Nýi tíminn - 11.04.1957, Blaðsíða 8

^jg- NÝI TÍMINN — Fimmtudagur 11. apríl 1957
Á síðasta ári voru liðin 150
ár frá því að stúlka ein í
Danmörku gaf út smárit eða
frásögn um ævintýralegt líf
sitt á sjó og landi, eins kon-
ar sjálfsævisögu. Þessi stúlka
varð fyrst allra danskra
kvenna til að öðlast réttindi
sem klæðskerameistari, en áð-
ur en henni hlotnaðist sá
frami hafði hún lengi starfað
sem farandsveinn við klæða-
gerð, og hún starfaði einnig
sem háseti og sem hermaður,
hálfri annarri öld áður en
nokkrar kvennasveitir voru
skipulagðar til hernaðar-
starfa. Hún var á ýmsan hátt
brautryðjandi sem kona og
hið litla rit, sem skýrir frá
ævintýrum hennar og reynslu,
er bæði undarlegt og átakan-
Iegt.
Það vakti mikla eftirtekt og
umtal í heimsblöðunum fyr-
ir nokkrum árum, þegar
brezkur skipstjóri reyndist
dulbúin stúlka. Og amerísk-
ur hermaður, sem við upp-
skurð í Danmörku skipti um
kynferði, varð frægur og auð-
ugur í heimalandi sínu. Saga
Maríu Stokkenbeck er nokkuð
annars eðlis. Hún var ákveð-
in og kjarkmikil stúlka, sem
vildi lifa lífinu frjáls og vinna
fyrir sér á eigin spýtur á þeim
timum, þégar hugtakið at.-
vinnulega sjáifstæð kona var
fjarstæða, sem aðeins þekkt-
ist í hinu útópíska fyrirmynd-
arríki Holbergs í ,Niels Klim,‘
þar sem konur gátu bæði ver-
ið dómarar og borgarstjórar.
Engelbrecht Maria Stokken-
beck fædclist 1759 í Holtseta-
landi, sem þá taldist til Dan-
merkur. — Faðir hennar, sem
Jóhann hét, var gullsmiður.
En foreldrar hennar létust
bæði meðan María var enn
barn að aldri, og hún varð
síðan sjálf að vinna fyrir
lífsviðurværi sínu. Alls staðar,
þar sem hún dvaldi, hlaut
hún hinn bezta vitnisburð. En
þá ákvörðun, að afla sér frels-
is með því að dulbúast sem
karlmaður, tók hún eftir að
hún hafði flutzt til Kaup-
mannahafnar og gifzt þar
drykkjusjúkum ónytjungi.
Bruggarinn
pantaði vígslu.
Um giftingu hennar er ann-
árs þessa sögu að segja: Hún
hafði unnið hjá Westermann
kammerháði, en veiktist og
varð að'fara í sjúkrahús. Eft-:
ir að hún kom af sjúkrahús-'
inu hafði hún húsnæði hjá
konu einni í Gothersgötu, og
kvöld eitt, er hún sat við
eauma, kom þangað bruggari,
sem kunnugur var í húsinu,
og settist við að gera við
jakka sinn. María sagði að
það væri til skammar, að
„karlmaður skyldi fást við
slíkt kvennaverk," og tók af
honum jakkann og lauk við-
gerðinni. — Þegar hún hafði
lokið því verki, sagði brugg-
arinn: „Stúlka litla, vilt þú
ekki eiga mig fyrir mann?"
En hún svaraði: „Svo sem
eins og hvern annan!“
Hún skrifar, að þetta hafi
verið sagt í gamni, en brugg-
arinn fór og pantaði vígslu.
María mótmælti, en lét að
Iokum undan fortölum veit-
ingakonunnar, sem m. a. taldi
henni trú um, að maðurinn
ætti eignir upp á 700 ríkis-
dali. Þetta varð óhamingju-
eamt hjónaband. Bruggarinn,
Morten Christensen Dals-
gaard, var hreinræktaður
drykkjurútur. „Við daglega
drykkju og svall eyddi hann
öllum okkar eigum, og það
svo, að hann hlífði jafnvel
ekki fötum mínum.“
Brúnt fataefni.
