Freyr - 01.07.2002, Page 38

Dæmi um hugmyndir manna um fallegt landslag.
muni að þessari kynslóð genginni
hreinlega leggjast í eyði. Líklega
mun skilja meira milli landshluta
en áður í landnýtingu og það
mun fljótlega skila sér í breyting-
um á gróðurfari. Ef hætt verður
að beita hina stóru afrétti miðhá-
lendisins verður e.t.v. farið að
halda fé meira í byggð sem
myndi vega upp á móti léttara
beitarálagi vegna færra fjár. Þar
sem búfjárbeit hverfur, munu
verða verulegar breytingar á
landi. Víða mun graslendi hverfa
undir kvist, víði (loðvíði eða gul-
víði) eða birki þar sem fræ er
fyrir hendi, og ætihvönn gæti
breiðst út við ár og læki. Rækt-
aða landið mun taka annars konar
breytingum a.m.k. fyrst í stað
með sinu eða sóleyjarbreiðum.
Það sýnir sig að gróðurbreytinga
gætir oft mjög fljótlega eftir frið-
un. Nefna má t.d., breytingar sem
urðu eftir að þjóðgarðurinn í Jök-
ulsárgljúfrum var friðaður og
birki og gulvíðir spruttu ótrúlega
fljótt upp, enda fræuppspretta ná-
læg. Gömlu túnin í Skaftafelli eru
óðum að hverfa undir stóra
kringlótta gulvíðirunna. Það er
hins vegar afar misjafnt hvað
auðnimar gróa hratt upp; sums
staðar tekur gróður fljótt við sér í
kjölfar friðunar en annars staðar
gerist sáralítið áratugum saman.
Við vitum ekki enn hvaða um-
hverfísþættir skipta máli en við
því er mikilvægt að fá svör.
Lokaorð
Eg hef nú stiklað á stóru um
breytingar á ásýnd Islands frá
landnámi og til okkar daga. I því
felst nokkur þversögn að búseta
hefur óvíða haft jafn afdrifaríkar
afleiðingar fyrir gróður og hér á
landi, en jafnframt má halda því
fram að Islendingar hafi engu
síður markað grynnri spor í lífríki
lands síns en flestar aðrar þjóðir.
Allt landið er nú orðið skipulags-
skylt með skipulagsáætlanir á
mismunandi stigum; svæðis-
skipulag (fyrir fleiri en eitt sveit-
arfélag til minnst 12 ára), aðal-
skipulag (fyrir tiltekið sveitarfé-
lag fyrir minnst 12 ár) og deili-
skipulag fyrir afmarkaða reiti
innan sveitarfélags. Með slíkri
heildstæðri áætlunargerð ætti að
vera svigrúm til að skipuleggja
landnýtingu til framtíðar. Víða
erlendis sæta slíkar skipulags-
áætlanir mati á umhverfisáhrif-
um. Það er enn ekki gert hér á
landi, en mun vafalítið koma.
Það fer varla á milli mála að
við stöndum á krossgötum í
landnýtingu, og þróun búsetu á
næsta áratug mun hafa veruleg
áhrif á framtíð íslensks landbún-
aðar. Sumar fyrirhugaðar nýj-
ungar í ræktun geta haft mikil og
varanleg áhrif á íslenskt lífríki.
Eigi hið fomkveðna, að í upp-
hafi skulu menn endirinn skoða,
einhvers staðar við, þá er það
hér þar sem ómögulegt kann að
vera að þurrka út eða bæta fyrir
áhrif vanhugsaðra eða rangra
ákvarðana. Nýtt verðmætamat á
náttúm landsins kann að vera að
ryðja sér til rúms sem gæti haft
áhrif jarðarverð og á landnýt-
ingu.
Fólkið lifði en skógurinn dó.
Forfeður okkar drógu ffam lífíð í
harðbýlu landi og öll emm við
Islendingar jafnmiklir afkomend-
ur þeirra. Halldór Laxness skrif-
aði gegn framræslu mýra í frægri
blaðagrein árið 1972 (Hemaður-
inn gegn landinu) og þegar hann
spurði í niðurlagi hennar hvort
ekki væri kominn tími til að
moka ofan í skurðina aftur, hefur
sumum lesendum Tímans líkega
fúndist það dæmi um afkáralegt
skopskyn Nóbelsskáldsins. Þessi
tími er nú samt kominn. I fyrsta
sinn i Islandssögunni getum við
tekið ákvarðanir um landnýtingu,
upplýst og meðvituð um þau líf-
ffæðilegu langtímaáhrif sem at-
hafnir okkar hafa. Mikilvægt er
að nota það vald vel, minnug
þess að ákvarðanir um landnýt-
| 38 - Freyr 6/2002