Freyr - 01.02.1996, Blaðsíða 32

Notagildi birkis
Brynjar Skúiason, skógrœktarráðunautur
Grein þessi fjallar um ýmsa eiginleika birkis og hvernig nýta má þá til gróðurbóta
og landgrœðslu.
Birki hefur eiginleika sem gefa
því gríðarlega mikið notagildi ef vel
er staðið að notkun tegundarinnar.
Af mikilvægum eiginleikum má
nefna eftirfarandi:
* Það nær um 90 ára aldri sem
telst lítið miðað við margar
aðrar trjátegundir.
* Tegundin fjölgar sér fyrst og
fremst með fræi en getur einnig
myndað sprota upp af rótarhálsi
og upp af rótum fjær trénu.
* Ber fræ snemma á æviskeiðinu.
* Fræið er létt og getur borist
langt frá móðurplöntunni.
* Fræin hafa lítinn næringarforða
* Getur borið gríðarlega mikið
fræmagn í hagstæðum árum.
* Getur lifað og þrifist í margs
konar jarðvegi.
* Ljóselsk trjátegund.
* Laufið rotnar auðveldlega.
* Fremur djúpt rótarkerfi.
* Harðgerð tegund sem lifði af
síðustu ísöld og er vel aðlöguð
íslensku veðurfari.
Hvað þýða þessir
eiginleikar fyrir tegundina ?
Þar sem birki verður ekki mjög
gamalt verður það að fá skilyrði til
að endurnýja sig á meðan nóg er
eftir af einstaklingum sem bera fræ
á viðkomandi svæði. Forsenda þess
að nýir einstaklingar nái þroska er
að ekki sé beit á landinu í nokkur ár
meðan fræplönturnar eru að vaxa úr
grasi. Ekki er nóg að takmarka beit
á meðan nýliðun á sér stað því að
birki er eftirsótt beitarplanta og
mjög lítið beitarálag þarf til að
halda niðri nýgræðingi.
Mjög mikilvægur eiginleiki birkis
er hversu snemma á æviskeiðinu
það fer að bera fræ. Reikna má með
nokkurri fræmyndun frá 10 ára
aldri. Fræmyndunin eykst síðan
eitthvað fram eftir aldri. Þetta stutta
Brynjar Skúlason.
kynslóðabil skiptir miklu máli ef
ætlunin er að koma af stað sjálf-
sáningu birkis og ná árangri á sem
stystum tíma. Hjá sumum trjáteg-
undum líða áratugir á milli kyn-
slóða.
Fræin eru létt og geta borist langt
frá móðurplöntunni. Verulegt fræ-
magn dreifist í um 100 m radíus frá
móðurplöntunni en mestur hluti
fellur innan 50 metra. Fræið fellur
af trjánum frá lok september og
eitthvað fram eftir hausti. Það fræ
sem fellur á snjó getur borist langar
leiðir allt eftir veðri og vindum.
Fræin hafa lítinn næringarforða.
Af þessum sökum er mikilvægt að
spírunarskilyrðin séu sem best.
Plönturnar eiga erfitt með að
komast á legg þar sem svörður er
þykkur og samkeppni við annan
gróður er mikil. Þar sem rof er í
gróðurþekjunni og gróður fremur
lágvaxinn eru spírunarskilyrði oft
hagstæð. Þetta gerir birkið að góðri
landgræðsluplöntu. Þannig getur
beit haft jákvæð áhrif á spírun-
arskilyrðin en plöntur sem spíra þar
sem enn er beit komast ekki á legg.
Skynsamlegt samspil þessara þátta
gæti verið beit um tíma og friðun í
nokkur ár þess á milli. Þannig má
vænta góðs árangurs af nýliðun
birkis. Vegna lítillar forðanæringar í
fræinu er ekki hægt að reikna með
Birki sem er á síðasta snúningi. Friðun nauðsynleg strax. Eftirstandandi tré eru
mikilvœgir frœberar til sjálfsáningar. Sjálfsáning er ódýrari en handsáning og/eða
gróðursetning. (Ljósm. Þröstur Eysteinsson).
72 FREYR - 2 '96