Nýi tíminn - 11.04.1957, Blaðsíða 4

'4) _ NÝI TÍMINN — Fimmtudagur 11. apríl 1957
Eigi að fjalla um umfangs-
mikið mál í stuttri grein,
er það ekki nema sjálfsögð
kurteisi að kalla hugleiðingar
sínar „fáein orð“. Ekki hvað
sízt er það nærgætni við
sjálfan sig á þeim tímum, sem
nú eru yfirstandandi. Eitt
megineinkenni þeirra eru ýt-
arlegar rannsóknir á hverju
fyrirbæri tilverunnar hvar af
hávísindalegar niðurstöður eru
dregnar. Meira að segja eru
nú uppi uppeldisfrömuðir, sem
tekið. hafa sér fyrir hendur
að rannsaka í vísindalegum
tilgangi gildi og verðleika eða
ekki verðleika barna- og ung-
lingabóka. Skilst af því, sem
síðar segir, hví ekki er á bók-
menntir minnzt i því sam-
bandi. Aðferð sú, sem mest
er beitt í þessu efni, er að
spyrja börnin sjálf, leita álits
þeirra um bækur og kynna
sér óskir þeirra viðvíkjandi
því, hvernig bækur þeirra
eiga helzt að vera. Að fengn-
um svörum þykjast rannsókn-
armenn geta gengið út frá
þremur höfuðatriðum. í fyrsta
lagi skal það mikil nauðsyn
að gera sér fulla grein fyrir
því, hvað bezt á við fyrir
hina ýmsu aldursflokka frá
sex og sjö ára aldri til sextán
ára aldurs. I öðru lagi skal
gera mjög skarpan mun á
telpna- og drengjabókum og
í þriðja lagi skal leggja mjög
þrönga merkingu í orðið
barnabók, sem sé þá merk-
ingu aðeins, að hér sé ekki um
bók að ræða. Þannig mæla
vísindin.....
Ekki skal á móti því mælt,
að tæplega mun hið sama
lesefni henta sjö ára barni og
sextán ára unglingi. Þó mun
það geta átt sér stað, en
heyrir til algjörðra undan-
tekninga. Hin atriðin tvö
skulu bráðum rædd.
A f algjörlega óvísindalegum
hvötum og aðeins fyrir for-
vitnisakir fékk ég fyrir nokkr-
um árum hundrað hörn í Aust-
urbæjarskólanum til að láta
mér í té skrár yfir bókaeign
þeirra. I skrám þessum komu
fram 497 bókanöfn þýddi’a og
frumsamdra bóka og þar að
auki nokkur bókanöfn, sem
ég var í vafa um, hvort telja
bæri fremur til þýddra eða
frumsamdra, en af þessum 497
bókum voru 373 bækur þýdd-
ar, en aðeins 124 frumsamd-
ar. Hinar frumsömdu bækur
voru þó 'ekki nándar nærri
allar það, sem venjulega er
átt við með barnabókum, held-
ur var þar víða um að ræða
sígild verk öndvegishöfunda
skrifuð fyrir þroskaða lesend-
ur með næman listasmekk.
Öðru máli var að gegna um
hinar þýddu bækur. Næstum
allar voru þær börnum og
unglingum ætlaðar, flestar ný-
útkomnar, nýþýddar, en
nokkrar endurprentanir á
gömlum þýðingum. Siðan þetta
var hefur sá munur, sem
þarna kom fram, vafalaust
orðið meiri og hinar frum-
sömdu bækur orðið í enn rík-
ari mæli í minnihluta. Af
bókaskrám þessum mátti ým-
islegt læra, t.d. það, livaða
bækur voru í flestra eigu eða
nutu að líkindum mestra vin-
sælda. í sambandi við þetta
fékk ég síðan mjög duglegan
tólf ára bekk til að segja
mér í ritgerðarformi álit sitt
á bókum og hef reyndar oft
síðan fengið börn á þeim
aldri til hins sama. Á þessu
aldursskeiði eru óskir kynj-
anna nokkuð ólíkar viðvíkj-
andi því sem lesið er. Getur
litið svo út sem glögg skipt-
ing í telpná- og drengjabæk-
ur sé nauðsynleg og sjálfsögð.
