Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.07.1996, Blaðsíða 8

greina á skrifum hans hver afstaða hans til þessa fólks
var, að öðru leyti en því að hann talaði um “rusl á
rápi”, en óljóst er þó við hvaða fólk hann á. Helst má
geta sér þess til að hann eigi við fólk sem kom án
sérstaks erindis, en hins vegar gat hann þess einnig af
og til að þessi og hinn kæmi “að gamni sínu.” Það
mætti því draga þá ályktun að hann fari hér í
manngreinarálit, en eftir hverju það fór er erfitt að
segja. Augljósast er að ímynda sér að það sé förufólk
eða “umferðarfólk” sem sé “rusl á rápi.”
Ekki komu þeir Þorkell og Olafur sér saman um
drykkjusiði “fyrir 40 árum”, né heldur undir alda-
mótin. Drykkja kvenfólks var þar aðal deiluefnið.
Jón nefndi aldrei drukkið kvenfólk og á því ekkert
innlegg í þá umræðu. Ólafur mótmælti því að erfi-
drykkja og áfengisdrykkja hafi farið saman og sagði
drykkju hafa aukist í brúðkaupum. Hjá Jóni má hins
vegar bæði finna bei na lýsingu á öl vun í erfidry kkj um
og brúðkaupsveislum, einnig gat hann þess að slíkar
veislur hafi farið vel fram, en hvort hann átti þá við
að þar hafi enginn verið ölvaður er erfitt að segja. Af
bréfum Jóns til Hólmfríðar má ráða að hann var í
félagsskap við “drykkjudóna” á yngri árum og af
bréfum hennar má sjá að drykkja föður hennar var
vandamál á æskuheimili hennar. Allt þetta rennir
stoðum undir það að talsvert hafi verið drukkið á 19.
öld. En líklega hefur Ólafur viljað undirstrika að
drykkja hafi ekki verið meiri eða verri í Skagafirði en
annars staðar. Sjálfsagt hefur sumt kvenfólk skvett í
sig við viss tækifæri, eins og Þorkell sagði, en Ólafur
varði heiður kvenfólksins eins og sönnum herra-
manni bar, burtséð frá staðreyndum málsins. Þorkell
málaði frásagnir sínar stundum nokkuð sterkum litum
og fór fram af heilagri sannfæringu þess sem trúir á
mátt framfaranna. Ólafur var hins vegar að verja sig
og sýslunga sína og fegraði hlut þeirra ef til vill um
of. Báðirhöfðu trúleganokkuð til síns máls, þótt taka
beri frásagnir þeirra með nokkurri varfærni, a.m.k.
hvað deilumálin varðar. Annars eru frásagnir þeirra
nákvæmar út í smæstu smáatriði og því ómetanleg
heimild. Sama má segja um grein Eiríks frá Skata-
stöðum, enda reyndi hann að feta slóð fræðimennsk-
unnar fyrst og fremst.
En voru dagbækurnar og bréfin þá gagnslitlar
heimildir í rannsókninni? Þótt dagbækurnar skeri
ekki úr um deilumál þeirra Þorkels og Ólafs, gefa þær
okkur annars konar mynd af daglegu lífi á öndverðri
19. öld. Þær eru samtímaheimild, ritaðar frá degi til
dags og því ólíklegt að minnið leiki frásögnina grátt.
Þær eru ekki skrifaðar í þeim tilgangi að verja málstað
Skagfirðinga eða sækja á um einhver mál. Þarna er
einfaldlega verið að segja frá daglegu amstri á prest-
setrunum á Hvanneyri og Mælifelli, hverjir komu og
hverra erinda, hvað heimilisfólk var að vinna við,
hvað var í fréttum úr sýslunni og fleira þess háttar. Að
því leyti gefur þessi tegund heimildar allt aðra og
áreiðanlegri mynd en greinarnar, sem hafa ákveðnu
áróðurshlutverki að gegna og eru skrifaðar mörgum
árum eftir þann tíma sem þær fjalla um. Með því að
nota fleiri persónulegar heimildir úr sýslunni frá
þessum tíma mætti gefa góða mynd af daglegu lífi
fólks. Dagbækur Jóns Sveinssonar gefa aðeins hluta
af myndinni og þótt þær séu fáorðar um persónulega
hagi höfundar, má lesa eitt og annað milli línanna.
Það var t.d. gert hér hvað varðar drykkjusiði og þar
bættu bréfin við myndina, auk greinanna. Þannig má
nota nokkrar heimildir saman um ákveðið efni.
Möguleikarþessaraheimildaem miklu umfangsmeiri
og fleiri en svo að þeim verði gerð viðunandi skil í
stuttri umfjöllun. Verður því látið staðar numið í
bráð.
Heimildaskrá
Oprentaðar heimildir:
Hsk.: Héraðsskjalasafn Skagfirðinga: Hsk. 232, 8vo. “Dagbók
(brot) séra Jóns Sveinssonar á Mælifelli frá 13. desember 1868
til 6. september 1869. Eiginhandarrit.”
Lbs.: Handritadeild Landsbókasafns: Lbs. 3179, 4to. Tilheyrir
safni sr. Einars Lriðgeirssonar á Borg á Mýrum.
Þjskjs.: Þjóðskjalasafn: Þjskjs. E. 15. Dagbókarbrot Jóns Sveins-
sonar m.a. frá árunum 1857-58 og 1884-85. Bréf Jóns til
Hólmfríðar og Hólmfríðar til Jóns.
Prentaðar:
Aðalheiður B. Ormsdóttir: Við ósinn. Saga Kvennasamtakanna
í Hegranesi Hins íslenskakvenfélags og Kvenfélags Sauðárkróks,
Rv. 1987.
Bjarni Thorarensen: “Sigrúnarljóð”, Kvæði, Rv. 1954, bls. 38-
40.
Eiríkur Eiríksson: “Lifnaðarhættir Skagfirðinga á 19. öld”,
Skagfirðingabók. Rit Sögufélags Skagfirðinga 14 (1985),
bls. 57-105.
Jón Jóhannesson: Siglufjarðarprestar, Ak. 1948.
Ólafur Sigurðsson: “”Fyrir 40 árum””, Tímarit Hins íslenska
bókmenntafélags 17 (1896), bls. 159-165.
Páll Eggert Ólason: Islenskar æviskrár. Frá landnámstímum til
ársloka 1940 III, Rv. 1950.
Ritverk Jónasar Hallgrímssonar. Ljóð og lausamál I, Skýringar
og skrár IV, Rv. 1989. Ritstjórar Haukur Hannesson, Páll
Valsson og Sveinn Yngvi Egilsson.
Þorkell Bjarnason: “Fyrir 40 árum”, Tímarit Hins íslenska
bókmenntafélags 15 (1892), bls. 170-258.
Munnlegar:
Jakobína Sigurðardóttir, haft eftir Stefaníu Þorgrímsdóttur frá
Starrastöðum.
1 Jón Jóhannesson: Siglufjarðarprestar, bls. 172.
2 Jón Jóhannesson: Siglufjarðarprestar, bls. 177. Beinar
tilvitnanir eru hér færðar til nútímastafsetningar.
3 Sama heimild, bls. 178.
4 Þorkell Bjamason: “Fyrir 40 árum”, bls. 244.
8