Nýi tíminn - 28.07.1955, Blaðsíða 11

Fimmtudagur 28. júlí 1955 — NÝI TTMTNN — (11
Straumhvörf eða stöðupollur?
Framhald af 8. síðu
vor í lofti. En þá var alþýðu-
stéttunum loks nóg boðið. Á
Frakklandi felldu verkalýðs-
flokkarnir niður deilur sínar,
sneru bökum saman og af-
stýrðu því, að franskir fas-
istar lékju sama leikinn og
hinir þýzku frændur þeirra. Á
Spáni myndaði alþýðufylking-
in ríkisstjórn og lagði grund-
völl að fyrstu lýðræðisskipan
í sögu landsins. Bandalag al-
þýðustéttanna beið að visu ó-
sigur í báðum þessum lönd-
um hins rómanska heims. En
söguleg afrek þess munu aldr-
ei fyrnast. Alþýðufylkingin
stöðvaði flóðöldu nazismans
um margra ára skeið. Það var
ekki fyrr en eftir ósigur henn-
ar fyrir svik og samsæri hins
engilsaxneska lýðræðis, að
nazisminn gat lagt út í þá
styrjöld, er skyldi gefa hon-
um allan heiininn að herfangi.
Bandalag alþýðustéttanna
var hið pólitíska og siðferði-
lega afl, er eitt hafði boðið
sókn nazismans byrginn. Þeg-
ar þetta afl hafði verið lamað
óðu nazistaherirnir mót-
spymulaust yfir Evj’ópu unz
veldi þeirra náði ncrðan frá
Lófót suður á Krítarey. Og
nazistar veltu sér í völdunum
í syngjandi vímu auðkeyptra
sigra:
Hier können wir es toll treib-
en, sagten sie.
Hier können wir wundervoll
bleiben, sagten sie,
mindestens tausend Jahr!
En þeir höfðu einu gleymt:
Einingarhugsjón alþýðustétt-
anna. Meðan sigurvegararnir
dönsuðu og svölluðu áhyggju-
lau'sir um alla álfuna og
bjuggu sig undir þúsund ára
dýrlegt ölteiti, mnnu margir
smáir lækir í einn farveg,
verkamenn og bændur,
menntamenn og borgarar,
réttu hver öörum bróðurhönd,
í fyrstu fáir, síðar fleiri, hóp-
arnir urðu að flokkum, flokk-
amir að fyikingum, alþýðu-
bandalag að alþjóðarbanda-
lagi. Skæruliðahreyfing Ev-
rópu á stríðsárunum — það
var bandalag alþýðustéttanna,
vopnum búið, sniðið við þau
skilyrði, er styrjöldin skapaði.
Nazisminn hefði aldrei verið
lagður að velli, ef aþýðan
hefði ekki bundizt þessum
samtökum, ev mfu liin fornu
mörk flokka og stétta. Svo
vora einingarsamtök þessi
mikils háttar, að þau tóku
stjórnartanma ríkjánna í sín-
ar hendur þegar friður komst
á.tí styrjöldiiihi gegn nazism-
aniuirf' hafði' bandalag alþýðu-
stéttanna unnið eindæma af-
rek. Hvort mundu kjörviðir
þess þola friðinn er tilveran
hynfi aftur í fornan farveg?
Norðmaðurinn Nordahl Grieg
barðist allra manna djarfast
fyrir himii pólitísku einingar-
hugsjón alþýðustéttanna. Ár-
ið 1942 var hann staddur liér
á Þingvöllum, hermaður í út-
lagaliði Norðmanna. Sjálfan
grunaði hann feigð sín, en
hann sendi okkur, sem lifðum
af, þessi orð til vamaðar:
Bli fremfor alt ikke trette —
sem mennesker blir etter
kriger —
nár gmmset og griskheten
i fölge med motlösheten ....
Þessi hjartahreini norski
víkingur óttaðist það mest, að
andvaraleysið, þreytan myndi
tæla mennina til þess hóg-
lífis í hugsun, sem hafði
reynzt svo háskasamlegt í
stormahléinu milli styrjald-
anna. Ótti hans reyndist þvi
miður réttur. Lýðræðis- og
friðarhugsjón skæruliða Ev-
l’ópu, hins vopnaða bandalags
alþýðustéttanna, var um öll
Vesturlönd troðin undir jám-
hæl kalda stríðsihs.
Kalda stríðið er pólitísk ný-
sköpun Bandaríkjanna, trú-
boð hins lítilsiglda mannhat-
urs og flatfættra hleypidóma.
