Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1958, Blaðsíða 28

94
TIMARIT VFl 1958
Norður-Amerlku, Canada, Mexico, Chile, Nýja Sjálandi
og fleirum.
Nefndin telur rétt og nauðsynlegt, að hér verði einnig
settar reglur um þetta atriði, ekki sízt þegar þess er
gætt, að nú á síðustu tímum hafa verið reist hærri og
meiri mannvirki en áður. Jafnframt hefur þróunin verið
sú, að gluggar og múrop mannvirkjanna hafa stækkað
meira en hlutfallslega og milliveggjum fækkað að sama
skapi, en þetta hvort tveggja veikir mannvirkin fyrir
verkunum jarðskjálfta. Ætti ekki að þurfa að rökstyðja
þennan vilja nefndarinnar, en þó skal vikið að því nokkuð.
Um skemmdir og tjón af völdum jarðskjálfta er til
mikill bókakostur, en þó er hann til orðinn að mestu á
siðustu áratugum, einkum eftir hinar geigvænlegu af-
leiðingar af völdum jarðskjálfta þeirra, er dunið hafa
yfir stórborgir bæði í Japan og Ameríku um og eftir
aldamótin. Er þetta mikill fróðleikur, en ekki að sama
skapi skemmtilegur lestur.
Um nákvæmar lýsingar á afleiðingum jarðskjálfta
hérlendis er ekki að ræða, nema frá Dalvíkurjarðskjálft-
anum árið 1934 í riti eftir Sigurð Þórarinsson, er hann
tók saman, þá stúdent. Engir verkfræðingar skoðuðu þær
skemmdir svo vitað sé.
Fróðleikurinn hefur fengizt bæði með því að athuga
þau mannvirki, er hrundu eða stórskemmdust, og eins
hin, er uppi stóðu lítið eða ekki skemmd. Ber þessum
bókum yfirleitt saman um það, að frágangur og vand-
virkni hafi ráðið mestu um það, hvort mannvirki hefur
farið vel eða illa út úr jarðskjálftarauninni í það og það
• sinnið og að hverfandi litlu þurfi að muna, kostnaðar-
lega, til þess að betur fari.
Greint er frá skemmdum á alls konar mannvirkjum,
en þó húsum og þessháttar byggingum helzt. Er víða
til þess tekið, að einstaka byggingar gnæfa óskemmdar
upp úr rústahrúgunni.
Þess ber að geta, að samfara þeim meiriháttar jarð-
skjálftum, er áttu sér stað bæði í San Francisco og í
Tokíó, hafa orðið voveiflegir eldsvoðar, er miklu meira
tjóni hafa valdið en jarðskjálftamir sjálfir. Hefur
slökkvistarf allt farið út um þúfur, vegna þess meðal
annars, að vatnsveitur hafa farið úr lagi við skjálftann,
en i verulegum jarðskjálftum er öllum tegundum mann-
virkja hætt, brýr hafa hrunið, vegir skemmst, hafnar-
mannvirki laskazt, neðanjarðarmannvirki, bæði vatns-
og holræsislagnir farið í sundur, loftlínur slitnað o. s. frv.
Alls staðar er þó sama sagan að því leyti, að jarðskjálft-
inn kemur misjafnlega niður, sumt fer veg allrar ver-
aldar, en annað kemur óskemmt út úr rauninni.
Það er ekki hægt hér, að gera grein fyrir í hverju
þetta hefur aðallega legið, nægir aðeins að benda á og
endurtaka það einróma álit allra þeirra fræðimanna, er
um þetta hafa fjallað og nefndinni er kunnugt um, að
með tiltölulega litlum aukakostnaði og réttum bygginga-
háttum sé unnt að draga allverulega úr tjóni af völdum
jarðskjálfta yfirleitt, þvi að sem betur fer eru allra
hörðustu jarðskjálftar, sem geta orðið öllum mann-
virkjum ofraun næsta sjaldgæfir. Ennfremur að geta
þess, að athuganir, sem fram hafa farið, hafa orðið
til þess að sýna mönnum, að hér var á ferð afl, sem
taka þarf tillit til við burðarþolsútreikninga og unnt var
að vinna á móti, að hér voru ekki þau náttúruöfl, sem
mannleg snilli mátti sín einskis gegn, og þess vegna
væri eins gott að treysta á guð og lukkuna í þessum
efnum.
