Dagblaðið Vísir - DV - 31.01.2004, Page 27

DV Fókus
LAUGARDAGUR 3 7. JANÚAR 2004 27
Litli Svarti Sambó. I samanburði við
Bombí Bitt er þessi fræga persóna, sem mjög
svo hefur verið til umræðu í tensium við kyn-
þáttafordóma, aigjör engill.
eldi af víðsýni. Og ég tel að vanmat
á börnum sem lesendum sé því
miður landlægt meðal þeirra sem
halda mjög frammi pólitískum rét-
trúnaði. Börn geta alveg lesið þess-
ar bækur án þess að fá einhverjar
ranghugmyndir. Eina hættan er sú
að þau séu alin upp í umhverfi þar
sem þessar skoðanir eru viðteknar.
Ef eitthvað gengur þvert á þá lífsýn
sem börnin hafa getur þetta ekki
haft slæm áhrif og börnin fyllilega
fær um að meta þetta sjálf.“
Tarzan nefnir Ármann sem
annað dæmi um bækur sem lesa
má í rasisma og til marks um hverf-
andi áhrif þess segist Ármann hafa
á sínum tíma haldið með fót-
boltaliði á Englandi eingöngu af
því að þar var einn leikmanna
svartur. „Ég reyndar hætti að halda
með þeim og missti alfarið áhug-
ann á fótbolta skömmu síðar."
Barnabækur afsprengi þjóð-
félags
Annar bókmenntafræðingur er
Anna Heiða Pálsdóttir en hún er
sérfræðingur í barnabókum. Anna
Heiða starfar einnig sem skrif-
stofustjóri hjá Alcoa - án þess
reyndar að það komi þessu hið
minnsta við. Hún segist ekki
þekkja Bombí Bitt en vekur á því
athygli að í Svíþjóð sé kennari að
nafni Lena Levenás, sem lét krakk-
ana í sínum bekk lesa bókina. Hún
er gersamlega yfir sig hneyksluð á
textanum. Anna Heiða vill fara
mun varlegar í sakirnar og kýs að
fordæma Bombí Bitt ekki með svo
afgerandi hætti. „Barnabækur eru
afsprengi þess þjóðfélags - sem
skapar þær og eins segja þær okkur
ýmislegt um samtímann. Umrædd
bók var fyrst gefin út snemma á 4.
áratugnum, rétt um það leyti sem
nazismi var í uppsiglingu. Þá þótti
ekki „ljótf' að kalla blökkumann
„negra" og fólk var með fordóma
gagnvart gyðingum.“
Fritiof Nilsson Pirat-
en (1895-1972).
Þessi skánski höfund-
m befur verid ihá-
vegutn hafður i
heimalandi sinum
Svíþjod. Hann hefur
sætt gagnrýni fyrir
rasiskan texta.
Nú eða aldrei, hugsaði ég, tók upp pístóluna
og miðaði mitti hausanna á tveimur, sem sátu
fyrir framan mig, og skaut negrann, svo það
kom hnefastórt gat þvert í gegnum hann.
tíma. Enda höfundurinn Fritiof
Nilsson (Piraten) í hávegum hafð-
ur. Af dæminu sem hér er rakið
treystir hann sér ekki að segja til
um hvort þarna sé íronía á ferð eða
bara hreinræktaður rasimi og leitt
að bendla höfunda við slíkt án þess
að vera viss í sinni sök.
„Það var nú svo mikið sem mað-
ur las. Ég man reyndár eftir því að
hafa lesið í einhverri Sallý Baxter
bók nokkuð sem teljast má ómeng-
aður rasismi." Þá var þjónn ríks
manns, svertingi, afhjúpaður sem
glæpamaður. Mistökin sem sá ríki
gerði voru þau að hafa tekið hon-
um sem jafningja. í bókinni stóð
eitthvað á þá leið að negri er og
verður negri * og ríki maðurinn
gleymdi því að innst inni þegar
svertingjar eru annars vegar er
alltaf svartur kjarni.
Ármann man bara eftir einum
bókaflokki sem ekki var leyfður á
heimili hans. Það voru bækurnar
um Bob Moran og stafaði af því að
faðir hans hafði einu sinni gripið í
bókasafnsbók úr þeim flokki, lesið
hana og ofboðið.
Vanmat á börnum landlægt
„Annars einkenndist mitt upp-
Umdeildar
barnabækur
Tarzan
- yfirburðir hvíta stofnsins
Sjálfur konungur apanna,
Tarzan, eða öllu heldur bækurnar
um samnefnda hetju eftir Edgar
Rice Borroughs, hafa ekki sloppið
í gegnum þetta nálarauga. Tarzan
er vitaskuld hvítur og ber af bæði
öpum og þá ekki síður svertingj-
um sem eru ekki félegur söfnuð-
ur. „Blámennirnir ranghvolfa
augunum," og jafnvel aparnir
gera skýran greinarmun og flokka
hiklaust í apa, menn og svert-
ingja.
Tinni og heimsku svertingj-
arnir
Tinni, þessi knái blaðamaður,
sem belgíumaðurinn Hergé skóp,
hefur marga fjöruna sopið hvað
varðar að vera í deiglu þeirra sem
lesa óæskileg skilaboð í skáld-
verkum. Ekki aðeins þykir fræð-
ingum ýmislegt benda til þess að
hann sé hommi, sem er nú sök
sér, heldur þykir sú mynd sem
Hergé dregur upp af svertingjum
til dæmis í bókinni Tinni í Congó
vera niðrandi. Þar stígur svarti
maðurinn ekki í vitið nema síður
sé. Menn hafa reyndar orðið til að
benda á að Skapti og Skafti eru
hvítir og ekki beinlínis skörpustu
hnífarnir í skúffunni. En það hef-
ur lítt að segja og er bágborin
málsvörn þegar verk lenda í varð-
haldi og kvörninni hjá rasista-
löggunni.
Doddibannaður
Enski höfundurinn Enid
Blyton, sem hefur sent frá sér
gríðarlegt magn vinsælla bóka-
flokka ætlaða börnum og ungling-
um, þykir
sérlega for-
dómafull.
Ekki bara er
hún í ónáð
hjá
femínist-
um, en
kynjahlut-
verkin í bókum Blyton eru ákaf-
lega gamaldags, heldur þykir hún
einnig uppvís af rasisma. Dodda-
bækurnar voru bannaðar um
tíma og í Ævintýrabókunum, til
dæmisÆvintýraeyjunni, eru
glæpahundar oftar en ekki svartir.
Sallý Baxter og hinn svarti
kjarni
Sallý Baxter bókaflokkurinn er
eftir Sylvia Edwards og einkum
ætlaður stúlkum. Sallý er rösk
stúlka sem lendir í ýmsum ævin-
týrum. í einni bókanna er fjallað
um ríkan mann sem hefur sér til
halds og
trausts
^svartan
þjón sem
síðar í
bókinni er
afhjúpað-
ur sem
glæpa-
maður-
inn. Boð-
skapur-
inn er svo
undir-
strikaður sem sá að mistökin sem
ríki maðurinn gerði var að líta á
svarta manninn sem jafningja. En
negri er negri og innst inni er
alltaf svartur kjarni. Þarna er al-
veg ómengaður rasismi á ferð.
jakob@dv.is