María gerði allt sem hún
gat, til að viðlialda heimilinu
og leitaði stöðugt atvinnu, en
þegar menn heyrðu, að hún
væri gift, vildu þeir ekki taka
hana fyrir þjónustustúlku og
aðra vinnu var ekki að hafa.
Hún yfirgaf þá mann sinn og
ferðaðist til Kiel, en jafnvel
þar komust menn fljótlega
að því, að hún var gift, og
neituðu henni um vinnu. Þá
var það, að hún fann undar-
lega leið til bjargar. Hún
seldi föt sín og keypti brúnt
fataefni. Það fékk hún í hend-
ur klæðskeranema á stærð við
hana, til að sauma úr því föt
hjá meistara hans. Hún hafði
talið honum trú um, að fötin
ættu að vera handa bróður
hennar, sem heima ætti í
Hamborg. Ilún mældi skó sína
með prjóni og keypti karl-
mannsskó. Þar að auki keypti
aðrir væru viðstaddir, án þess
að vekja grunsemdir um kyn-
ferði mitt.“
Nafn í skiptum
fyrir silkivasaklút.
Hún keypti gamalt vega-
bréf eða „leyfisbréf“ af þýzk-
um iðnsveini, svo að hún gæti
ferðast óáreitt og tók sér nafn
lians: Gottfried Jacob Striim-
er. Fyrir bréf þetta lét hún
skyrtu og brúnan silkivasa-
klút. Og síðan hófust ferðaár
hennar um Evrópu. Hún fór
fótgangandi um mestallt
Þýzkaland frá einni borginni
til annarrar. Og vetur einn,
þegar tregt var um atvinnu,
réði hún sig sem sjómann —
fyrst sem matsvein en síðan
sem aðstoðarháseta.
Hún sigldi með briggskipinu
„Surite“, undir stjórn Möllers
skipstjóra frá Kaupmanna-
höfn, til Amsterdam, síðan
meðfram ströndum Spánar og
aftur til Malaga. Hin erfiða
vinna á seglskipunum reynd-
ist henni samt um megn. Hún
varð oft veik og eitt sinn
handleggsbrotnaði hún, er
hún féll niður úr mastri. Hún
varð því að hætta sjómennsk-
Kona í karl
Einstæð ævintýri danskrar stúlku íyrir
hálíri annari öld
hún hatt og staf og aðra unni og tók aftur til við
hluti, sem karlmenn tíðkuðu flökkulífið á þýzku þjóðveg-
að hafa. unum.
Með horn
í buxnavasanum.
Dulbúin sem karlmaður hélt
hún til Hamborgar sem far-
andsveinn, og strax á fyrsta
degi fékk hún vinnu hjá Ja-
cobsen klæðskerameistara við
Gæsatorg, ágætum manni,
sem greiddi henni fullt sveins-
kaup, enda þótt hún væri ekki
fullnuma klæðskeri. Laun
klæðskerasveins voru þá 28
danskir skildingar á dag.
Fyrsta verkefni hennar var að
sauma nokkrar buxur, en það
gekk erfiðlega og hinir svein-
arnir skopuðust að henni. En
meistarinn var hjálplegur og
vorkunnsamur og að átta vik-
um liðnum hafði hún lært
allt, „sem karlmanni í klæð-
skerastétt ber að kunna.“
Svo varð hún atvinnulaus og
ferðaðist áfram til Bremen.
„Enginn, hvorki hér né
annars staðar, hafði nokkurn
grun um, að ég var kvenvera.
Eg duldi kvenlegt vaxtarlag
mitt með saumuðum linda,
sem var tví eða þrívafinn um
mittið, og kveneinkenni mín
með síðum skyrtum og stopp-
uðum nærbuxum.“
„Á leiðinni (til Bremen)
fann ég horn, sem ég sjálf
tálgaði til og lagaði þannig,
að ég gat kastað af mér vatni
í gegnum það, jafnvel þótt
Neydd í ein-
keninsbúning.
