Nýi tíminn - 16.05.1963, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 16. maí 1963
NÝI TÍMINN
SlÐA 5
Umkjör listamanna
íNoregltrúarbrögð
og mdlastreitu
Norski rithöfundur-
inn Ragnhild Mageröy
dvaldist á íslandi
nokkrar vikur í vor. —
Fréttamaður Þjóðvilj-
ans hitti frú Mageröy
að máli áður en hún
hélt heimleiðis og
spjallaði við hana um
rit hennar og erindi
út hingað; kjör lista-
manna í Noregi og ým-
islegt það er deilum
veldur með frændum
vorum. svo sem trúar-
brögð og málstreitu.
— Þér skrifið skáldsogur
frú Magéröy?
— Já. fyrsta bókin mín heit-
ir Gunnhiidur og kom út 1957.
Siðan kom Útskúfuð kona 1958
og Ástin spyr ekki 1960.
Blaðamaðurinn minnist nú
þess að hafa lesið sér til að
frú Mageröy hafi til að bera
mikla þekkingu á því völund- „
arhúsi, sem nefnist sálarlíf
kvenna. og umhverfislýsingar
hennar þyki frábærar — En
um hvað fjalla svo þessar
bækur?
— Til þess að geta svarað
þyrftj ég helzt að skoða efnis-
ágripið á kápu bókanna. svarar
frú Mageröy og hlær. En í
stuttu máli sagt er þetta
„trilógia“. Fyrsta bókin hefst
um aldamótin 1800; verkið tek-
ur yfir alla síðustu öld, og lýs-
ir þrem ættliðum. Gunnhildi.
dóttur hennar og dóttur-dóttur
Ættinni fylgir bölvun. sem
ekkj léttir fyrr en trúin á
bölvunina hverfur. Inn í þetta
vefjast svo ýmis atriði. svo
sem gömul og rótgróin hjátrú
bvggðarinnar. Einnig koma til
’sögunnar trúarstefnur, svo sem
Haugianismí og síðar heittrú-
árstefna. Ég reyni að lýsa þeim
áhrjfum sem tiðarandinn á-
'$amt yfirspenntri trú — og
þjátrú — getur haft.
— Já vel á minnzt hvað
getjð þér sagt okkur af trúar-
lífi frænda vorra Norðmanna?
Við hofum mikið heyrt af því
látið
— f Noregi er mikið um yf-
irspennt trúarlíf Gott daemí
eru allar þser dejlur. er orðið
hafa í vetur um Áge Samuel-
sen Hann er heimatrúboðsmað-
ur. sem bannar kristnurr
mönnum að leita læknis! Einn
ig má nefna skáldið Överland
sem kalla mætti trúaðan heið- ;
ingia En framar öðru er bað
Hallesby, sem ber að þakka i
eða kenna. Hann hefur varp-
að skugga sínum yfir Nore<?
allan áratúgum saman. Það
er heimatrúboð hans. ásamf
hinum ýmsu sértrúarflokkum
sem heldur lífinu í trúarlífi
Norðmanna.
— Hver '%r afstaða yðar t;'
bessara mála?
— Á ungiingsárum mínum
var ég mjög trúuð. Helzt vildi
ég verða trúboði eða prestur.
Frá þessu ' hef ég horfið sið-
ar. En ég vil samt vera leit-
andi. Ekkj þó svo að skilja.
að ég haldj fast við gamla
guðshugmynd, og hugsi mér
guð sem gamlan mann síð-
skeggjaðan Gjarnan vil ég
vera í snertingu við eitthvað,
sem er meira en mennjrnir.
eitthvað. sem er allt.
AAálstreita
— Þegar trúmálum sleppir,
hvað getið þér sagt okkur um
hina þjóðaríþrótt Norðmanna,
málstreituna?
l(AG\'i!l!.D M-V .r.fUíV
<S>-
GUNHILD
).-w í< I, i t. s roii, (.:■> c.
Eiri'hókarina.^""' ,i!“’
— Hvað skal segja. svarar
írú Mageröy mæðulega.
