Akranes - 01.01.1949, Síða 8

Reykholti, og síðustu árin kaupamaður.
Einn veturinn bauð hann Guðmundi
vetursetu til lærdómsiðkana, og þáði Guð-
mundur það með þökkum. Þar lærði Guð-
mundur ýmislegt, t.d. frekar í reikningi,
öfurlítið í dönsku o.fl.. Oft var hann hesta-
sveinn Þórðar prófasts og þótti upphefð að.
Þar segir Guðmundur að hafi verið mikið
myndar heimili. Þórður prófastur var
hjálparhella hin mesta, mikill fræðari og
fyrirmyndar klerkur, hæði hvað tón,
ræður og flutning snerti.
Þar í sókn var þá Jóhanna Helgadóttir,
sem margir Akurnesingar kannast við.
Hún var þá þegar svo ítæk og mikill
du'gnaðarvargur, að hún var kölluð Jó-
hanna karlmaður.
Oddviti í „svarta hreppnum.u
Guðmundur fylgdist með foreldurum
sínum og tók við búi af þeim í Kjalardal.
Hann fékk ágætrar konu, Sigurlínar Sig-
urðardóttur, hómópata frá Lambhaga.
Giftust þau 28. júní 1899. Var henni
margt til lista lagt, svo sem góð söngrödd,
góðvilji og glaðværð, en ekki verður frekar
frá því sagt að þessu sinni.
Um mörg undanfarin ár heifur enginn
ómagi verið í Skilmannahreppi, en þegar
Guðmundur var þar oddviti, voru þeir um
30, margir þeirra þungir, þar á meðal
Þór sterki. Hann var með seinustu flökku-
mönnum hér og harla einrænn og ein-
kennilegur. Svaf lengst af í útihúsum og
fór sínu fram. Hann var víst krafta-
jötunn og mikill verkmaður. Gerði mikið
að þvi að grafa hrunna fyrir fólk. Var
hann af því tilefni stundum kallaður
brunna-Þór. Hann drakk mikið og dó
hér úti, vestur við Thomsenshús. — Varð
úti í fylliríi. — Gamli Þór var fæddur á
Arkalæk og varð þvi sveitlægur í Skil-
mannahreppi.
Kjalardalur var betri jörð en Bakka-
bærinn, þó ekki mætti jafna honum við
höfuðbólið Garða. Þó var þar mikill galli,
hve þar var pestarhætt, meðan bráðapestin
herjaði sem mest á féð. Nú er sá vágestur
orðinn svo að segja skaðlaus, en önnur
plága komin í staðinn sem er hálfu skað-
legri og ólæknandi enn sem komið er. En
á þessum árum uppgötvaði Guðmundur
nýjar nytjar — hlunnindi — i sambandi
við Kjalardal. I5að var laxveiði í Fjörun-
um. Þetta uppgötvaði Guðmundur einu
sinni í kaupstaðarferð. Hann fór þessa
leið á bát með Högna föðurbróður sínum.
Komu þeir við í Leiráeyju og bundu bát
sinn við eyna, meðan þeir biðu eftir kaffi
og færðu eyja-konum fisk í soðið. Þegar
þeir ganga aftur til skips, sér Guðmundur
mikla laxamergð synda upp eftir álnum
við eyna. Hugkvæmdist honum þá að gera
tilraun til að handsama eitthvað af þess-
um gagn fiski. Átti hann tal um þetta við
Auðunn á Læk og Böðvar í Vogatungu,
sem báðir tóku vel undir mál hans og til-
lögur. Fengu þeir sér net og ifiskuðu vel
næstu ár. 1 fyrstu tilraun fengu þeir 8g
laxa, þar af 20 stórlaxa. Næsta dag 130,
þar af go—60 stórlaxa. Einhvern tima
síðar fengu þeir 3go, þar af 200 stórlaxa.
Margt skeður á sœnum
Þótt menn væru fæddir og upp aldir í
sveit, og fengizt væri þar við búskap, var
þetta víða ekki nema nafnið tómt. Bú-
stofninn og Jandgæði ekki svo mikil, að
nægt gæti meðal fjölskyldu. Samhliða var
því víða stundað heimanræði, eða menn
fóm í ver í ýmsar áttir. Eins og áður er
sagt, var róið frá Bakkabæ. Komst Guð-
mundur því snemma í kynni við sjóinn,
fyrst á opnum skipum heima og heiman
og svo síðar á skútunum. I báðum tilfell-
um mætti hafa eftir Guðmundi greina-
góðar sögur af svaðilförum á stærri og
smærri skipum, en það verður að bíða
betri tima, þótt nokkuð fari nú að saxast
á ævina. Fyrsta skútuferðin og sú síðasta,
voru báðar sögulegar. Þar og víðar hefur
Guðmundur verið með misjöfnum mönn-
um að dyggðum og dugnaði. En hann er
þannig skapi farinn, að það, sem miður
fer í fari manna, lætur hann liggja í lág-
inni, en heldur a lofti því einu sem betur
má fara í orði eða athöfn. Um tuttugu ár
vai Guðmundur a skútum með ýmsum
skipstjórum, sem yifirleitt voru mikhr
fiskimenn og ágætir í alla staði. Þó fannst
honum, að sá sem hann var með síðast,
hafi kórónað allt í þeim efnum. Það var
hinn kunni ágætismaður, Sigurður Sig-
urðsson fra Brunnaholti í Reykjavík, sem
allir kannast nú við undir nafninu Sig-
urður á Geir, (togaranum Geir.) I þeirra
síðustu ferð lagðist skip þeirra á segl og
var víst mjott á milli. Hjálpaði þar var-
ygðarorð og bendingar sr. Odds V. Gísla-
sonar, er þeir komu grút fyrir borð. (I
þessu sama veðri fórst Pétur Mikkel)
Þar var hvergi þröngt í búi.
