Akranes - 01.11.1950, Blaðsíða 11

að að innleiða liver í sinni kirkju, og síð-
an viðhalda góðu söngformi og reglu, og
kostgæfilega að nota sér þá stuttu veg-
leiðslu þar til, sem aftan við bókina finnst,
bæði viðvíkjandi þeim þrem nýju, nóter-
uðu sálmalögum, og yfir höfuð að segja,
reglulegum sálmasöng". Aftan við bókina
er stutt ágrip af söngfræði, sem er hin
fyrsta ritgjörð um söngfræði, sem komið
hafði á prent á Islandi, frá því Grallari
Þórðar biskups Þorlákssonar kom út
1691.
Þessi sálmabók Magnúsar, með tveim-
ur viðbætum síðar, var svo notuð þangað
til 1871, er sálmabók þeirra Péturs bisk-
ups Péturssonar og sr. Stefáns Thoraren-
sens kom út.
Með hinu mikla riti sinu „Jslenzk þjóð-
lög“ hefur enn einn kirkjunnar maður
unnið ótrúlegt afrek í þarfir söngmenntar
í landinu, það er sira Bjarni Þorsteinsson
prestur í Siglufirði. Hann heldur þvi fram,
að forfeður vorir — einkum lærðu menn-
irnir — hafi haft hinar mestu mætur á
söng og hljóðfæraslætti. Með þjóðinni hafa
verið góðar raddir á öllum öldum, eigi
aðeins hjá karlmönnum, heldur og kven-
þjóðinni. T. d. er getið um eina konu, sem
beinlínis fékk aukhefni af söng sinum. Það
var Söngva-Borga, móðursystir Guðbrands
biskups Þorlákssonar. Sr. Bjarni leiðir og
rök að því, að alþýða manna hafi í ka-
þólskum sið sungið ýmislegt á latinu, því
að hverju mannsbarni haii verið skylt að
kunna a. m. k. Ave Maria.
Eigi er að efa, að rimna-kveðskapur-
inn hefur haft all-mikla sönglega þýðingu,
til að æfa og þjálfa röddina og til að upp-
götva“ góðar raddir. Sr. Bjarni telur, að
rímurnar hafi á sinum tíma rutt burt
danskvæðunum gömlu og telur, að rímur
hafi um langt árabil verið kveðnar við
dans og þá án hljóðfæris. En hann segir,
að seinna hafi hin eiginlegu vikivaka-
kvæði komið og rutt rímunum úr sæti, og
þá litið verið notuð hljóðfæri. Hér verður
ekki saga söngsins rakin nánar, en að
lokum aðeins minnzt á tvo menn, sem
voru frumherjar og miklir brautryðjendur
á sviði söngmálanna í nýjum sið á landi
hér. Það var Ari Sæmundsen, siðar á
Akureyri, sem lærði í Viðey hjá Magn-
úsi. Ari gefur út sálmabók 1855, með bók-
stöfum. Framan við bókina er og leiðar-
vísir til að læra að spila á langspil og til
að læra sálmalög eftir bókinni. Hinn mað-
urinn er Pétur Guðjohnsen, sem af sum-
um hefur verið kallaður faðir söngsins
hér á landi. Hann er mjög merkilegur
maður og hefur gert ótrúlegt gagn á þessu
sviði, sem seint verður fullmetið og þakk-
að. Þætti mér miður, ef ekki væri ein-
hverntíma síðar hægt að gera þeim manni
betri skil einmitt tmdir þeim greinaflokki,
sem hér er hafinn. Þar á eftir koma svo
síra Bjarni Þorsteinsson, Sigfús Einars-
AKRANES
son, Brynjólfur Þorláksson og ýmsir
fleiri, sem ekki verður frekar rakið að
sinni.
Söngurinn og sira
Stefán Thorarensen.
Sr. Stefán Thorarensen var afburða-
góður söngmaður, með víðta'ka þekkingu
á söng og sérstaklega þróun hins kirkju-
lega söngs í öðrum löndum. Er það viður-
kennt af kunnugum samtíma mönnum,
að hann hafi borið af í þessum efnum hér
á landi með samtið sinni. Það var til þess
tekið, hve hann söng og tónaði vel, þótti
mönnum mikið til koma að vera í kirkju
hjá honum. Um það farast t. d. hinum
merka manni, Kristleiifi á Stóra-Kroppi,
svo orð í minningum símun:
„Veturinn 1879 kom ég í fyrsta sinni
í Kálfstjarnarkirkju. Var ég þá sjómaður
á Vantsleysuströnd. Þar var þá mjög snot-
ur, máluð timburkirkja, sem var gjörólík
torfkirkjum þeim, sem ég hafði þá ein-
göngu áður séð. — I þetta sinn kom ég
þar á páskadag. Orgelleikari var þá í
kirkjunni Guðmundur i Landakoti. Hann
var glæsilegur í sjón, skartmaður og bar
þar af bændum. Fylgdu honum flokkur
ungra manna, sem allir höfðu æft með
honum söng. Voru þeir mjög myndarlegir
í sjón og raddmenn góðir. Strax þegar
messan byrjaði, varð ég svo hrifinn, að
því get ég ekki með orðum lýst. Ég hafði
aldrei áður heyrt spilað á orgel og aldrei
heyrt margraddaðan söng og samstilltan.
