Freyr - 01.09.1954, Qupperneq 13

FREYR
265
Blaðað í bæklingi um rannsóknir á kali
Það er kunnara en frá þurfi að segja, að
kal á túnum og engjum hefir löngum vald-
ið íslenzkum bændum þungum búsifjum. í
fersku minni eru kalárin 1949—51.
í nágrannalöndunum er kal einnig al-
þekkt fyrirbæri; veldur það t. d. miklu tjóni
á vetrarkorni.
Vegna þess, að búskapur okkar hefir alla
tíð nær eingöngu verið byggður á grasrækt
og öflun heyja, hafa kalskemmdir verið enn
tilfinnanlegri fyrir bændur en ella. Má með
nokkrum sanni segja, að þar hafi verið
Achillesarhæll á íslenzkum landbúnaði.
Rannsóknir hafa verið gerðar á kali er-
lendis og hér á landi hefir m. a. Ólafur Jóns-
son gert nokkrar athuganir á því. Hefir
hann skrifað ýtarlega grein um kal, er birt-
ist í Ársriti Ræktunarfélags Norðurlands
1937.
Engar kerfisbundnar rannsóknir á kali
höfðu verið framkvæmdar hérlendis fyrr en
landbúnaðarráðuneytið fól búnaðardeild
Atvinnudeildar háskólans „að rannsaka
þau atriði, er gætu stuðlað að auknu kali
síðustu ára, og ennfremur að kanna, hvern-
ig þeim grastegundum hefir vegnað, sem
notaðar hafa verið í sáöblöndur á undan-
förnum árum,“ eins og segir í nýlega út-
komnum bæklingi, þar sem skýrt er frá
þessum rannsóknum og niðurstöðum þeirra.
Forstöðumaður þessara rannsókna og
höfundur ofangreinds bæklings er Sturla
Friðriksson magister. Fyrri hluti ritsins
fjallar um kal og kalskemmdir, en hinn síð-
ari um gróðurrannsóknir á túnum og ný-
ræktum.
Með þvi að líklegt er, að þetta athyglis-
verða rit komist ekki í hendur alls þorra
bænda, mun hér leitazt við að rekja laus-
lega efni þess, en jafnframt skal mönnum
bent á, að mörgum mikilsverðum atriðum
verður auðvitað að sleppa, rúmsins vegna.
Geta ræktunarmenn því bezt glöggvað sig
á kalrannsóknunum með því að lesa ritið
sjálfir.
Tildrög rannsóknanna.
Á árunum 1949—1952 urðu brögð að meiri
og minni kalskemmdum á slægjulöndum
bænda víða um land. Uppskeran 1951 varð
302.000 hestum minni en eðlilegt var, mið-
að við sömu uppskeru á ha og 1951. Upp-
skerutjónið nam 30.2 millj. króna, sé töðu-
hesturinn reiknaður á kr. 100.00.
Árið 1952 varð uppskerubrestur nokkru
minni, en þó tilfinnanlegur. Að vísu olli kal
ekki að öllu leyti þessari rýrnun á heyfeng,
en telja má að það hafi verið ein aðal orsök
hans.
Nýræktir 1951 námu 2467 ha og 2536 ha
1952. Er þetta mikil túnaukning og rýrnun
töðufengs því hlutfallslega þeim mun meiri.
Það var ekki að ófyrirsynju, þótt margir
ætluðu, að orsakir þessa væri e. t. v. að
finna í ræktunaraðferðum seinni ára. Litu
menn helzt til hinna erlendu grastegunda,
er þeir töldu ekki nógu harðgerar fyrir ís-
lenzk skilyrði. Töldu margir vali tegunda í
sáðblöndur í ýmsu áfátt og rökstuddu þá
skoðun með því, að kalið hafi herjað meir
sáðsléttur frá síðari árum en eldri nýræktir
og tún.
Eðli kals.
Ritið greinir frá fjórum tegundum kals,
eftir eðli þess, en það er frostkal, svellkal,
klakakal og rotkal. Er leitazt við að skýra
mjög ýtarlega frá eðli hvers um sig.
Hér verður aðeins drepið lauslega á helztu
atriðin:
Frostkal. Lágt hitastig eða þá kólnun
loftsins og hið gagnstæða getur valdið
skemmdum í gróðrinum. Helztu skýringar
þess, að gróður bíður tjón af völdum frosts-
ins telja jurtafræðingar vera:
a) ískrystallamyndun í vatni því, sem er í
holrúmum milli frumanna í vefjum
gróðursins. Veldur það sköddun á plönt-
unni.
b) fsmyndun innan fruma, er verður við