Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.02.1955, Síða 28

8
TlMARIT VFl 1955
Aldeyjarfoss.
eru kölluð sérleyfi og eru oftast veitt til 50 ára, eða
til 60 ára með sérstöku samþykki. Að þeim tíma liðnum
verður virkjunin með öllu tilheyrandi eign norska rík-
isins, endurgjaldslaust.
Á síðari árum hafa Norðmenn yfirleitt horfið frá
veitingu sérleyfa til virkjana, en heldur viljað virkja
sjálfir og selja hinum erlendu iðnfyrirtækjum orku.
Um leyfi til bygginga iðjuvera gilda að því leyti aðr-
ar reglur, að aðeins þarf samþykki ríkisstjórnarinnar
til slíkra framkvæmda. Leyfið er ekki bundið við viss-
an tíma og iðjuverið verður ekki eign Norðmanna að
vissum tíma liðnum. Leyfi þessi eru yfirleitt auðfengin,
ef vissum skilyrðum er hlítt. Nokkur af þessum skil-
yrðum eru:
Að meiri hluti stjórnar verksmiðjunnar og formaður
hennar sé norskur,
að starfslið sé norskt,
að fyrirtækið leggi starfsliðinu til viðunandi húsnæði,
að fyrirtækið leggi ekki niður framleiðslu nema að vissu
marki án samþykkis ríkisstjórnarinnar,
að norskir borgarar hafi forgangsrétt að fölum hluta-
bréfum, og iðulega eru settar reglur um aðgang
norskra borgara að hlutabréfum, sem eru í eigu út-
lendinga,
að fyrirtækið noti innlend hráefni að svo miklu leyti
sem hægt er,
að yfirfærsla á arði sé ákveðin af norsku ríkisstjórn-
inni,
að opinber gjöld séu ákveðin samkvæmt nofskum lögum.
Iðulega mun hafa reynzt erfitt að skattleggja þessi
fyrirtæki, því að þeim reynist auðvelt að sýna litinn
ágóða með því að selja framleiðsluna erlendum systur-
fyrirtækjum á lágu verði. Norðmenn virðast nú fremur
vera að hverfa að því að semja um föst árleg gjöld
í stað skatta. Útsvör er auðveldara að innheimta.
Eftir striðið eignuðust Norðmenn mikinn hluta í sum-
um hinna erlendu fyrirtækja, því að þá voru eignir Þjóð-
verja í þeim gerðar upptækar. Þá hertu Norðmenn nokk-
uð að kjörum erlendra fyrirtækja í Noregi, einkum
með því að takmarka leyfilega gjaldeyrisyfirfærslu í
5% af hlutafé. Síðan hygg ég, að ekkert erlent fyrir-
tæki hafi lagt fé í norskan iðnað. Hafa Norðmenn þó
gert talsvert til að fá erlent fé inn í landið. Nú í ár
hefir verið mikið rætt um það í Noregi að breyta þeim
ákvæðum, sem halda i burtu erlendu fjármagni, en
reyna heldur að laða það til landsins með aðgengilegri
skilyrðum. Meðal annars var þetta rætt allmikið í síð-
ustu „eldhúsumræðum11 norska þingsins. Hafa komið
fram háværar raddir um nauðsyn stórkostlega aukinnar
nýtingar vatnsorku landsins, bæði vegna framtíðarsam-
keppni atomorkunnar og nauðsyn aukins iðnaðar og
atvinnu. Sjálfir hafa Norðmenn ekki fjármagn til slíkra
framkvæmda og telja lánsleiðina mjög varúðarverða,
ef hún er þá fær. Geta má þess, að Norðmenn virðast
nú ekki mjög ánægðir með lánsfyrirkomulagið á hinni
nýju aluminiumverksmiðju sinni, en þar greiða þeir
lánið á 10 árum með aluminium.
1 Kanada gilda mjög aðrar reglur. Þar er hverju
erlendu fyrirtæki, sem vill, heimilt að virkja og reka
iðnað án nokkurra sérstakra skilyrða. Fyrir 30 til 40
árum áttu Kanadamenn varla meira en 10% af hluta-
fé í stóriðnaði þar í landi. Nú eiga þeir sjálfir að öll-
um líkindum meira en 50%. Allan þennan hlut hafa
þeir eignazt eingöngu með því að kaupa hlutabréf á
frjálsum markaði.
Einnig msetti minnast á Israelsmenn í þessu sam-
bandi. Þeir hafa lagt mikla áherzlu á að laða til sín
erlent fjármagn. Til dæmis leyfa þeir, að 10% af hinu
erlenda fjármagni sé árlega yfirfært í erlenda mynt.
Hið erlenda fyrirtæki getur því endurheimt fjármagn
sitt á rúmum 10 árum. Einnig leyfa þeir mjög stuttan
afskriftatíma. Ekki er ólíklegt að við gætum lært tals-
vert af ísraelsmönnum í þessum efnum, að minnsta
kosti eru þeir venjulega taldir slungnari fjárgróða-
menn en flestir aðrir.
Hugsanlegt fyrirkomulag liér á landi.
Eftir að ég hef kynnt mér eins vel og ég hef átt
kost á reglur, sem gilda um erlendan iðnað í öðrum
löndum, og eftir að hafa rætt við allmarga erlenda
sérfræðinga um slíkan iðnað, mundi ég vilja mæla
með þvi að athugað sé að veita erlendu fyrirtæki
leyfi til iðnaðar hér á landi, með eftirtöldum grund-
vallarskilyrðum:
1. Að íslenzka ríkisstjórnin virki sjálf og selji fyrir-
tækinu orku á fyrirfram umsömdu verði. Með samn-
ing um sölu á orkunni til fleiri ára við stórt og
áreiðanlegt fyrirtæki ætti að vera auðvelt að fá
hagstætt lán til virkjunar. Geta má þess, að Brezka
Aluminiumfyrirtækið stakk upp á þessari leið á sin-
um tíma. Virkjunin ætti að vera það stór, að við
hefðum töluverða orku til eigin þarfa og eigin iðn-
aðar.
2. Að hinu erlenda fyrirtæki sé leyft að reisa iðjuverið
hér með svipuðum skilyrðum og gilda í Noregi. Þó
megum við ekki apa það eftir Norðmönnum, sem
þeim hefir gefizt miður vel. Tryggja verður að fyrir-
'tækið greiði þolanlega skatta og staðsetninguna ætti
að ákveða með tilliti til þjóðhagslegra hagsmuna
okkar. Ég álít að við verðum að leyfa hinu erlenda
fyrirtæki að yfirfæra viðunandi hluta af hlutafé sínu
árlega og ættum að leitast við að gera fyrirtækið
að „íslenzkum ríkisborgara'1 með því að leggja á-
herzlu á góða sambúð.
Ef við viljum, getum við notað nokkurn hluta af