— Þessi deila á sér gaml-
ar rætur, og það er erfitt að
útskýra þessi mál fyrir þeim
hamingjubörnum, sem sloppið
hafa við allt slíkt þras. Vand-
ræðin eru t.d. þau. að nú er
ekki ejngöngu um að ræða
ríkismál og nýnorsku, heldur
hefur verið reynt að steypa
þeim saman í svonefnda sam-
norsku Rithöfundafél. norska
klofnaði um þessi mál, og
einkum um afstöðuna til sam-
norskunnar. Sjálf skrifa ég
ríkismál. en nota mjkið orð
úr mállýzkum. Samtöl öll
skrifa ég að sjálf'ögðu á mál-
lýzku, enda er það í samræmi
yið umhverfi bóka minna. f
seinni bókunum hef ég þó
fækkað mállýzkuorðum að
mun. Það var að úndirlagi út-
gefandá míns,1 ' sém' kvartaði
undan því. að það sém ég
skrifaði væri á stundum óskilj-
anlegt!
— En hvert er svo erindi
yðar hingað út til fslands?
— Það er nú saga að segja
írá því. Ég hef verið að glíma
við Gunnhildi kóngamóður í
þvi skyni að skrifa um hana
skáldsögu. Rejmdar er vafamál,
hvort ég lýk þvi verki, Gunn-
hildur er mér erfið viðureign-
ar. En í fyrra sat ég á Há-
skólabókasafninu i Osló og las
mér til um þetta tímabil. Svo
var mér bent á, að Sigurður
Nordal hefði skrifað grein um
Gunnhildj i Samtið og saga. í
heilan mánuð þrælaðist ég á
Nordal, og varð margs visari.
Nú var ég farin að komast nið-
ur í málinu. Þá kom frændi
minn Hallvard Mageröy að
máli við mig og skýrði mér
frá því, að Norsk-íslenzka fé-
lagið hefði í hyggju að gefa
út safn af smásögum ungra. is-
lenzkra höfunda frá seinni ár-
um. Margir Norðmenn líta ís-
land þeim augum, að það sé
sögueyjan fremur öðru, okkur
brestur þekkingu á nýrri bók-
menntum íslenzkum, og við
fylgjumst ekki nógu vel með
þvi hvað þið hafið fylgzt með.
Nú. ég settist við að þýða. og
hér er ég komin, ég fékk styrk
tii þriggja vikna dvalar hér,
og Loftleiðir gáfu mér ókeyp-
is far.
Smásagnasafn
Við spyrjum, hverjir séu
þessir ungu smásagnahöfund-
ar, og kemur i ljós, að þeir
eru þrettán. of margir upp að
telja
— Þýðið þér smásögur allra
þessara höfunda?
— Nej. tvær af þeim sögum.
sem ég hef þýtt. koma í þessu
smásagnasafni. Það er þjóf-
urinn eftir Agnar Þórðarson.
og Stríðið við mannkyn eftir
Geir Kristjánsson. Þá sögu hef
ég reyndar nefnt í þýðingu
Kampen mot speilbildene, þar
eð orðrétt þýðing gæti valdið
Ragnbild Mageröy rithöfundur.
misskilningi. Ég get ekki sagt
með vissu, hvenær þetta smá-
sagnasafn kemur. en vonandi
verður þess ekki langt að bíða.
— Þér hafið kynnzt starfs-
félögum yðar hér á landi?
— Já, sannarlega! Ég var
hálf hrædd um að ég yrði að
dúsa ein á herbergi. án þess
að kynnast nokkrum manni, en
það fór á aðra leið. Allir hafa
keppzt við að gera mér dvölina
sem skemmtilegasta. og ég hef
kynnzt fjölmörgu fólki. Sigurð
Magnússon hitti ég á flugvell-
inum, og Kristmanp Guð-
mundsson var fyrsti maður-
inn, sem ég hitti á hótelinu.
Svo má neína útvarpsstjóra og
Jón Engilberts svo einhverjir
séu nefndir. Ásmundur Svejns-
son hefur bókstaflega hejllað
mig. Skrifið þér umfram allt.
að mér hafi aldrei fundizt ég
vera útlendingur hér.
— Hvaða kynni hafið þér
annars haft af íslenzku menn-
ingarlifi?