Sé betur aðgætt, kemur í ljós,
að svo þarf þó ekki að vera.
Slík skipting kann að vera
hentug til að auka fjölbreytni,
en nauðsynleg er hún ekki.
Það stafar af því, að ólíkar
óskir kynjanna eru ólíkar að-
eins gagnvart æsiefni og hroll-
vekjum. Drengir óska þess
efnis, en stúlkur fara þar
miklu hægar í sakir og vilja
miklu heldur lesa um óvið-
jafnanlegar fegurðardrottn-
ingar eða kvikmyndadísir.
Þeir einir, sem telja þessi efni
nauðsynleg umfram önnur,
geta talað um nauðsyn á
glöggri skiptingu telpna- og
drengjabóka.
Það er mikill misskílningur
að halda að barna- og ung-
lingabækur þurfi endilega að
fjalla sem mest um börn og
unglinga. Virðist þó svo, að
hver einasti höfundur þeirra
bóka gangi út frá því sem
gefnu. Eitthvað kann að vera
rétt í þessu svo langt sem
það nær. Af ritgerðum þeim,
sem ég gat um áðan, af
bókaskránum og svo af kynn-
um mínum við börn á ýmsum
aldri, er mér ljóst, að skoð-
unin er mjög hæpin. Börn og
unglingar vilja einmitt mjög
gjarnan lesa um þroskað fólk.
Engum þarf að koma það á
óvart, þvi að séu böm að
þykjast í leik, þykjast þau
næstum aldrei vera. böm.
Hugur þeirra allra svo að
segja stefnir til þroskaára.
IJér á borðinu fyrir framan
** mig líef ég grein úr danska
blaðinu Politiken frá 21. sept-
ember 1956. Greinin er undir-
rituð Peter Grove. Ekki veit
ég, hver sá er, en geri ráð
fyrír, að hann sé einn hinna
vísindamannlegu uppeldis-
frömuða. Hann skýrir þama
frá niðurstöðum sínum eftir
að hafa kynnt sér með nú-
tíma sálvísindum óskir og
kröfur tvö hundmð bama og
unglinga varðandi lesefni
þeirra. Niðurstöður sínar ger-
ir hann samkvæmt svörum, er
hann hefur fengið við spurn-
ingum, sem hann sendi til á-
kveðins fjölda. Af grein þess-
ari verður það ráðið, að
svörin, sem Peter Grove hef-
ur fengið við spuraingum
sínum, em að mestu sam-
hljóða því, sem sagt er hér
að framan um óskir drengja
og telpna viðvíkjandi kjörbók-
um þeirra. Hins ber að geta,
að Peter Grove og þeir, sem
Stefán Jónsson
veittu honum svörin, taka
miklu meira upp í sig en hér
er títt um morð og bardaga
og heimta þau efni miklu á-
kveðnar inn í drengjabækur
en hér þekkist enn sem komið
er. Peter Grove leggur út af
texta sínum og er niðurstaða
iians einna helzt sú, að börn
og unglingar vilji ekki annað
lesa en glæpareyfara og úr
því að þau óski þess, skuli
þau heldur ekki annað lesa.
Þó álítur hann betra, að sög-
ur séu þannig sagðar, að
spennan falli ekki fyrr en í
sögulok. Skilst mér, að hvern-
ig það tekst, sé hið eina mat,
sem þessi maður íeggur á
bamabækur.
Peter Grove kveður þrettán
ára dreng taka svo til orða
í svari: „.... ég vil hafa eitt-
hvað um tvo menn, sem berj-
ast og eru svo miklir jafn-
ingjar, að það er með naum-
indum að annar sigrar hinn.
Mér þykir gaman, að þarna
séu morð, rán og bardagar.“
Peter Grove segir aðra biðja
um stríð og uppreisnir,
„skylmingar og einvígi með
sverðum,“ óhugnanleika og
spenning, baráttu lögreglunn-
ar við glæpamenn, „yfirgefna
borg, sem glæpamenn leynast
í“, „loftorastur, sakamála-
frásagnir, stríð, byssuskot og
dálítið gaman, skemmdar-
verkamenn, sem eyðileggja
fyrir Þjóðverjum, spitfireflug-
vélar í orastu."