Sumum líður bezt á sjónum og vilja
helzt ekkert annað verk vinna. Aðrir vilja
helzt allt annað gera, og enn aðrir kunna
vel að skipta verkum milli moldar og miða.
Þannig var það um Guðmund. Hann var,
ef til vill, ávallt meira sveitabarn en
sjávar og undi sér vel í sveitasælu sumars-
ins á gagnmerkum heimilum. Því var það,
að oftast leitaði hannt til heiða að lokinni
vertið, sem stundum var rýr og stundum
góð, eins og gengur. Á þeim tímum var
þó ekki eftir miklu að slægjast í sveitinni,
hvað kaup snerti, 12 krónur um vikuna
fyrir beztu kaupamenn. En það var margt
fleira, sem meta mátti. Maturinn var
mikifl og góður og betri en margarínið,
skonrokið og gömlu brauðin á skútunum.
Fyrir utan kynni við gott fólk, sem
skapaði oftast ævilanga tryggð og vináttu.
Hjá þessum heimilum var Guðmundur í
kaupavinnu, á sumum eitt sumar aðeins,
en öðrum mörg. Hjá Gísla Arnbjarnar-
syni á Syðstu-Fossum. Ólafi ríka á Hvít-
árvöllum. Hjá Guðmundi Jónssyni á
Hörðubóli í Dölum. (Hann var bróðir
Halldórs Benjamíns Jónssonar í Merki-
gerði). Hjá séra Gísla í Stafholti, Þórði
á Hæli, og að síðustu ig sumur hjá Páli
Guðmundssyni á Innra-Hólmi.
Þegar Guðmundur fór i Dalina, kom
hann svo seint aif skútunni, að bændur
um Borgarfjörð voru búnir að fullráða.
Svo var og einnig um Dali. Varð þó að
ráði að vestur yrði haldið, með þvi að
verða að hálfu á tveimur bæjum. Þegar
til kom, varð þó ekkert úr þessu á öðrum
bænum, því að Guðmundur setti upp ig
krónur í kaup. Þótti bónda það of mikið,
„því fremur, sem sunnlendingarnir hefðu
°ft reynzt illa.“ Guðmundi var boðin
kaupavinna á næsta bæ, fyrrnefndu
Hörðubóli. Var þar fljótt gengið að kaup-
mu og í uppbót órofatryggð, sem haldizt
hefur í tvo ættliði. Guðmundur hælir
mikið þessum heimilum öllum, að mann-
dómi og myndarskap og prýði í öllum
háttum.
Erfðafestan.
Hinn 17. nóv. 1906 fékk Guðmundur
leigða lóð með Steinsstöðum, 710 ferfaðma
að stærð og var eftirgjaldið 12 kr. á ári.
Nokkru síðar kom svo erfðafestan til sög-
unnar. Vildi Guðmundur þá fá samning
sinn endurnýjaðan með þeim skyldum og
réttindum, sem því fylgdi. Var það i
fyrstu ekki auðsótt mál. Kostaði það hann
mikla fyrirhöfn, umstang og vafninga
áður. Þurfti m. a. að riða að Arnarholti
til sýslumanns, sem þar sat þá, og enn-
fremur sækja sitt mál undir biskup og
stjórnarráð. Hjá öllum aðilum mætti hann
mikilli alúð og skilningi og fyrirgreiðslu
um mál sitt. Þessi samningur með fullum
erfðafesturéttindum var gerður 8. ifebrúar
1909. Leigutíminn var nú bundinn við
80 ár, en árleg leiga hækkaði um 2 kr.
Þegar nábúar Guðmundar fréttu af þess-
um nýja samningi Guðmundar, flýttu
margir þeirra sér að feta í fótspor hans.
Frá veru Guðmundar í Görðum þykir
honum vænt um þá jörð. Einnig hefur
hann séð hver nauðsyn Akurnesingum var
að eignast þetta mikla, góða land, sem
Garðarnir áttu ofan í miðjan bæ. Hann
var því ötull stuðningsmaður þeirra, sem
lengst gengu og fremst í flokki um að
hreppurinn eignaðist landið. Tók hann og
fljótlega af því land til ræktunar, sem
hann eða hans nánustu nytja enn.
SkáldæSin tórir lengi.
Yfirleitt þykist Guðmundur ekki hafa
af miklu að státa, og fá afrek liafa unnið.
Þegar ég spyr hann, hvort hann hafi
8
AKRANES