Þær rannsóknir, sem fram hafa farið á skemmdum
af völdum jarðskjálfta, urðu til þess að tekið var að
setja reglur um að reikna beri með jarðskjálftakröftum
við burðarþolsútreikninga meðal þeirra þjóða, sem við
jarðskjálftahættu eiga að búa.
Eins hefur þetta orðið til þess, að mikil framför hefur
átt sér stað i jarðskjálftafræði yfirleitt og orðið lyfti-
stöng að vísindalegum vinnubrögðum á þessu sviði, með
náinni samvinnu milli jarðskjálftafræðinga og mann-
virkjafræðinga.
Nefndin mælir með því fyrir sitt leyti, að hérlendis
verði settar reglur um, að við burðarþolsreikninga af
mannvirkjum í jarðskjálftahéruðum skuli teknir til
greina þeir kraftar, sem af jarðskjálftum stafa. Nefnd-
in telur þetta mikilsvert út frá því sjónarmiði, að tryggja
beri líf og eignir og koma þurfi í veg fyrir tjón, að því
skapi, er vituriegt mat telur framkvæmanlegt. Nefndin
telur þetta eigi síður rétt og mikilsvert, vegna þess, að
það er skoðun hennar, studd almennu áliti fræðimanna
á sviði mannvirkjagerðar, að með skynsamlegum bygg-
ingarháttum og vandvirkni megi með tiltölulega litlum
kostnaðarauka gera það sem þarf til að draga að mestu
úr tjóni á mannvirkjum af völdum jarðskjálfta.
Nefndin mælir með þessu, þó að henni sé ljóst, að
reglur einar séu ekki einhlítar til þessa. Reglum verð-
ur að fylgja eftir með umsjón, eftirliti og vandvirkni,
og góðs frágangs þarf að gæta svo vel fari.
Nú var nefndinni ekki falið að gera tillögur um slíkar
reglur, heldur að gera athuganir um jarðskjálfta á Is-
landi, hvar þeirra sé helzt að vænta og hve miklum
skjálftum megi búast við á mismunandi svæðum á
landinu. Nefndinni hefur alla tíð verið ljóst, að erfitt
væri að leysa þetta verkefni af höndum svo vel væri,
bæði vegna eðli málsins, hér er um náttúruöfl að ræða,
sem enn er óljós vitneskja um, og ekki síður vegna
mjög ófullkominna gagna, stutts tímabils, er mæling-
ar ná til, og næsta ófullkominna og yfirborðskenndra lýs-
inga á jarðskjálftum í þeim heimildum, sögulegum, sem
til eru, og þar af leiðandi erfiðu mati á styrkleika þeirra
skjálfta, er þar er lýst, bæði vegna vöntunar á stað-
setningu mannvirkja, er fyrir skemmdum hafa orðið,
og eins lýsingu á skemmdunum o. fl.
Jafnframt er nefndinni ljóst, hvert fjárhagslegt eðli
þessara athugana og niðurstöður þeirra geta haft á
sviði mannvirkjagerðar.
Eins og áður hefur verið lauslega vikið að, er mat
á því, við hve miklum jarðskjálftum megi búast og
hve tiðum, byggt á líkum einum, og ekki getur orðið
um neina vissu að ræða.
Þegar ákvarða skal reglur um það, hve mikinn jarð-
skjálfta beri að reikna mannvirki fyrir, verður að meta
eftir þeim líkum, sem gera má ráð fyrir að séu fyrir
hendi. Jafnframt verður að gera sér grein fyrir því,
hve langan tíma skuli ætlast til að mannvirkið endist.
Þykir nefndinni þá rétt, að gera ráð fyrir því, að það
standist þá mestu raun, sem búast má við af völdum
jarðskjálfta á þessu tímabili.
Um leið og nefndin ítrekar, að það er ekki í hennar
verkahring að gera tillögur um slíkar reglur, heldur að
leggja fram álitsgerð, er verið gæti til leiðbeiningar
þeim er slíkar reglur setja, vill hún benda á, að hún
hefur lagt mat líkt þessu til grundvallar þeim upp-
drætti, fylgiskjal 12, er hér fylgir: Tillaga til skipt-
ingar Islands í jarðskjálftahættusvæði. Hefur hún þar