Þetta líf var ekki hættu-
laust og það versta, sem far-
andsvein gat hent, var að
mæta hermönnum. Einstakir
vegfarendur voru formála-
laust gripnir og neyddir í her-
þjónustu. Veslings María var
tekin í Oldesko og neydd til
að klæðast í einkennisbúning,
en henni tókst að strjúka.
Hún hafði á þessum árum
unnið í Hannover, Berlín,
Jena, Rudolfstadt og Braun-
schweig og alls staðar reynd-
ist hún fær í sínu fagi og
hlaut mikið lof. Hún lærði
líka að drekka og slarka í
veitingakránum og að standa
sig í áflogum við hina svein-
ana. Hún varð smám saman
hinn snjallasti áflogaseggur
og var alveg ófeimin að valda
smávegis uppþotum á veit-
ingastöðum.
Ástfangin ekkja.
Að nokkrum árum liðnum,
kom hún til Póllands, og nú
lá við að illa færi. Hún fékk
vinnu hjá ekkju í Ratewitz en
kona sú varð mjög ástfangin
af hinum snotra klæðskera-
sveini.
„En það síðasta gat ég alls
ekki gert fyrir hana og ástar-
þrám hennar var ég ekki fær
um að svala.“
Hún varð því að fara frá
þessari ágætu ekkju, og í
fylgd með sjö iðnsveinum öðr-
um ferðaðist hún um Þýzka-
land og Bæheim. Þeir voru
mjög illa leiknir af hörðum
vetri og urðu að betla hjá
bændunum, sem sjálfir höfðu
María Stokkenbeck í karl-
mannabúningi
Eyðilagður hermaður.
Næsta vor var hún fangels-
uð í Berlín fyrir þé sök, að
„hár hennar var klippt uppi
á höfðinu, eins og á hermönn-
unum." Þess konar klipping
var • stránglega bönnuð ó-
breyttum borgurum í Berlín
og áð engu liði kom, þótt
hún ynni eið að því að henni
hefðu ekki verið þessar regl-
ur kunnar. Hún var talin lið-
hlaupi og stungið í steininn.
Hún fékkst þó látin laus, eft-
ir að hinir sveinarnir komu
til skjalanna. Áflogahneigð
hennar kom henni þráfaldlega
í vandræði. I Vejle slóst hún
við hermann „og veitti hon-
um svo mörg högg og stór,
að hann sá vart glóru.“ Fé-
lagar hans fóru með hann út
i brugghúsið og þvoðu andlit
hans úr brennivíni. En er
hann sagði, að það væri skálk-
ur, sem hefði barið sig, reidd-
ist María og sló hann niður
í kar eitt svo að hann hrygg-
brotnaði.
Aftur var hún handtekin.
Það var alvarlegt mál að eyði-
leggja hermann og hún varð
að koma' í hans stað. Juel
kammerherra sendi hana til
Horsens, þar sem hún skyldi
lútá Leuenback riddaraliðsof-
ursta. Af því að hún var held-
ur lítil vexti var henni komið
fyrir við nám hjá trompet-
leikara, en henni leiddist að
læra að lesa nótur, svo að
hún „lézt ekkert skilja“. Þá
var hún gerð að forreiðar-
sveini og jafnframt skyldi
hún gæta 12 klára og einnar
byssu.
Þetta varð versti tíminn í lífi
hennar. Henni tókst ekki að
læra að sitja hest og varð
hvað eftir annað að þola hina
hræðilegustu barsmíð. Loks
gáfust þeir þó upp á þessu
og gerðu veslings stúlkuna
að hlaupasveini, sem var litlu
betra. Til þess að þreyta yfir-
mennina, svo að þeir yrðu
kannski fegnir að losna við
hana, hóf hún mjög svall-
kenndan lifnað og drakk sig
fulla hvern dag. En það kom
ekki að gagni, aðeins fékk
hún meiri barsmíð fyrir
bragðið.