En þessi tegund stríðs var í
dásamlegu samræmi við hug-
myndir íslenzks stríðsgróða-
valds um hetjuskap. Þegar
fyrri heimsstyrjöldinni lauk
lýsti hið unga íslenzka ríki
yfir ævarandi hlutleysi. Eftir
lok hinnar síðari gerðust
valdhafar íslands aðilar að
kalda stríðinu og horfðu ekki
í kostnaðinn, enda greiddu
þeir hann ekki úr eigin sjóði.
Þeir seldu bara mömmu.
í tíu ár hefur án afláts
gengið á með gerningaveður
kalda stríðsins. En nú hlær
sól á himni eftir langa nótt.
I dag sitja leiðtogar stórveld-
anna við sama borð suður í
Sviss og hafa orðið ásáttir
um, að þeir fái ekki skorið
úr deilum sínum með sverði.
Þeir hafa komizt að þeirri
niðurstöðu, að þeir verði, hvað
sem tautar, að haga sambúð
sinni svo, að þjóðum, er búa
við ólíka samfélagshætti,
verði líft á sama hnetti.
Hvað hefur valdið þessu
upprofi ?
Taflstaðan á skákborði
heimsins er orðin með þeim
hætti, að þriðjungur mann-
kynsins býr við sósíalíska
samfélagshætti. Veldi hins
sósíalíska heimshluta er slíkt,
að raunverulega er jafnræði
orðið með sósíalisma og kapí-
talisma á hnettinum. Báðir
hafa þessir aðilar þau vopn í
fórum sínum, að vandséð er,
hvor hafi um sár að binda,
ef þeim yrði brugðið. Ánd-
spænis þessum staðreyndum
féllust Vesturveldin á endur-
tekið tilboð Ráðstjórnarríkj-
anna um að setjast að samn-
ingaborði.
En hitt átti ekki síður þátt
í umskiptunum, að tekizt hafði
að vekja samvizku almennings
stéttanna er sýnilega hið eðli-
lega og sjálfsagða baráttu
form okkar aldar, svo sem nú
er háttað högum heimsins í
efnalegum og pólitískum mál
um. Efnahagsþróun auðvalds-
skipulagsins hleður sívaxandi
fjárhagslegu og atvinnulegu
valdi á hendur fárra einok-
unarfélaga og auðhringa, sem
arðræna ekki aðeins verkalýð-
inn, heldur einnig millistétt-
irnar, bændur, smákaupmenn
og smærri iðnrekendur. Þetta
einokunarvald veltir skattaá-
nauðinni yfir á hið breiða bak
almennings og hrifsar til sín
æ stærri hluta af arði þeim,
er drýpur af vinnu þjóðfélags-
ins. Þessi fámenna volduga
auðkýfingaklíka hlýtur þvi að
einangrast efnahagslega og
félagslega, hún hlýtur að reka
homin í nálega allar stéttir
þjóðfélagsins. Bandalag al-
þýðustétta nútímans er
sprottið upp úr þessum þjóð-
félagslega jarðvegi á lokastigi
auðvaldsþróunarinnar, sund-
urleitt að formi eftir sérað-
stæðum einstakra landa, en
markað sama svipmóti að því
er varðar meginatriðin.
Allar líkur benda til þess,
að barátta verkalýðsins í öll-
um löndum auðvaldsheimsins,
í sjálfstæðum ríkjum og ný-
lendum, muni fara fram innan
ramma slíks bandalags al-
þýðustéttanna.
Einar Olgeirsson hefur í
stjórnmálaritgerð sinni í
Rétti túlkað fyrstur manna
vandamál slíkra stjórnmála-
samtaka á íslandi og hlut-
verk verkalýðsins og flokks
hans sem aðila að bandalagi
íslenzkra alþýðustétta. Sjald-
an hefur Einar Olgeirsson
sameinað betur kalt raunsæi
og pólitískt hugmyndaflug en
í þessari stjómmálaritgerð
um leið Islendinga til þjóð-
frelsis og sósíalisma. Ég hygg
einnig, að leitun muni vera
á stjómmálaleiðtoga, er hafi
getað logsoðið stéttarvitund
og þjóðerniskennd með slík-
um ágætum og hann hefur
gert í þessum hugleiðingum
um bandalag íslenzkra al-
þýðustétta.