— Tíminn er að sjálfsögðu
alltof naumur til að þau getj
orðið sérlega mikil. Ég hef þó
séð Pétur Gaut i Þjóðleikhús-
inu. Gunnar E.yjólfsson þótti
mér sérstaklega góður, einkum
fyrir það. að hann var eins
góður gsma’,] sem ungur, en á
því vill oft verða misbrestur
Ætti ég að gagnrýna eitthvað.
væri það helzt dauði Ásu. Þar
sitja leikendur alltof langt
hvor frá öðrum, og það skap-
ast engin snerting þeirra á
milli. En hér er e.t.v. leik-
stjórn um að kenna. Og í höll
Dofrans stal Dofrinn sjálfur
allri senunni.
— Þér minntuzt á, að þér
hefðuð fengið styrk til ís-
landsfarar Hvað getið þér sagt
okkur um kjör norskra rithöf-
unda. er mikill munur á þeim
og kjörum íslenzkra rithöf-
unda?
— Ég hef það á lilfinning-
unni, að kjörum rithöfunda á
íslandi sé mjög ábótavant, 0g
mikill munur sé á, hve betri
þau eru i Noregi. Nú er þess
að gæta að kjör norskra lista-
manna hafa nýlega tekið mikl-
um stakkaskiptum til hins
betra. Styrkir allir hafa ver-
ið stórum auknir, og ber eink-
um að nefna Vinnustyrk ríkis-
ins til listamanna. Stærstu
styrkirnir eru veittir til
þriggja ára, og nema 15 þús.
norskum krónum ár hvert. eða
45 þús. norskum krónum í allt.
Að sjálfsögðu erú ekki allir
styrkirnir svo háir. En þess
ber einnig að geta, að þessir
vinnustyrkir i,eru - veittjr^
án tillits til listgreina, þannig
fá t.d. þýðendur slíka styrki
og einnig gagnrýnendur. Dæmi
þess er rithöfundurinn Magli
Elster. sem í þetta sinn fékk
vinnustyrk sem gagnrýnandi.
en ekki sem rithöfundur. Á
þessu ári hafa að ég held 64
rithöfundar fengið slíkan
vinnustyrk
Höfundarlaun
En það léttir einnig mikið
aðstöðu rithöfunda, að þeir
hafa það sem kalla má „grund-
vallarsamning" (normalkontrakt)
og gildir hann í Noregi. Dan-
mörku og Svíþjóð. Samningur
þessi er saminn af fulltrúum
rithöfunda og útgefenda. Til
að útskýra hann nánar getum
Raett við norska
rithöfundinn
Ragnhild
Mageröy
við tekið dæmi af sjálfri mér.
Þegar ég gaf út fyrstu bók-
ina fékk ég 12,5% af verði
óinnbundinna eintaka þegar
söluskattur hafði verið dreginn
frá. Þetta gilti að 3000 seldum
eintökum. Eftir það steig pró-
senttalan í 15. Þegar maður
verður félagi í rithöfundafélag-
inu stigur svo prósenttalan
enn. Þá fá menn 15% af 5000
seldum eintökum, en 20% af
því, sem fram yfir þá tölu
fer.
En svo er að minnast á út-
varp. Þegar rithöfundur les
sín eigin verk inn á stálþráð,
fær hann fyrir óbundið mál
10 kr. norskar i upplestrar-
laun á mínútu. Þegar þessu
er útvarpað fær hann einnig
höfundarlaun, sern eru jafn há,
þannig að i rauninni er gjaldið
20 kr. norskar á mínútu. Ef
einhver annar. t.d. leikari. les
verkið. fær höfundurinn höf-
undarlaun.
Fyrir ljóð eru þessir taxtar
tvöfalt hærri. Fyrir útvarps-
leikrit af venjulegri lengd eru
borgaðar 4000 norskar krón-
ur. Sé leikritið endurtekið,
fær höfundur 6000.
En sem sagt, ég hef það á
tilfinningunni, að hjá ykkur
séu þessi mál allt of skammt
á veg komin. 0g hér sé gagn-
gerðra úrbóta þörf.
