Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.07.1996, Blaðsíða 5

munurinn á þessum tveimur hópum karla virðist sá
að síðarnefndi hópurinn ferðaðist milli kunningja,
ekki hvert sem var. Þorkell nefndi slíka menn í allt
öðru sambandi, í kaflanum um menntun, en þar sagði
hann að þeir sem bestir voru í að kveða rímur hafi
farið á milli bæja að skemmta “og voru oft nálægt
viku á bæ til þess að kveða. Þóttu þeir bestu gestir, er
enginn taldi eftir sér að hýsa”.10 Hér var að sjálfsögðu
ekki verið að tala um förumenn og reyndar notaði
Eiríkur ekki það orð, heldur talaði hann um
“umferðarfólk” sem kann að hafa haft aðra merkingu.
Jón Sveinsson talaði aldrei um förufólk, nefndi
einu sinni “umferðarkerlingu”, en sagðist oft ekki
vita um erindi fólks: “Settist... Þórarinn hér upp til
morguns, svo varð Baldvin frá Vatnshlíð hér í nótt,
hvað hann er að flakka veit ég ekki”. Og hann tók enn
sterkar til orða: “Ekki embættað því ekki kom messu-
fólk, enn nóg af öðru rusli kom og fór, t.d. þeir, sem
voru hér í nótt”. Hann talaði um “sífellt rennirí
afturábak og áfram” og “ýmislegt rusl á rápi”.11
Hvort hugtakið “rusl” hefur haftjafn neikvæðamerk-
ingu og við nútímamenn ímyndum okkur veit ég
ekki, því Jón notaði oft orðið “rusl” án þess að virðast
meina neitt slæmt með því. En líklega hefði hann þó
ekki notað orðið “rusl” yfir presta og embættismenn.
Erfitt er að átta sig á skoðun Jóns á því fólki sem
flakkar í erindisleysu. í æviágripi Jóns í bókinni
Siglufjarðarprestar er þess getið að Sölvi Helgason
hafi ekki verið hrifinn af sr. Jóni, sem á að hafa fundið
að við hann, en hins vegar hafi Bólu-Hjálmar átt
samastað á Mælifelli. Um það hafi Hjálmar ort þessa
vísu:
Standi eg upp við stafinn minn
og stígi spor á velli,
oftast verður áfanginn
inn að Mælifelli.12
Jón getur þess á einum stað árið 1869 að Bólu-
Hjálmar komi og gisti á leið sinni í Starrastaði, en
Hjálmar bjó um tíma á Starrastöðum.13
Þótt Jón hafi ef til vill ekki verið hrifinn af
iðjuleysi og tilgangslausu rápi milli bæja, kunni hann
að meta góða gesti: “hefur Magnús kall í Merkigerði
verið síðan í gær að balbína og kveða rímur fyrir
kvenfólkið verður hann hér aftur í nótt.”14 Magnús
“kall” átti erindi, hann var fenginn í vefnaðinn og
hann skemmti kvenfólkinu, enda fékk hann ekki
nafnbótina “rusl.” Gestanauð var gífurleg á báðum
prestssetrum og leið varla sá dagur að ekki kæmu
einhverjir gestir og oft í gistingu líka. Flestir voru í
einhverjumerindagjörðum, sumiráleið sinni eitthvert
annað og enn aðrir “að gamni sínu” eins og Jón
orðaði það. Meðan þau Jón og Hólmfríður bjuggu á
Hvanneyri skrifuðu þau í bréfi til móður Hólmfríðar
að það sé mikill gestagangur en þau séu slíku svo vön
“frá blautu barnsbeini, að við mundum vart kunna
við okkur ef við í elli okkar ættum að ala þar
manninn, sem fáir eða engir kæmu að”.15 Ekki er að
sjá að þau hafi þurft að óttast slík örlög, enda tekur
Jón það fram í dagbókum sínum ef “enginn kom eða
fréttist neitt” þannig að það í sjálfu sér voru tíðindi.
Skemmtanir og drykkjusiðir
“Þá var einn Ijótur siður, er nú er, sem betur
fer, lagður niður, en það voru hinar sífelldu staupa-
gjafir og staupasníkjur í búðinni” sagði Þorkell er
hann lýsti kaupstaðaferðum bænda á fyrri tíð.16 Vín
var oft haft um hönd, m.a. í “sunnudagaútreiðum”
þar sem hópur fólks ferðaðist saman “og var þá oft
glatt á hjalla, ekki síst á heimleiðinni, enda var oftast
í slíkum ferðum nóg í staupinu” bæði hjáferðafólkinu
og á bæjum og meira drukkið í ferðunum “en menn
nú gjöra sér í hugarlund.”17 Og ekki var drykkjan
minni í réttunum, sagði Þorkell:
í réttunum var sjálfsagt, að karlmenn hefðu
brennivín á pyttlunni, en kvenfólk hafði og stundum
pela upp á vasann, ýmist með mjöð eða brennivíni í.
Mátti sjá þær hnippa í karlmennina og kalla þá
afsíðis, til þess að gefa þeim að súpa á pelanum, og
sögðu þeir, sem sáu ofsjónum yfir slíku, að helst
mundu þeir verða fyrir þessu, er stúlkunum litist á.18
Ólafi í Ási ofbauð lýsingin á “blómarósunum í
Skagafirði fyrir 40 árum.” “Slík lýsing á okkar
heiðvirða kvenfólki er einhver sú lakasta, sem ég hefi
séð, enda er enginn fótur fyrir henni” sagði hann og
kvaðst aldrei hafa séð ungfrúrnar í Skagafirði nota
veiðiaðferðir sem þessar við að ná sér í karlmenn.19
Lýsingu Þorkels á dauðadrukkinni konu frá bænum
Keflavík, sem “datt hvað eftir annað niður í bleyt-
una”20 mótmælti Ólafur ekki, þótt hann kannaðist
ekki við neitt slíkt á þeim bæ. Þar hafi að vísu verið
vinnukona laust fyrir 1850 “sem var talin hálfgildings
fábjáni” og því mögulegt að lýsingin ætti við hana.21
I brúðkaupsveislum, erfidrykkjum og skírnar-
veislum var ýmislegt gert til skemmtunar, sagði
Þorkell:
Helsta veisluskemmtunin var: samræður, söng-
ur, og að drekka fast... Ekki var það ótítt, að í veisl-
unum kæmi upp rimmur og róstur, er menn tóku að
verða ölvaðir, en það urðu nálega ávallt einhverjir.22
Ólafur svaraði veisluslýsingum Þorkels fáu, taldi
þó að lítið hafi verið drukkið í skírnarveislum. Eiríkur
lýsti all nákvæmlega brúðkaupsveislum fyrri tíma en
ekki er að sjá af frásögn hans að drykkjuskapur hafi
verið til vandræða. Þorkell áleit drykkju hafa verið
5