Litli Bergþór - 01.06.1989, Blaðsíða 7

Hvítárvatn.
Inngangur um höfundinn og ættingja hans:
Grein þessi er meira en 100 ára gömul því hún birtist í blaðinu Þjóðólfi í Reykjavik árið 1883.
Höfundurhennar, Sigurður Pálsson (f.1815, d. 1897), varsonurPálsGuðmundssonarbónda
íHaukadalog JóhönnuGamladótturfráArnarholti. KonaSigurðarvarÞórunnGuðmundsdóttir.
Hún vardóttirGuðmundar Eiríkssonar (f. 1791, d.1866) og konu hans Guðbjargar Jónsdóttur
(f.1797, d.1860). Þau bjuggu fyrst á Helgastöðum svo á Fossi í Hrunamannahreppi en síðar
Dann bæ, og oft hefur hann einnig
vliðdal í Mosfellssveit.
i Haukadal og hefurGuðmundurjafnan verið kenndurvið
fengið nafnbot af ríkidæmi sínu. Þau bjuggu svo síðast í
Sigurðurog Þórunn bjuggufyrstá Spóastöðum, en síðar í Haukadal. Þau áttu ein 17 börn og
munu aðeins 5 þeirra hafa komist til fullorðinsára, Jóhanna, Ketill, Greipur, Pálína og Jón
Guðmann.
Jóhanna (f. 1842, d. 1890) átti ung son með Guðmundi Ingimundarsyni frá Seli í Grímsnesi.
Hann hét Páll og bjó á Spóastöðum um síðustu aldamót. Síðar bjó hún með manni sem hét
Guðmundur Jónsson og var sagður "norðlenskur að ætt". Þau bjuggu í Bryggju frá 1876 til
1881, síðan íTortutil 1887og loks í Borgarholti eittár. Fyrstaárið í Bryggju áttu þau son, Sigurð
að nafni. Ekki veit ég hvað varð um feðgana, en Jóhanna mun hafa dáið hjá foreldrum sínum
á Laug.
Ketill (f. 1854, d. 1878) trúlofaðist Guðrúnu Guðmundsdótturfrá Stóra-Fljóti, og fóru þau að búa
í Höfða. Ketill veiktist á fyrsta búskaparári sínu og dó "eftirfulla árslegu í gikt", eins og segir
í kirkjubók Haukadalskirkju. Nánar er frá þessu sagt í grein eftir Þórð Kárason um Guðrúnu
í Höfða í Bergþór, 1. tbl 2. árg. árið 1966.
Greipur (f.1855, d.1910) og kona hans Katrín Guðmundsdóttir frá Stóra-Fljóti, bjuggu í
Bryggju og Haukadal. Meðal barna þeirra varGuðbjörg, sem bjó í Haukadal og á Felli, móðir
Auðarogþeirrasystkina, Sigurður, semvarskólastjóri íHaukadal.faðirBjama, Greips, Þóris
og Más og Jóhanna, móðir Katrínar í Fellskoti og þeirra systkina.
Pálína giftist Katli Sveinssyni frá Hamarsheiði í Gnúpverjahreppi. Þau bjuggu fyrst á Laug og
í Bryggju en fóru síðan til Ameríku og munu eiga afkomendur þar.
Jón Guömann (f.1862, d.1910) giftist Vilborgu Jónsdóttur, sem mun hafaverið fædd í Bryggju.
Jón og Vilborg bjuggu á Laug og áttu mörg börn og meðal þeirra er Guðmundur bóndi á
Kjaranstöðum.
Heimildir: Árnesingaþættir eftir Sigurð
Hli3ar,manntöl og fl.
A.K.
Lýsing á Hvítárvatni og svœðinu kringum það.
Eftir Sigurð Pálsson í Haukadal.
Hvítárvatn er annað stærsta stöðuvatn í Árnessýslu:
þaö liggr norðarlega á Biskupstungna afrétti, og er
þangað ekki full dagleið frá bygö. Lengst ervatniö frá
norðri til suðurs, en beygist þó lítið eitt til landsuðurs.
Hvítá rennr úr suðrenda þess. Vestan við það er löng
grjótalda, sem kölluð erSkálparnes; en norðast liggr
jökull fram á hana:þaö er skriöjökull sem gengr af
Langjökli og steypist hann ofan í vatnið fyrir vestan
norðrenda öldunnar;brotnar þar jafnóöum framan af
honum;jökulstykkin berastfram í vatnið; en eftir stendr
geysi-hár jökulhamar, sem gnæfir yfir vestrhorni
vatnsins. Fyrir norðrhliö vatnsins liggr hátt fjall, sem
heitir Skriöufjall, það er alþakið eintómri skriðu sunn-
anmegin, ofan f rá brún og niðr f vatn, en norðanmegin
liggr Langjökull fram á þaö, og hylr þá hliö þess.
Vestan við það er skriðjökullinn, sem áðr er getiö; en
austan viö það er annar skriðjökull, hinum líkr, þó
meö þeim mismun, að jökulhamarinn stendr á þessum
staönum upp yfir hárri og brattri grjótbrekku; steypast
þaöan feikistór jökulbjörg niðr í vatnið. Svo mikið
djúperí norörhluta vatnsins, aðjökulbjörginfestasig
þar ekki; en þegar þau koma suðrhluta þess, fara
þau að standa botn, er þar þó víst 5-6 faðma djúp, og
mörg standa þau 2-3 faðma, eða meira, upp úr
vatninu. Austan við skriðjökulinn eraftr háttfjall, sem
liggr að norðanverðu fast í jöklinum ; það er mikiö
ummáls og beygist nokkuð austr með vatninu. Út úr
landnorðshorni vatnsins gengr skálmynduö hvilft inn
í fjalliö; myndast þarvogrútúrvatninu, mjórímynnið,
en nokkuð víðr fyrir innan og hér um bil kringlóttr.
Alstaðaruppf rá honum-nema útsunnan, er að vatninu
veit-eru brekkur hvilftarinnar bæði háar og snarbrattar;
Litli-Bergþór 7