Einar Olgeirsson hefur fyr-
ir nokkru gert merkilega
rannsókn á þjóðveldisöld Is-
lendinga. Enga menn virðir
Einar Olgeirsson meir á þeirri
öld en þá er settu niður deil-
ur, afstýrðu því, að okkar litla
íslenzka þjóðfélag færi sér að
voða með þvi að rofin yrðu
landslög og landsfriður. Ein-
ar Olgeirsson hefur í stjórn-
Er Grænland sumarbústaður
um ,heim allan. Heimsfriðar- málaritgerð sinni tjáð vilja
hreyfingin á að vísu ekki full- Sosiálistáflökksins: hann vill
trúa í Genf, en hún situr nú verða 'póHtÍsbur manna^etfir,
sánftV;;;vÍð samnmga&5I^»lilH55í«^ízk»m alþýðus^tugí,
ííeimSfriðarhreyfiné'in er rékkii' rPanhuWV sætta þá, sem sæti
pólitískt bandalag í þess orðs e*£a a sama bekk í sögu og
þjóðfélagi Islendínga, svo að
þeir megi hrinda af höndum
sér óhamingju Islands.
venjulegum skilningi, en hún
er af sama ættboga og þær
hugmyndir, sem staðið hafa
við vöggu bandalags alþýðu- " ’
stéttanna í öllum löndum. Hún LdEllsyS!
er víðfeðmari en nokkurt Framhald af 6. síðu.
pólitískt bandalag alþýðu- ir dr. Benjamíns Eiríkssonar ár-
stétta getur orðið og hefur ið sem leið.
á heimsmælikvarða unnið að Fjármálum og efnahagslífi Is-
lausn þeirra viðfangsefna, lendinga mun þá bezt borgið, er
sem bandalag alþýðustétta þeir hafa losað sig við Fram-
glímir við í hverju einstöku kvæmdabankann — tákn er-
landi. lendra yfirráða, og í stað hinn-
Á úrslitastundum í sögu ar bandarísku ófrelsisstefnu
síðustu áratuga, á friðarár- verður tekin upp frjásleg, al-
um og stríðsámm, hefur hug- íslenzk stefna, framkvæmd af
myndin um bandalag alþýðu- íslenzkum aðilum. Þjóðinni er
stéftanna jafnan guðað á það brýn nauðsyn að þau um-
kojnmer gluggann, Bgndalag alþýðu- skipti séu ekki fjarri.
Framhald af 2. síðu.
íslenzkir vísindamenn nokkr-
um sinnum tekið þátt í út-
lendum leiðöngrum, bæði til
Grænlands og annarra landa.
Dr. Helgi Péturss fór til
Grænlands rétt fyrir aldamót-
in, og skrifaði bók um þá för.
Guðmundur Þorláksson dvald-
ist einnig lengi í Grænlandi, en
hann fór þangað fyrst sem
þátttakandi í vísindaleiðangri.
— Nú liggur næst fyrir að
taka upp úr kössunum og
vinna úr efninu?
— Það er nú svc. Okkur
vantar sem sé húsnæði. Tveir
kassamir eru hér enn utan
dyra, þremur höfum við kom-
ið fyrir til bráðabirgða hérna
frammi í skrifstofunni. Hér er
alltof þröngt um okkur, og
verður víst ekki hægt að taka
upp úr kössunum að sinni.
— Hvar er hið fyrirhugaða
náttúrugripasafn á vegi?
—■ Það stendur á fjárfest-
ingarleyfi — og hefur staðið á
því mörg ár. Peningarnir eru
til, og þarf ríkið ekki að
leggja fram einn eyri til bygg-
ingarinnar, teikningin er
löngu gerð, lóðin er ákveðin
— en fjárfestingarleyfi fæst
ekki. Eg hygg að þetta sé að
nokkru því að kenna að þeir
sem hafa þessa leyfaúthlutun
með höndum geri sér ekki
grein fyrir því hvað safn er.
Náttúrugripasafnið er opið
hjá okkur vissa tíma á viku,
og margir virðast halda að
slikt safn sé fyrst og fremst
sýningarsalur með gripi í skáp
um. En náttúrugripasafn er
einkum rannsóknarstofur þar
sem vísindamenn hafi við
höndina þau gögn sem þeir
þarfnast: plöntur,’dýr, steina.
Nú verður öll aðstaða okkar
hér erfiðari með hverju ári.
300 km eru eins og
ekki neitt.
— Það væri gaman að heyra
eitthvað um ísöldina í Græn-
landi.