Einn drengjanna svarar m.
a. á þessa leið:
„Mér þykir mest gaman að
bókum um glæpamenn, sem
víða koma við og myrða og
stela á heimilum annarra og
drepa friðsama borgara.“ Um
þetta svar þykir Peter Grove
vissara að gera athugasemd
svofellda:
„Við skulum ekki láta okk-
ur bregða, en hugsa heldur
til þess, hversu allir fullorðn-
ir menn, aðrir en við tveir,
greinarhöfundur og lesandi
gleypa í sig hverja blaðagrein,
sem segir frá óupplýstu eða
upplýstu morði. Allir munu
þeir þó fullyrða, að lítið gam-
an sé að lesa um slíkt. Dreng-
urinn er hreinskilinn. Það er
allur munurinn."
Undir lok greinar sinnar
kemst Peter Grove svo að
orði:
„Þegar við á þennan hátt
höfum gengið úr skugga um,
hvers börn óska sér af góðri
bók, þá'vaknar óhjákvæmilega
sú spurning, hvernig taka beri
óskum þeir’ra. Min skoðun er
sú, að hver bók, sem sniðgeng-
ur óskir þeirra komi ekki til
greina. Hún er hvorki góð né
vond barnabók, hún er engin
barnabók, því að börn munu
alls ekki lesa hana.“
Þetta segir Peter Grove og
víst er það ljóst, hvað fyrir
manninum vakir, víst er þetta
sjónarmið út af fyrir sig.
Ekki tæki því samt að gera
þetta sjónarmið að umtals-
efni, ef ekki stæði þannig á,
að þetta sama sjónarmið virð-
ist orðið svo að segja allsráð-
andi í barnabókagerð hjá
frændþjóðum okkar á Norður-
löndum. Bömin sjálf skulu
raða því, hvemig bækur þeirra
era. Er sennilega i því að
finna skýringu á því dapur-
lega fyrirbrigði, að barnabæk-
ur þessara þjóða eru að yfir-
gnæfandi meirihluta orðnar
hið fáránlegasta bull.
Svo að byrjað sé á byrjun-
inni og grundvallaratriðinu,
skal það tekið fram nú þegar,
að það að miða verðleika um-
ræddra bóka við það fyrst og
fremst hvað börn og ungling-
ar þykjast vilja lesa, þegar
spurt er, er fullkomin fjar-
stæða. Því miður er ekki um
að ræða meinlausa heimsku
þeirra, sem það gera heldur
skaðlega heimsku. I fyrsta
lagi er ekkert mark takandi á
því, sem börn segja um þessi
efni og veldur því margt, m.
það, hvað þau hafa verið
vanin á að lesa. Annað er
hitt, að æsiefnið verður alltaf
tiltækilegast, þegar spurt er.
Það er einfaldast í svari
og nýtur þannig sérstöðu. Þó
að einhver gjaldi því jákvæði
sitt, er svo stendur á, þá þýð-
ir það ekki að hann vilji ekki
annað lesa.
Tll'eðal manna og dýra hefur
■*-" sú kvöð allt til þessa legið
á hinum eldri að segja þeim
yngri nokkuð til vegar, velja
og hafna þeirra vegna. Væri
fróðlegt að vita, hvar í nátt-
úrunnar ríki þessu sé öfugt
farið annarsstaðar en þá í
barnabókaútgáfu. Börn óska
ekki ævinlega sér til handa
þess eins, sem þeim er gott
og gagnlegt. Nægir í því sam-
bandi að minna á óskir þeirra
um sælgæti. Séu þau vanin á
eiturlyf, sem kvað vera mjög
auðvelt, þá heimta þau eitur-
lyf. 1 hverju sem er geta
barnalegar óskir þeirra farið
í bága við andlega eða lík-
amlega heilbrigði þeirra. Þar
er það uppálandans að skera
úr hverju sinni og vaka yfir
velferð þeirra. Þetta ætti hver
skyniborinn maður að vita og
veit reyndar, ef hann nennir
að hugsa um það.
