Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.01.1916, Qupperneq 12

8
Yfirlit yfir vegagerðir á Islandi.
Erindi ílutt i Verkfræðingafjelagi íslands 19. janúar 1915 afJóni Þorlákssyni landsverkfræðingi.
1. Vegalöggjöfin.
Elstu ákvæðin uni vegi, sem jeg hef kynt mjer,
eru í Jónsbók, sem var lögtekin árið 1281, skömmu
eftir að landið gekk undir Noregskonung. Þau
ákvæði stóðu i gildi 580 ár, eða til ársins 1861, og
eru þegar af þeirri ástæðu talsvert merkileg, og eru
þessi hin hestu þeirra :
Landsbrigðabálkur kap. 21:
»Ef viður vex um þjóðbraut þvera, svo að þar
má eigi aka eða klyfjar bera, þá höggvi sá er vill
þann við, og kasti í skóg frá götu«.
Sami bálkur, kap. 32:
»Ef þjóðvegir renna að garði, þá skal hlið á
vera hálfrar fimtu álnar og hjaragrind fyrir, rimar
í að eigi megi fjenaður smjúga, okar 2 á endum og
krossband á; þá er grind gild. Svo skal grind selja,
að liún renni aftur sjálf, ef maður tekur tii hendi
af hrossbaki.
Nú liggur þjóðgata um ltæ manns eða að garði,
þá má hann af færa bæ sínum og frá garði og gera
aðra utan garðs jafngóða að fara í þurru og votu,
eigi lengra frá þjóðhliði en 200 faðma tólfræð, þá
skal þá fara, þó að hún sje Iengri«.
Sami bálkur, kap. 44:
wÞjóðgata og sætrgata og allir rekstrar skulu
svo vera, sem legið hafa að fornu fari, utan færa
má götu ef vill, sem fyr segir. Nú skal þjóðgata
vera fimrn álna breið«.
Eins og menn sjá, eru ekki í þessum lögum
nein ákvæði um framkvæmd vegalaganna að tilhlut-
un hins opinbera. Menn hafa þó lljótt fundið til
þess, að slíkt var nauðsynlegt, og var ákvæði um
það tekið upp í Rjeltarbætnr E i r í k s konungs
M a g n ú s s o n a r, árið 1294, eftir beiðni lands-
manna, svohljóðandi:
»Skylt er bóndum að gera vegu færa um þver
hjeruð og endilöng, þar sem mestur er almanna-
vegur, eflir ráði sýslumanna og lögmanna; sekur
eyri hver er eigi vill gera, og leggist það til vega-
bóta«.
Þannig var þá komin á skylduvinna við vega-
bætur, og helst hún að nokkru leyti enn í dag, að
því er snertir hreppavegi. En um fjárframlög af
hálfu hins opinbera til þess að kaupa vinnu eða
efni til vegabóta, er ekki að ræða, því að seklarfje
hefur fráleitt nokkurnlima verið teljandi.
Þessi ákvæði standa nú í gildi til 1861. Þó cr
ofurlítið hreyft við vegamálum á því tímabili. Þannig
kvartar Hinrik Bjelke höfuðsmaður um 1650
til konungs yfir slæmu ástandi veganna, og er hon-
um út úr því með konungsbrjefi 10. maí 1651 skip-
að að hafa eftirlit með þvf, að vegirnir sjeu endur-
bættir og þeim síðan haldið við eftir íslenskum lög-
um (þ. e. eftir Rjettarbótinni frá 1294), en hvað
eyðimerkur snerti, og þá staði, sem lögin ná
ekki yfir, skuli hann með ráði helstu manna inn-
lendra gera þá skipun á, sem ásigkomulagi landsins
henti best,
Árið 1770 skipaði konungur nefnd lil þess að
rannsaka ástand landsins og íbúa þess, og gera til-
lögur lil viðreisnar. Meðal annars skyldi nefndin
rannsaka, livað gera mætti til bóta á samgöngum
innanlands, og sjerstaklega hvort ekki megi gera ak-
vegi milli aðsetursstaðar höfuðsmanns, Bessastaða,
og amtmannssetursins, milli þeirra staða og bis-
kupsstólanna beggja, og loks milli allra þessara
staða og Bingvalla. Nefndin tjáir það ókleift, að
gera akveg mlili Norðurlands og Suðurlands, bæði
vegna örðugra staðhátta yfirleilt, og þó sjer í lagi
vegna vatnsfallanna, sem ekld sje unt að fara yfir
með vagna, og geti í vatnavöxtum brotið af sjer
allar brýr, en leggur til að vegirnir um bygðirnar
sjeu bættir, og þeim haldið við undir eftirliti yfir-
valdanna. Út úr þessum tillögum er gefið út kon-
ungsbrjef 29. apr. 1776, sem er einskonar viðauki
við liina fornu lagaselningu. Eftir þessu konungs-
brjefi skulu sýslumenn sjá um, að árlega sjeu
ruddir, að svo miklu leyti sem kleift þykir, vegir
um bygðir, og stytlri fjallvegir milli bygða, sem eru
ekki lengri en 5 mílur, og skal breidd veganna vera
ekki ininni en 6 álnir. Skal ryðja burt öllu grjóti
úr veginum, og sprengja með púðri þá steina, sem
eru of stórir, ef nokkur maður fæst, sem kann að
fara með púðrið. Eru og settar reglur um það,
hvernig jafna skuli niður kostnaðinum við að kaupa
púðrið. Yfir mýrar skal gera vegi með því að
stinga skurði, sem veita vatninu frá, kasta efni
þeirra upp í vegslæðið og bera möl yfir; yíir smá-
ár og læki skal gera trjebrýr. Á löngum fjallvegum
skal gera vörður og sæluhús. Sýslumenn skulu á
manntalsþingum á vorin útvísa hverjum lirepp eða
bygðarlagi tiltekna vegarkalla til viðhalds, og ákveða