Frjáls fyrir 24 dalil
Juel kammerherra, sem
að lokum skildi, að hún var
miður heppileg til herþjón-
ustu, var vingjarnlegur mað-
ur og vildi gjarnan hjálpa
henni. Hann lofaði að láta
hana fá lítið hús til íbúðar
og snotra stúlku fyrir konu,
en henni var ómögulegt að
þekkjast þetta boð. Þá hét
hann að veita henni frelsi
gegn greiðslu, er næmi 24 rík-
isdölum, en það fé taldi hann
óhugsandi að hún gæti útveg-
að. En „í Horsens, þar sem
ég kom oft og þjóraði heilu
næturnar, var ungfrú W....,
sem var mjög ástfangin af
mér . ... “ Þarna fékk hún
24 dali og fékk lausn úr hern-
um.
Eftir miklar ryskingar, á-
flog og hættur á leiðinni,
komst hún loks til Kaup-
mannahafnar, og mun.aði þó
minnstu að hún yrði aftur
tekin í herinn, er hópur ný-
liða réðst á hana. ög eitt sinn,
að afloknum miklum slags-
málum, veittu tveir bræður
henni fyrirsát og börðu hana
og spörkuðu á henni svo
að hún varð að fara und-
ir læknishendur. „En þrátt
fyrir það, að ég lá lengi sjúk,
og allur líkami minn var
marinn og skaddaður, tókst
mér að leyna kynférði mínu
fyrir lækninum.“ Læknarann-
sóknir hafa ekki vérið mjðg
nákvæmar í þá daga.
í Kaupmannahöfn eyddi
hún öllu fé sínu á veitinga-
húsi. Henni lék hugur á að
vita, hvort maður hennar
væri enn á lífi og leitaði því
uppi Botcher sokkagerðar.
mann sem verið hafði svara-
maður hennar. Hún lézt vera
trésmíðasveinn og spurði
hvort hann hefði þekkt stúlku
að nafni María Stokkenbeck.
Á meðan hún ræddi við
sokkagerðarmanninn kom
kona hans heim og hún þekkti
strax Maríu. Það var ljóstr-
að upp um hana og hún fang-
elsuð af hinum illræmda lög-
reglustjóra Kaupmannahafn-
ar, Födder.
Málið vakti að sjálfsögðu
mikla eftirtekt í Kaupmanna-
höfn á þessum tíma. Bréf
bárust frá mörgum þeirra
meistara, sem hún hafði unn-
ið hjá, ásamt beztu meðmæl-
um þeirra, og þar sem hún
háfði ekki framið neinn glæp-
samlegan verknað, var lie?mi
sleppt við hegningu, og hað
sem meira var, hún fékk leyfi
til að vinna fyrir sér sem
sjálfstæður klæðskerameistari.
Þar með var þrengingum
hennar lokið. Hún gat á ný
klæðzt kvenfatnaði og gat
fleygt hinu skelfiíega hþrni,
sem gegnt hafði því híutverki
að dylja kynferði hennar við
óþægilegar aðstæður. Hún gat
lifað friðsömu og þægíiegu
lífi í Kaupmanna.höfn sem
hin fyrsta kona þar í landi,
sem öðlast hafði konunglegt
borgarabréf sem sjálfsíæður
iðnaðarmaður með rétti til að
hafa iðnsveina í þjónustu
sinni. Hún var ekki lengur
eftirsótt af ekkjum og komst
auðveldlega hjá áflogum.
Hvort hún forðaðist einnig á-
fenga drykki er ekki vitað.
En María Stokkenbeck var
brautryðjandi og raunhæfur
baráttumaður fyrir jafnrétti
kvenna og karla. og fyrsta
kona í Danmörku, sem braut
af sér hlekki ánauðarinnar.
Hún á það skilið, að hennar
sé minnst nú, þegar 150 ár
eru liðin frá útgáfu sjáliævi-
sögu hennar.