Þamnig sagðist frú Ragnhild
Mageröy frá. Við þurfum ekkj
lengi að reikna til að komast
að þvi, að hún hefur lög að
mæla. kjaramál íslenzkra lista-
manna eru í megnasta ólestri,
og mikjlla úrbóta þörf. Frú
Mageröy hélt heimleiðis fyrra
sunnudag 28. apríl. Við þökk-
um þessari gáfuðu og skemmti-
legu konu fyrir spjallið.
J. Th. H.
LYFJASALA 0G VIÐREISN
Viðreisnin er söm
við sig
Alþingi samþykkti nýlega
frumvarp til lyfsölulaga. Það
var flutt af ríkisstjóminni,
enda ber það mjög keim af
þeirri viðreisn, sem hún kenn-
ir sig við. Hagsmunir framleið-
enda og seljanda lyfja eru
vandlega tryggðir í þessum
nýju lögum, en hinsvegar minna
hirt um hag og heill þess
fjölda, sem lyfja neytir.
í lögunum er svo ákveðið, að
leyfi til að reka lyfjabúð skuli
aðeins veita einstaklingum.
Sveitarfélögum. sjúkrasamlög-
um og öðrum hagsmunasam-
tökum almennings má aldrei
veita slíkt leyfi. Lyfjasölugróð-
inn skal renna óskiptur til
fárra einstaklinga og umfram
allt ekki falla almenningi i
skaut.
Á fleiri vegu eru hagsmunir
lyfjakaupmanna tryggðir í þess-
um lögum. og skal það ekki
rakið nánar hér, að einu atriði
undanskildu, enda jaðrar það
atriði, að mínum dómi, við
hneyksli í heilbrigðislegu til-
liti.
Lyfjaneyzla og
gróðafýkn
Lyfjagerð og lyfjasala er ein
af arðvænlegustu atvinnugrein-
um, sem um getur í heimi hins
óihefta einkaframtaks. og hafa
voldugir auðhringar því tekið
hana á sína arma. Þeir fram-
leiða lyfin í stórum stíl og
ofurkappi, sem gróðavonin ein
hella þeim yfir mannfólkið af
fær skýrt.
1 tilraunastofum fer fram
þrotlaus leit nýrra lyfja, og
þegar slík finnast, er viðleitnin
sterk að koma þeim sem fyrst
á markaðinn, — koma þeim í
peninga. Framleiðendur verja
Eftir
ALFREÐ GÍSLAS0N
lækni
gífurlegu fjármagni í áróðurs
skyni og auglýsinga, en sá
kostnaður skilar sér aftur með
vöxtum og vaxtavöxtum. Það
er lyfjaneytandinn, sem borgar
brúsann.
Að jafnaði sækja lyfjafram-
leiðendur fast á um frjálsa sölu
nýrra lyfja, en heilbrigðis-
stjómir og læknar þybbast
nokkuð við vegna almannaör-
yggis. Því miður hefur sú fyr-
irstaða oft reynzt of veik, og
eru mörg sorgleg dæmi þess
nú hin síðustu ár.
Thalidomid og
vansköpun
Illræmdasta dæmið um ónógt
eftirlit heilbrigðisstjóma með
starfsemi lyfjaframleiðenda er
thalidomidhneykslið svonefnda.
Leyfð hafði verið um skeið ó-
takmörkuð sala þessa lyfs. og
það mikið verið auglýst. eins
og títt er um ný lyf. Árið 1961
kom upp úr kafinu. að lyf þetta
hafði hryllilegar aukaverkanir.
Ef konur neyttu þess á fyrstu
mánuðum meðgöngu. áttu þær
á hættu að ala vansköpuð böm,
og þannig komu í heiminn
mörg hundmð böm á ámnum
1961 og 1962.
Þessi bitra reynsla varð til
þess, að heilbrigðisstjómir víðs-
vegar um lönd vöknuðu við
þessum efnum var auðsjáan-
lega ábótavant og ekki vanþörf
nýrra hemla á starfsemi lyf.ia-
framleiðenda. Að sjúklingum
var haldið lyfjum, sem enginn
vissi hvort skaðlegar verkanir
hefðu eða hve miklar.
Viðbrögð brezkra
„Sennilega eru allir á einu
máli um þörfina á nýrri hindr-
un, er sérhvert nýtt lyf verður
að sigrast á, áður en sala bess
er leyfð“. Með þessum orðum
Framhald á 4. síðu.