Freyr - 01.09.1954, Síða 22

274
FREYR
Gimbrar og lambhrúta fóöraði hann heima.
Á Höfðabrekku eru víðáttumikil beitarlönd
og kjarngóð. Sauðir Ólafs voru fallegar
skepnur; þó hélt hann þeim mjög til beit-
ar inn á afrétt, meðan þar náðist til jarð-
ar. Hann hafði marga og trausta vinnu-
menn og gættu þeir sauðanna daglega, og
mundi það þykja erfið ganga nú á tímum,
en þeir töldu það ekki eftir sér. Ólafur var
góður húsbóndi og gerði vel við menn sína;
var hann jafn vinsæll á heimili sínu sem
annarsstaðar.
Mér er lambahópurinn frá Höfðabrekku
minnisstæður eftir öll þessi ár, svo fannst
mér þau bera af öðru fé. Þegar ég fór svo
síðar að reyna að bæta kindur mínar datt
mér oft í hug: Fyrst Ólafur á Höfðabrekku
gat átt svona fallegt fé, þá hljóta fleiri að
geta það.
Fyrstu kynbótatilraunirnar.
Það mun hafa verið nálægt 1820 sem
Hreppamenn í Árnessýslu fengu fyrst kind-
ur noröan úr Þingeyjarsýslu til kynbóta.
Þetta þótti mikil nýlunda og gengu ýmsar
sögur um fegurð og vænleika þessara kinda.
Þá voru þeir Einar Finnbogason, Þórisholti
og Einar Brandsson, Reyni, nýbyrjaðir bú-
skap, fullir af umbótaáhuga, sem þeir glöt-
uðu aldrei alla sína löngu búskapartíð, enda
lá fyrir þeim að koma upp stórum og mann-
vænlegum barnahópum og verða forustu-
menn um margar umbætur sveitar sinnar.
Tóku þeir sig upp eitt haustið, fóru vest-
ur í Hreppa og keyptu þar nokkur lömb af
þessu þingeyska kyni. Einar Finnbogason
keypti 2 lambhrúta og að mig minnir 3
gimbrar, en Einar Brandsson keypti full-
orðinn hrút, sem mig minnir að ættaður
væri úr Húnaþingi, og 2 eða 3 gimbrar.
Þetta munu hafa verið fyrstu tilraunirnar,
sem Mýrdælingar gerðu til að kynbæta fé
sitt, svo sögur fari af. Þessi lömb voru býsna
ólík fjárstofni þeim, sem fyrir var, miklu
lágfættari, þykkvaxnari og ullarsíðari. Ekki
virtist þetta valda neinum straumhvörfum
í fjárræktinni. Það kom fljótlega í ljós, að
kindurnar þoldu ekki hið breytta ástand,
bæði hvað snerti haglendi og veðurfar, og
úrkynjaðist fljótt, enda varð sumt af þeim
bráðapestinni að bráð, gætti því ekki áhrifa
þessarar tilraunar neitt til frambúðar. Voru
því ekki gerðar fleiri slíktar tilraunir að
sinni.
Þegar Lárus Helgason var umsjónarmað-
ur hjá Sláturfélagi Suðurlands, á árunum
1909 til 1915, komst hann í kynni við menn
og fé úr mörgum sveitum, meðal annars úr
Borgarfirðinum. Varð það til þess að hann
keypti lambhrúta og flutti austur að Kirkju-
bæjarklaustri. Urðu þeir til að gjörbreyta
fjárstofni bæði hans og annarra á þeim
slóðum, því að margir urðu til að kaupa hjá
honum hrúta, og það jafnvel vestur í Mýrdal
Um svipað leyti keypti Heiðmundur
Hjaltason, á Götum, 2 hrúta úr Borgarfiröi.
Höfðu þeir all víðtæk áhrif, því Heiðmund-
ur var ótrauður að lána þá nágrönnum sín-
um, enda reyndust þeir góðar kindur, sér-
staklega annar þeirra.
Upp úr þessu stofnuðu nokkrir bændur
í Hvammshreppi meö sér félagsskap, með
því augnamiði að bæta fjárstofn sinn.
Keyptu þeir fullorðinn hrút frá Stóra-
Botni í Borgarfirði, fyrir milligöngu Jóns
Þorbergssonar, sem þá var orðinn ráðu-
nautur hjá Búnaðarfélagi íslands. Var
hrútur þessi allgóð kind, en entist illa og
virtist lítil áhrif hafa, og var þessi félags-
skapur þar með úr sögunni.
Árið 1917 keypti Jón Þorbergsson fyrir
mig, og Einar Brandsson á Reyni, þriggja
vetra hrút hjá Jóni Sumarliðasyni á Breiða-
bólsstað í Dölum. Þetta var afburða falleg-
ur hrútur, sem varð til þess að gjörbreyta
fjárstofni bænda í Hvammshreppi og að
nokkru leyti í Dyrhólahreppi líka. Hann
varð 9 vetra og sá lítt á honum aldurinn.
Ég seldi undan honum fjölda marga hrúta,
sem nálega allir hlutu I. og II. verðlaun á
sýningum. Var því fjárstofn flestra bænda
í hreppnum kominn út af honum, og víð-
ar þó. Svo var mikil kynfesta í honum, að
nálega hver kind, sem út af honum var
komin, bar svipmót hans. Hann hét Gyll-
ir. Áhrifa hans gætti víða, fram að niður-
skurðinum 1952, þrátt fyrir all mikinn inn-
flutning af kynbótafé annarsstaðar frá, á
því tímabili.
Um það leyti, sem Gyllir féll frá, keypti