Allt varð fyrir mínum augum og eyrum
yndislegt; orgelspilið, söngur Guðmund-
ar og flokksins, sem honum fylgdi, og þá
ekki sízt hið hrífandi tón sira Stefáns
Thorarensens, sem þá var prestur á Kálfa-
tjörn. Hann var þá nokkuð við aldur, en
bar þá engin ellimörk, og var flestum
mönnum ifriðari og hetjulegri. Mesta eft-
irtekt vakti hann þó með sinni þýðu og
ljúfu rödd. Nú fann ég bezt, hvað söngur
við þessa messugjörð var ósambærilegur
við, sem ég hafði vanizt, og unað vel við,
á meðan ég þekkti ekki annað betra.“
Það er fyrt og fremst verk sr. Stefáns og
frumkvæði, sem á sinn mikla þátt í svo
góðum söng, sem Kristleifur lýsir hér. Þá
hefur eins og umsögn Kristleifs bendir til,
altarisþjónusta sr. Stefáns haft mikilva:“ga<
jiýðingu í því að laða fólk til að sækja
kirkju. Má nærri geta, hvort fleirum en
Kristleifi hafi ekki þótt mikið til slíkra
messugerða koma. En þarna — á þessum
slóðum — var jafnan mikill fjöldi sjó-
manna úr Iflestum héruðum landsins. Þarf
ekki að efa, að mörgum þeirra hefur þótt
mismunurinn mikill frá heimakirkjunni.
Hefur þetta því ýtt undir æði marga, er
heim kom, að gera tilraun til umbóta á
þessu sviði i heimahögum sínum. Hér
mátti segja, að mn útbreiðslustarfsemi
væri að ræða, þar sem hlustendur voru
svo víða að.
Þótt áhrifa sira Stefáns hafi gætt veru-
lega á þennan hátt, urðu þó áhrif hans
meiri og varanlegri með hinu mikla starfi
hans í sálmabókarnefndinni, eins og á
hefur verið minnzt og betur verður að
vikið. Einnig með merkilegri ritgerð, sem
í lok þessarar greinar mun verða prentuð
í heild, þar sem hún er að ýmsu leyti
merkileg og í fárra höndum. Ber hún ljóst
vitni um víðtæka þekkingu á þessu sviði,
þar sem grunntónninn er andi trúar og
tilbeiðslu.
önnur isl. sálmaskáld taka síra Stefám
fram, að því er tekur til frumortra sálma,
bæði hvað fjölda snertir og andagift. Þó
munu margir liinna frumortu sálma hans
lengi halda sæti sínu í sálmabók vorri eins
og áður hefur verið á minnzt. Hins vegar
mun aðeins einn taka honum fram um
fjölda þýddra sálma, — sem notið hafa
óvenjulegra vinsælda — og eru í núgild-
andi sálmabók frá 1886. Það er síra Helgi
Hálfdánarson, mikilvirkt og gott skáld.
(Er hann sem merkur maður og skáld,
búinn að liggja of lengi óbættur hjá garði).
Ég ætla að sira Helgi eigi a. m. k. 70
þýdda sálma i bókinni sem lengi mum
halda velli. Næstur honum mun vera
síra Stefán, sem á 34 valda þýdda sálma
í þeirri bók. Þar mun og síra Valdimar
eiga yfir 20 slíka sálma, sem þar munu
lengi halda sessi sínum.
Það mun lengi verða viðurkennt að
síra Stefán hafi verið gott sálmaskáld, en
einnig afburða þýðandi. Um þá hlið á
skáldskap síra Stefáns hefur sá mæti mað-
ur sr. Friðrik Friðriksson sagt í mín eyru,
að enginn af sálmum hans sé mislukkaður.
En í sambandi við eigin sálma síra
Stefáns og eigi síður hina þýddu sálma
hans er það ekki minna um vert hve ljóst
honum er og hann leggur mikla áherzlu
á lögin sjálf og að þau falli sem bezt að
sálmunum og geti — á þann veg — ef ekki
annan, túlkað það sem skáldið vill segja
eða gefa í sálminum. Þegar þetta er at-
hugað rækilega, sést bezt hve víðtæk þekk-
ing hans hefur verið í þessu efni og smékk-
urinn næmur, þvi að þar er ekki valið af
rieinu handahófi eða af verri endanum.
Hann velur sálmum sínum sígild lög
heimskimnra meistara eða þau sem eru
orðin klassisk af söng merkustu þjóða um
aldir, eða hann kynnir oss þá sem lia:st
bera með samtið hans sjálfs. A. m. k. 11
þeirra eru klassisk lög frá 15. 16. og 17.
öld. Mörg eru eftir hinn ágæta danska
„kompónista“ A. P. Bergreen, sem vitað er
að síra Stefán hefur að verðleikum haft
miklar mætur á, einnig eftir Hartmann
og Weyse. Þá tekur hann nokkur ágæt
ísl. lög, þ. á. m. er eitt eftir hann sjálfan,
við sálm sem hann sjálfur þýddi, „Vertu
hjá mér halla tekur degi“. Hefur þetta
131