Sú þróun, sem komin er j
fast form hjá frændþjóðum
okkar, vex nú einnig hér liröð-
um skrefum. Farið er að ætla
börnum og unglingum það
helzt til skemmtilesturs, sem
æsir og er spennandi og er
þó vægilega til orða tekið.
Með öðrum orðum: Börn og
unglingar skulu aðeins lesa
reyfara. Mörg þeirra munu að
vísu komast af reyfarastiginu
seinna. Langflest ekki. Þá
hefur óheillavænleg þróun átt
sér stað og skapazt hafa hér
tvær stéttir í andlegum efn-
um, eins og víða annarsstaðar.
Sú kynslóð hér á landi, sem
nú er miðaldra ólst ekki upp
við reyfaralestur. Hún ólst
upp á þeim tíma, þegar vor-
hugur fór um þjóðlíf og lærði
snemma að meta listræn verk.
Hjá henni er heldur ekki að
finna aðeins fáa útvalda. sem
notið geta listar í frásögn.
þátttaka hennar í fögnuði yfir
því, sem bezt er skrifað, hefur
verið að kalla má almenn.
Það hefði verið okkur veglegt
hlutverk að vera öðrum þjóð-
um eftirbreytnisverð í þessu
efni enn um skeið og helzt
þar til upprofar. En sá, sem
vaninn er við lestur á Benna-
bókum, Siggubókum og hvað
það heitir allt þetta siðlausa
kjaftæði, hann á langa leið
fyrir höndum til að komast
þaðan burtu. Svo langa leið,
að það er borin von, að hon-
um endist þrek og skilníngur
til að fagna ným Gerplu eða
nýjum Tómasi Guðmundssyni.
En nú þykir þroskuðu fólki
mjög girnilegt að lesa um
morð í dagblöðunum. Svo seg-
ir að minnsta kosti Peter
Grove. Því skyldu þá ekki
börn og unglingar fá slatta af
morðum og dálítið af öðmvísi
manndrápum til að lesa um í
bókum sínum ? Það er vegna
þess, að þetta tvennt er á
engan hátt sambærilegt. Á
þessu tvennu er eðlismvnur
svo mikill, að það stappar
nærri fávizku að tala um þetta
sem eitt og hið sama. Þroskað
fólk, sem les frásögn af morð-
máli í dagblöðum, gerir það af
vitrari eða óvitrari löngun til
að fylgjast með því, sem er
að gerast í kringum það. Ef
til vill hróflar það við hvers-
dagsleikanum snöggvast, vek-
ur ef til vill lirylling. Um
samúð með afbrotamönnum
eða hatur á þeim er sjaldan
að ræða. Næsta grein blaðsins
er lesin og svo er ekki meira
um það. Allt öðra máli gegnir
um glæpasöguna og morðsög-
una og þó sérstaklega, ef les-
andinn er barn eða unglingur.
Þá er það glæpurinn sjálfur,
sem allt snýst um, enda er
hann venjulega sviðsettur til
þess. Sá heimur, sem sagan
skapar, er til orðinn utan um
afbrotin og það er hvergi
hægt að komast framhjá þeim.
ímyndunarríkur lesandi er
ekki kominn í þennan stað til
að lesa neitt. Hann er sjálfur
í þeim atburðum, sem gerast.
Ýmist er hann afbrotamaður-
inn sjálfur eða sá, sem hann
á í höggi við. Hugurinn brenn-
ur annaðhvort af skilnings-
lítilli hetjudýrkun eða af
blindri heift. Sá, sem vaninn
Framh. á 9. síðu
Steíán Jónsson rithöíundur :
Fáein orð um
BARMBÆK UB
í síðasta hefti Melkorku er birt mjög athyglisverð grein
um barnábœkur, skrifuð af Stefáni Jónssyni rithöfundi.
Þjóöviljinn hefur fengið leyfi Stefáns til að birta grein-
ina, og kemur fyrri hlutinn i dag en síðari lilutinn í
priðjudagsblaðinu. Vill Þjóðviljinn hvetja lesendur sína
til að lesa greinina gaumgœfilega; þar er fjallað um
brýnt og afdrifaríkt vandamál.