Freyr - 01.07.2002, Side 6

Guðrún Lárusdóttir í Keldudal I Hegranesi
með Þorra, son sinn. (Ljósm. S.Ó.).
um enn á Skaftártunguafrétt.
Þegar farið er á Síðumannaafrétt
í fyrsta safn er gist í þrernur hús-
um, alls 60 manns. Safnið tekur
fjóra daga og er reynt að hafa
samsmölun. Við komum niður
hjá Eintúnahálsi, þaðan niður hjá
Heiðarseli og svo veginn niður í
rétt sem er framan við Skaftá.
Réttin heitir Skaftárrétt, en hún er
í landi Ytri-Dalbæjar og stendur
á hrauntanga við Skaftá.
Það er breytilegt milli bæja
hvað menn setja mikið af fé sínu
á affétt, sumir ekkert, aðrir hluta
af fénu og enn aðrir allt en i
heildina fer fé í afrétti fækkandi.
Hvernig er vinnuskyldan við
smölun lögð á?
Ég er búin að koma að íjall-
skilamálum nokkuð lengi, fyrst
sem sveitarstjómarmaður í 8 ár
og síðan í fjallskilanefnd ffá því
1992, nú síðasta kjörtimabil sem
formaður. Það er mjög misjafnt
eftir deildum. í okkar deild
reiknum við kostnað til peninga,
þ.e. dagsverk sinnum daglaunin.
Þeirri upphæð er svo skipt í
tvennt og öðrum hlutanum skipt
á jarðimar, jafnt á hverja jörð, en
hinum hlutanum er skipt á sam-
anlagðan fjárfjölda þeirra sem
nýta afrétt.
Er sátt um þessa aðferð?
Já, eftir að farið var að skipta
þessu svona til helminga hefur
mikið til verið friður um þessi
mál. Aður hafði það verið lengi
þannig að hver jörð lagði til einn
mann í fyrsta safn, en það var
ekki orðin sátt um það. Þeir, sem
vom hættir að nýta afréttinn,
vom orðnir svo margir að þeir
greiddu óeðlilega mikinn hluta
kostnaðarins. Þegar flutt var
meira yfír á féð þá náðist allgóð
sátt. Það er svo sitt á hvað
hvemig menn annast þetta.
Margir smala sjálfir það sem á þá
er lagt, en aðrir fá menn fyrir sig.
Það gekk ekki vel um tíma að
manna afréttinn, en það er aftur
orðið betra núna á seinni ámm.
Brottflutt fólk sækir töluvert í
það að komast í leitir, bæði til að
njóta fjallanna og eins að hitta
gamla vini og sveitunga.
Hvað erfarið oft í afrétt á
haustin og em hœttur á afréttin-
um?
Það er farið í þrjú söfn, en yfir-
leitt kemur mjög fátt fé í þriðja
safni. Hér á afréttunum er ekki
mikið um hættur fyrir féð, nema
eftir Skaftárhlaupin, þá er leir-
dmlla þar sem áin hefur farið yfir
lönd og ef féð fer út í þetta þá
situr það fast. Það er mjög erfitt
að ná því upp úr leimum, það
verður að grafa niður fyrir klauf-
ir, hann er eins og steypa. Skaft-
árhlaupin em bræðsluvatn undan
Vatnajökli sem hleypur fram með
nokkuð vissu millibili.
Hvernig er ástand afréttanna í
hreppnum?
Það ber öllum saman um, sem
til þekkja, að þeir séu í ffamför.
Þetta er gjöbreytt ffá því sem áð-
ur var að því leyti að t.d. í okkar
upprekstrardeild, er sú regla að
um 20. júní fáum við Gróður-
vemdamefnd sýslunnar til að
skoða afféttinn, burtséð frá því
hvort við höldum að sé kominn
gróður eða ekki. Nefndin metur
þá hvort fara megi með féð strax.
Ef svo er ekki þá fer hún aftur
seinna að skoða gróður og veita
leyfi til upprekstrar þegar hún
telur kominn nægan sauðgróður
og þessu hlýða menn upp til
hópa. Þannig hefur þetta gengið
til Qölda ára, að mig minnir frá
um 1980. Einnig er fé tekið frá
afréttargirðingum síðsumars ef
óeðlilega margt fé er komið ffam
að þeim, og svo er farið mikið
fyrr í fyrsta safn en var, fyrir 20-
30 ámm. Allt hjálpast þetta að
við að hlífa gróðri á afréttunum.
Heldurðu að skaftfellskir
bœndur fái vottun á afréttina
vegna gœðastýringar í sauðfjár-
rækt?
Við vitum það ekki ennþá,
Síðumannaafféttur og aðrar af-
réttir í hreppnum em á gossvæði
og þeir bera þess merki. Þama
em miklar vikuröldur, sem aldrei
getur vaxið gras á. Einnig er
Skaftá að ergja okkur, en annað
hvert ár megum við búast við
Skaftárhlaupum. Þeim fylgir mik-
ill leirburður sem síðan fýkur yfir
graslendi og eyðir gróðri. Þetta er
okkar náttúmfar og það breytir
því ekkert, þó að þar gengi aldrei
nokkur kind. En það em hins
vegar líka þama miklir grasflákar
framan til á afréttinum, mjög
fallegir og vel grónir.
Hlunnindi á þessu svœði ?
Já, það má nefna veiði, einkum
á sjóbirtingi. Það em veiðifélög
um vatnasvæði Skaffár, Grenlæks
j 6 - Freyr 6/2002