Freyr - 01.03.1958, Síða 8

92
PREYR
ELSIE McCORMICK:
FURÐUSKEPNAN í FJÓSINU
Fyrir nokkru gerðist það á Frakklandi, að
Coty forseti heiðraði kú eina við opinbera
athöfn með því að kyssa hana á báða
kjamma fyrir frábæra mjólkurlægni og af-
urðagæði. í Bandaríkjunum eru til kýr, sem
hafa hlotið fleiri heiðursmerki en margir
þarlendir hershöfðingjar. Slíkar viðurkenn-
ingar eru ekki illa til fallnar. Engin skepna
er okkur nytsamari en mjólkurkýrin.
Mj ólkurfræðingar hafa áætlað, að væri
ársframleiðslu af kúamjólk hellt á pott-
flöskur og þeim raðað hlið við hlið, mundi
slík flöskufylking ná meira en fjögur hundr-
uð sinnum kringum jörðina. Minna en
helmingur þessa óhemju magns fer til suðu
og drykkjar. Nokkur hluti fer til fram-
leiðslu á um það bil fimm billjón kg af
smjöri, hálfri þriðju billjón kg af osti og —
í Bandaríkjunum einum — tuttugu og þrem
milljónum lítra af rjómaís. Heilbrigðis-
stjórn Bandaríkjanna fullyrðir, að engin
fæðutegund taki mjólkinni fram.
Segja má, að fyrir tilverknað mannanna
sé kýr nútímans orðin háþróuð mjólkur-
verksmiðja. Frá náttúrunnar hendi er kúnni
ætlað að ala einn kálf á ári og mjólka hon-
um um 175 lítra alls. Ennþá á hún aðeins
einn kálf á ári, en fyrir atbeina mannsins,
— með bættri fóðrun, hirðingu og kynbót-
um, mjólkar hún nóg handa 15 eða 20 kálf-
um og hún mjólkar tíu mánuði ársins í stað
nokkurra vikna.
Meðalkýr bandarísk gefur nú af sér 2525
lítra á ári, næstum því tvöfalda meðalnyt
ársins 1910. Kýr í Kaliforníu eru fremstar
með 3730 lítra meðalársnyt. Ein kýr í Mi-
chiganríki mjólkaði hvorki meira né minna
en 18.664 lítra á einu ári! En heimsins beztu
mjólkurkýr eru í Hollandi, Belgíu og Dan-
mörku.
Kýrin er efnaverksmiðja og vinnur furðu-
verk á því sviði. Vömb hennar, hið fyrsta
og stærsta hinna mjögurra magahólfa, tek-
ur mannlegum maga langt fram. í vömb-
inni hafast við um 50 tegundir gerla, sem
breyta köfnunarefnasamböndum grasanna,
sem hún étur, í eggjahvítuefni; þessir gerl-
ar framleiða B-vitamín, sem við og flestar
skepnur verða að fá með fæðunni; þeir
breyta kornhýði og öðrum ólíklegum fóð-
urefnum í fyrirtaks orkugjafa.
Eftir að hin grófari fæða kýrinnar hefur
verið í þessari innvortis efnasmiðju í eitt
dægur, snýr hún aftur í smátuggum upp í
munn hennar, blandast munnvatni og mal-
ast undir jöxlum, — kýrin jórtrar og kyng-
ir aftur. Kýrin framleiðir um 45 lítra af
munnvatni daglega og auk þess nálega pund
af natríumtvíkarbónati til aðstoðar við
meltinguna.
Annað magahólf kýrinnar, keppurinn, er
poki með þykku fóðri. Þetta hólf mætti
kalla ruslakistu, því að þar verða eftir nagl-
ar og annað málmkyns, sem kýrin gleypir í
haganum eða úr heyinu. Venjulega gengur
kýrin æviskeið sitt ótrufluð af þessu járna-
rusli, þó að stundum sé uppskurður óhjá-
kvæmilegur til að bjarga lífi hennar.
Þriðja hólfið, lakinn, er vöðvamikið og
vindur mestu vætuna úr fóðrinu. Fjórða
hólfið, vinstrið, gegnir svipuðu hlutverki og
magi í manni. í vinstrinu meltir kýrin þær
billjónir gerla, sem unnu úr köfnunarefna-
samböndunum í vömbinni, sjálfum sér til
vaxtar og viðgangs. Grastuggan er alls fjóra
sólarhringa á leiðinni gegnum meltingar-
færi kýrinnar og næringarefnin úr henni
að komast inn í blóðrásina.
Góð kýr skilar einum lítra mjólkur fyrir <
hver tvö og hálft kg af fóðri, sem hún ét-
ur.*) En kýrin hefur jafnan einþykk verið
og setur sjálf sín skilyrði fyrir því, að þessu
mjólkurmagni sé skilað mjaltamanninum.
Hún á það til að halda eftir hluta af nyt-
*) Er þá miðað við kraftfóður. — Ritstj.
>