýnist af því sem ég hef lesið
um gömlu kvenréttindahreyf-
inguna að hún hafi rætt flest
það sem snerti lif kvenna, en
vissulega voru viðkvæmu má-
lin (tabúin) mörg, sérstaklega
þau sem mörgum konum
fannst einungis eiga heima
innan dyra heimilisins, jafnvel
svefnherbergisins og ekki ann-
ars staðar.
Hugmyndaheimur kvenna
hefur breyst nokkuð frá því á
19. öld, en kannski minna en
við höldum. Ég ætla hér á eftir
að tína til dæmi um „tabú“ eða
mál sem lítið eða ekki eru
rædd innan íslensku kvenna-
hreyfingarinnar og snerta þau
svið lífsins sem við viljum
ógjarnan tengja konum. Ég
held nefnilega að hugmyndin
Myndir: Sigurborg Stefánsdóttir
um hina góðu, siðprúðu konu
(móðurina og eiginkonuna) lifl
ótrúlega vel í okkar hugar-
heimi og hafl mjög mótað
umræðu kvennabaráttunnar,
ekki síst hér á landi. En kemur
hún heim og saman við marg-
brotinn reynsluheim kvenna?
♦
TÍSKA OG FEGURÐ
Á allra síðustu árum hafa
fræðikonur aftur farið að beina
sjónum að kvenímyndinni sem
mjög var til umræðu um 1970
þegar konur köstuðu brjósta-
höldurum, magabeltum og
snyrtivörum á haugana og
lýstu því yfir að þær vildu sýna
sig eins og þær væru af guði
gerðar. Tískumarkaðurinn
hrökk í kút og dró sig í hlé um
sinn, en framleiddi þó mynstr-
uð bómullarefni og gallabuxur
til að fullnægja þörfum hinna
ftjálsu kvenna.
Hárgreiðsludömur héldu
skærunum, en settu rúllur, liti
og hárlakk inn í geymslu. Ekki
leið þó á löngu þar til markað-
urinn hóf nýja sókn. Hann
nýtti sér hluta af frelsishug-
myndunum og smám saman
féllu konur fyrir boðorðum
tískuheimsins. í Bandaríkj-
unum eru konur að skrifa
hverja bókina á fætur annarri
um bakslag í kvennabarátt-
unni og þessa miklu gagnsókn
markaðsaílanna og karlveldis-
ins. Enn einu sinni reyna
konur að skilgreina andstæð-
inginn, en líta ekki í eigin
barm. Viljum við konur ekki
ræða hvernig við föllum fyrir
hvers kyns hégóma? Er það
kannski allt i lagi? Þjónar það
löngunum okkar og þörfum
eða erum við að afskræma
okkur sjálfar?
Spurningin sem skiptir máli
er sú, hvers vegna við konur
erum svona ginnkeyptar fyrir
hugmyndum um það hvernig
konur eigi að vera (líta út). Þar
er nefnilega að finna einn
lykilinn til skilnings á því
hvernig karlmenn/karlveldið
fer að þvi að hafa stjórn á
konum. Ég held að svarið sé
margþætt. í fyrsta lagi er það
mannkyninu eiginlegt að
skreyta sig við hátíðir og beita
ýmis konar aðferðum til að
ganga í augun á hinu kyninu
(eða fólki af sama kyni) og
nægir þar að visa til fornminja
og þjóða sem enn eru að mestu
óspilltar af vestrænum lifnað-
arháttum. Við byggjum á sögu-
legum grunni hvað þetta varð-
ar ef ekki á eðli okkar. í öðru
lagi hefur líf og lífsafkoma
kvenna til skamms tima
byggst á þvi að komast undir
verndarvæng karlmanns. Með-
an konur voru mun fleiri en
karlmenn gátu þeir valið úr og
þá gat skipt máli að vekja
athygli karla og ganga í augu. í
þriðja og síðasta lagi erum við
öll mótuð af gamalgrónum en
þó breytilegum hugmyndum
um það hvað í því felst að vera
„gjaldgeng" kona, þ.e. hvernig
markaðurinn (ekki endilega
allir karlmenn) vill að konur
séu. Við lögum okkur að ríkj-
andi hugmyndum jafnvel þótt
þær afskræmi konur, enda
flestar konur sífellt óánægðar
með sjálfar sig og uppteknar af
að bæta þar úr í stað þess að
beina kröftum að öðrum og
kannski mikilvægari málum.
Kona er KONA meðan hún er á
barneignaaldri, sæt og sexý,
hvort sem um er að ræða
kröfur á vinnu- eða hjóna-
bandsmarkaði. Að mínum
dómi er kvennahreyfingin
mjög mótuð af þessu, enda
sést vel ef skoðað er að þær
konur sem starfað hafa í
kvennahreyfingunni og við
tökum mið af eru einmitt kon-
ur á aldrinum 25-55 ára, kon-
ur í vinnu, í sambúð, með börn
og með ábyrgð á heimilinu að
mestu á sinum herðum. Aðrir
hópar kvenna koma lítt við
sögu. Okkur hættir mjög til að
líta á konur sem einsleitan
(homogen) hóp, en ekki sem
þúsund mislit blóm sem ýmist
blómstra hvert á sínum tíma
og á sinn hátt, eða fölna, visna
og deyja.
38