Akranes - 01.11.1950, Blaðsíða 4

biskup Sveinsson og Árni lögmaður Odds-
son neituðu að sverja hyllingareiðinn og
undirrita hann.. Að lokum var þeim bent
á hermennina allt í kring, og eftir að hafa
þæft um þetta á annan dag, skrifaði Árni
lögmaður undir grátandi.
Enn um stund voru argir konungsþjón-
ar á Bessastöðum og linnir ekki því f janda-
fári, fyrr en Magnús Gíslason, hinn
mætasti maður, verður fyrsti innlendi
amtmaðurinn, en hans naut ekki lengi við
á Bessastöðum. Þó markaði vera lians þai
spor í sögu Bessastaða, sem enn sjást þar
fullvel, því að það var hann, sem lét
byggja Bessastaðastofu, sem enn er við
lýði. Varð hún siðar skólahús, og er nú
forsetabústaður. Hann hóf þar líka all-
miklar jarðabætur, enda hinn mesti bú-
höldur. Kona Magnúsar amtmanns, Þór-
unn Guðmundsdóttir, andaðist á Bessa-
stöðum 8. ágúst 1766, en Magnús amt
maður hið sama haust, 3. nóvember. Þau
voru bæði grafin á Bessastöðum og lá leg-
steinn þeirra í kór kirkjunnar. Á Bessa-
stöðum voru ýmsir fleiri merkir menn,
svo sem: Skúli fógeti, Bjarni Pálsson land-
læknir og Ölafur Stephensen. Frá 1805
til 1845 verða Bessastaðir svo hið merkasta
skólasetur, og verður þess getið nokkuð
nánar siðar. Eftir að skólinn var fluttui
þaðan, eignaðist Grímur Thomsen jörð-
ina 1867 og bjó þar meðan hann lifði. —
Næsti eigandi og ábúandi Bessastaða var
Skúli Thoroddsen, sýslumaður Isfirðinga.
Hann gerði nokkuð við Bessastaðastofu,
flutti prentsmiðju að Bessastöðum og gaf
þar út blaðið Þjóðviljann. Skúli var þjóð-
kunnur maður m. a. fyrir afskipti sín af
stjórnmálum ofl. Árið 1916 seldi ekkja
hans jörðina Bessastaðahreppi, en hann
aftur Jóni H. Þorbergssyni bónda, eftir
aðeins tæp tvö ár. Þar bjó Jón i 10 ár og
gerði þar ýmsar jarðabætur. Næsti eig-
andi varð Björgúlfur Glafsson, læknir
(1927). Hann lét þegar gera miklar húsa-
bætur á staðnum, ræktaði all-mikið og
hafði þar nokkra garðrækt. Hann seldi
jörðina 1940 Sigurði Jónassyni, fyrr for-
stjóra Tóbakseinkasölu ríkisins. Sigurður
mun hafa haft í huga ýmsar stórfram-
kvæmdir í sambandi við Bessastaði, og lét
t. d. hlaða þar sjóvarnargarða og ræsa
fram all-mikið land. Sigurður Jónasson,
sem var síðasti bóndi þar, gaf síðan Bessa-
staði fyrir rikisstjóra og iforsetabústað, og
var það boð þegið.
Bessastaðaskóli.
I hinum miklu jarðskjálftum 1783
hrundu öll hús í Skálholti, cg var þá
Skálholtsskóli fluttur til Reykjavíkur og
þar reist lélegt hús fyrir hann á svonefnd-
um Hólavelli. Skólahald allt var þar held-
ur bágborið og var því 1805 ákveðið að
flytja skólann til Bessastaða. Fyrsti for-
stöðumaður skólans þar, var Steingrímur
Jónsson, síðar biskup, og skyldi skólinn
vera hvort tveggja, latínuskóli og presta-
skóli.
Það er löngu viðurkennt, að ýmsir
skólamenn á Bessastöðum hafi verið mikl-
ir málhreinsunarmenn. Þar eru sérstak-
lega tveir meistarar á því sviði, annar
kennari, en hinn nemandi, þeir Svein-
björn Egilsson og Jónas Hallgrimsson.
Hafa þýðingar Sveinbjarnar og málfar
allt löngum verið rómað að verðleikum.
Sveinbjörn var ágætt skáld, orti ýmislegt
létt og liðugt, sem lengi mun lifa. Eftir
hann er jólasálmurinn alkunni, „Heims
um ból,“ sem lengi mun sunginn á jólum.
Þá mun og lengi verða minnzt Jónasar,
sem allar hugsanir sínar klæddi í tung-
unnar tignasta skart. Það var hann sem
kvað:
Ástkæra, ylhýra málið,
og allri rödd fegra,
blíð sem að barni kvað móðir
á brjósti svanhvítu;
móðurmálið mitt góða,
hið unjúka og ríka,
orð áttu enn eins og forðum
mér yndið að veita.
Þaðan kom og Tómás Sæmundsson,
einn af ágætustu vormönnunum, o. fl. —
Þar voru og ýmsir fleiri ágætismenn
kennarar, svo sem Hallgrímur Scheving
og Bjöm Gunnlaugsson, spekingurinn með
barnshjartað.
Sjónleikir og söngur var hvort tveggja
mikið iðkað á Bessastöðum, einnig glím-
ur, sund og knattleikur. Bessastaðaskóli
var yfirleitt mjög góður skóli.
Bessastaðakirkja.
Það má telja víst, að snemma haifi verið
reist kirkja á Bessastöðum. Þar hefur-
lengst af verið torfkirkja eins og víðast
annars staðar á landinu. Stundum hefur
hún sjálfsagt átt ýmsa góða gripi, sem
marka má af því, að hún var rænd oftar
124
AKRANES