— Já, þar var um 25 stiga
frost á nóttum í maí; og það
var ekki fyrr en komið var
fram í júní að hitinn komst
yfir frostmark á daginn. En
sólskin var mikið, og get ég
ekki sannara orð sagt en það
að meðan annar Vanginn á
manni brann og steiktist i
sólskininu fraus hinn í gadd-
inum. Loftið þar nyrðra er af-
skaplega tært og hreint og
þurrt. Því sýnast allar vega-
lengdir miklu minni en þær
njeru. í raun ög veru —•, 300
S'kílómetrárr, sýrjajst vera eins;
''iög''-ekki 'neitt, fjall í 10 .kíló-
metra'fjarl'ægð virðist á næsta
leiti. Einkennilegt er það
hvernig hlutirnir varðveitast
í svona þurru loftslagi, þar
sem fátt er um gerla og því-
umlíkt. Kofarústir hinna
týndu Grænlendinga eru þar
með öllum ströndum, og hafa
staðizt foreyðshma mjög vel.
Margra ára spor i jarðvegi eru
sem þau hafi verið stigin i
gær. Það er eins og tíminn sé
ekki til. Við gengum eitt sinn
fram á gamla birgðastöð sem
við vissum að hafði verið yf-
irgefin árið 1949. Nokkrir eld-
spýtustokkar lágu þar á víð
og dreif ásamt öðrum smá-
hlutum er höfðu orðið eftir.
Yfir þá hefur gengið snjór
sex vetra; en við tókum þá
upp, og af einhverri rælni datt
okkur í hug að kveikja á einni
eldspýtu. Og það varð ljós!
Stokkarnir voru þurrir og ó-
skemmdir eins og þeir hefðu
verið keyptir í búð í morgun.
B.B.
Erlend tíðindi
Framhald af 5. síðu.
fulltrúum í alþjóðlegu eftir-
litsnefndinni sem fylgist með
framkvæmd vopnahléssamn-
ingsins. Stjórnir Bretlands og
Frakklands eru skuldbundn-
ar til að sjá um að samning-
urinn sé ekki rofinn og verða
að standa við það ef þær
vilja að undirskriftir þeirra
á alþjóðasamningum séu tekn-
ar alvarlega. Ráðstefnan í
Genf í fyrra, þar sem samið
var vopnahlé í Indó Kina,
markaði þáttaskil. Þar fór
„valdastefna“ Dullesar endan-
lega út um þúfur, samningar
voru gerðir í óþökk hans. Síð-
an hefur Eisenhower meira
og meira tekið ráðin af utan-
ríkisráðherra sínum, með þeim
árangri að töluvert hefur
dregið úr viðsjám í alþjóða-
málum. Ráðstefna æðstu
manna fjórveldanna í Genf er
rökrétt afleiðing þeirrar
stefnubreytingar sem varð í
Washington eftir ófarir Dull-
esar á sama stað í fyrra. Það
ætti því vel við framkvæmd
Genfarsamningsins um Indó
Kína yrði tryggð á fundin-
um sem nú er að ljúka.
M. T. Ó.
Nýtt félagsheimili
Framhald af 2. síðu.
öllum börnum og unglingum
innan 15 ára boðið til fagnað-
ar. Hann hófst með borðhaldi..
Sigfús Jóelsson flutti ávarp.
Kirkjukórinn söng undir stjórn
Eyþórs Stefánssonar. Að lok-
um var dansað. Hátt á annað
hundrað ungmenni voru þarna
saman komin. Alls hafa því tek-
ið nær 500 manns þátt í veizlu-
fagnaði Félagslundar. Bygg-
ingarnefnd stóð fyrir hátíða-
höldunum og liafði fengið
Maríu Ólafafsdóttur til þess að
sjá um veitingarnar.
1 byggingarnefnd eiga sæti:
Björn Eysteinsson frá ung-
mennafélaginu, Gísli Sigur-,
jónsson frá hreppnum,, v Guð-
laugúr Sigfússön frá ' verka-
•maririáfélaglnú,' ‘ Viffielmína
'Jórisdottír frá!ikVérifélá^íriu.
Almenn gieði ríkir meðal
Reyðfirðinga yfir hinu vandaða
húsi og hinni nýju og ágætu
aðstöðu, sem fengizt hefur til
skemmtana- og félagslífs hér i
byggðarlaginu.
Reyðfirðingar hafa staðið
saman í þessu máli og hafa nú
hug á að fegra umhverfis hús-
ið, svo þessi Félagslundur megi
verða þeim til ánæg.iu og menn-
ingarauka í framtíðinni.
LESENBUR!
Utvegið blaðinu nýia
kaupendur og tilkynn-
ið þá til aígreiðslunnar