Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1964, Page 19

TÍMARIT VPl 1964
75
orðið rafmagnsskortur. Raforkunotkun hér á
landi fylgir mjög árstíðum, er miklu minni á
sumrin en á veturna. Þess vegna er hægt að
reikna með, að vatn sé ávallt nægjanlegt á
sumrin.
í þessu tilfelli væri hægt að taka síðustu
vetrarvikuna, sem rafmagnsnotkun væri meiri
en vatnsrennslið í Þingvallavatn gæti annað.
Þarf þá að athuga hvort rafmagnsnotkunin er
meiri en varastöðvarnar anna. Sé svo þurfa að
vera vatnsbirgðir í Þingvallavatni, sem svara til
þessa afgangs í byrjun vikunnar. Síðan er hægt
að taka næstu viku á undan og svo koll af kolli,
þannig að lágmarksvatnsbirgðir á hverjum tíma
væru reiknaðar út.
Nú þekkjum við ekki framtíðina, en þó er
hægt að fara nærri um rafmagnsnotkun, t.d. fyrir
einhverja ákveðna viku ársins. En vatnsrennsli
er svo breytilegt, að þar getur skakkað miklu
frá einhverri fyrirfram gerðri áætlun. Þeirri
reglu hefur víða verið fylgt að miða við þurr-
asta ár, sem mælingar eru til fyrir, og finna
þannig þá vatnshæð, sem nauðsynleg er á hverj-
um tíma í viðkomandi vatnsgeymi til bess að
komast hjá orkuskorti.
Ef nánar er litið á þessa aðferð sést, að hún
er ærið tilviljunarkennd. Útkoman verður að
sjálfsögðu háð því, hversu langan tíma mælingar
hafa verið framkvæmdar við viðkomandi vatns-
fall og einnig því, hversu sjaldgæf vatnsleysisár
hafa verið á þessu tímabili og e.t.v. hefur þurrk-
ur verið sjaldgæfari á einum tíma þessa þurr-
asta árs heldur en öðrum. Það liggur einnig
ljóst fyrir, að það er léleg nýting á niðurstöð-
um mælinga að nota aðeins þurrasta árið við
ákvörðun á rekstri kerfisins. Ennfremur er með
þessari aðferð ekki tekið með í reikninginn
neitt mat á orkuskorti.
Til þess að nýta sem bezt þær upplýsingar,
sem fáanlegar eru úr mælinganiðurstöðum, ligg-
ur beint við að finna líkindadreifingu fyrir
vatnsrennsli hinna einstöku tímabila (t.d. vikna)
arsins, jafnframt því sem árstíðasveifla vatns-
rennslis væri fundin. Síðan eru tveir kostir fyrir
hendi, annaðhvort að ákveða einhver lítil líkindi
fyrir orkuskorti sem leyfileg, eða reyna að meta
verðgildi orkuskorts og reikna síðan út ,,vænt-
anleg“ útgjöld í framtíðinni sem summu marg-
felda af útgjöldum við ákveðið rennsli og lík-
mdum fyrir þessu rennsli. Útgjöld yrðu þá orku-
skortur plús olíunotkun. Rekstur kerfisins væri
siðan ákvarðaður þannig, að hann hefði sem
minnst væntanleg útgjöld í för með sér.
Ef litið er fyrst á verðgildi orkuskorts, þá
rekumst við auðvitað strax á það, að erfitt er að
meta það, en þó má gera sér nokkrar hugmyndir
um það. Jakob Björnsson verkfræðingur hefur
talið, að hver töpuð kWh væri 10 sinnum verð-
mætari en hver kWh framleidd í varastöð. Al-
gengt er t.d. hjá iðnfyrirtækjum, að raforka sé
5 °/c af framleiðsluverðmæti að frádregnu hrá-
efni. Við raforkuskort glatast því ca. 20 sinnum
meira en verðmæti sjálfrar raforkunnar og væri
því hlutfallið í þessu tilfelli 20. Við heimilisnotkun
er hinsvegar mjög erfitt að meta orkuskort, þar
sem hann er þá fyrst og fremst til óþæginda, t.
d. ef taka þarf rafmagn af einhvern tíma dagsins.
Þegar tekin er ákvörðun um reksturinn, er
mikilsvert að nýttar séu allar upplýsingar, sem
fyrir hendi eru á þeim tíma, sem ákvörðunin er
tekin. Þessvegna væri t.d. fráleitt að ákveða ná-
kvæmlega notkun varastöðva heilt ár fram í tím-
ann. Ákvörðun má taka til skamms tíma í einu
og síðan að loknu því tímabili nýja ákvörðun,
sem byggist þá á þeim upplýsingum, sem feng-
izt hafa á fyrra tímabilinu. Þessar upplýsingar
eru t.d. vatnshæð í Þingvallavatni við lok fyrra
tímabilsins og vatnsrennsli Sogs á því tímabili.
Þessar síðarnefndu upplýsingar eru mikils virði
vegna þess að Sogið er lindá, þ.e. mikið af vatni
þess er grunnvatn og breytingar vatnsrennslis
þarafleiðandi hægfara og upplýsingar um rennsli
eins tímabils gefa möguleika á að spá nákvæm-
ar um rennsli næsta tímabils.
Það sem ákveða má löngu fyrirfram er þsss-
vegna hvaða áltvörðun eigi að taka við allar
hugsanlegar aðstæður, þ.e. finna fyrirfram
ákvarðanir sem funktion af mögulegum upplýs-
ingum. Slíkar ákvarðanafunktionir kallast á
ensku ,,policies“. Útreikningur slíkra ákvarðana-
funktiona er mjög viðamikill vegna þess að hver
ákvörðun fyrir eitt tímabil hefur áhrif á upplýs-
ingar sem fást í framtíðinni, t.d. hefur ákvörðun
á notkun varastöðva áhrif á vatnshæð í Þing-
vallavatni í lok tímabilsins.
Við getum gert einfalt líkan af þessu fyrir
eitt tímabil, t.d. viku
ri
— di +
ei
Mynd 1. Rekstrarlikan.
Vi