Verktækni - 16.02.1988, Blaðsíða 19

TÆKNI OG FRAMFARIR
mikill hugbúnaður fylgir þeim. Annar
möguleiki er að nota vél með svoköll-
uðum VME-bus sem náð hefur nokk-
urri útbreiðslu, en til eru myndgrein-
ingarkort og hugbúnaður fyrir slíkar
vélar. Hér er um að ræða mun öflugri
og dýrari búnað en PC tölvu.
Endanlegt kerfi (prototypa)
í myndgreiningarkerfi sem á að
vera hægt að nota í fiskiðnaði verður
hraði eflaust afgerandi þáttur, þvf
myndgreining krefst gifurlegra
margra reikniaðgerða. Yrði því að
nota mjög hraövirka tölvu með öflug-
um rauntímabúnaði eða mjög sér-
hæfða tölvu til myndgreiningar
(signalprocessor eða „stand-alone"
myndgreiningarkort). Mögulegt er að
hægt sé að nota PC tölvu með öflugu
myndgreiningarkorti, ef um einfaldar
aðgerðir er að ræða. Myndatökubún-
aðurinn er einnig mikilvægt atriði svo
og hvernig lýsingu skal nota.
Ennfremur yrði að huga að hinum
vélræna hluta kerfisins, eins og færi-
böndum og jafnvel vélmennum. Er
það heilt verkefni út af fyrir sig.
Niðurlag
Ofangreind athugun á notkunar-
möguleikum myndgreiningar í fisk-
iðnaði er eðlilega frekar lausleg. Á
mörgum sviðum hafa ekki verið gerð-
ar neinar athuganir og því erfitt að
segja nokkuð um hve erfitt það er að
nota myndgreiningu þar. Reynt hefur
verið aö gera grein fyrir því sem er
verið að gera á sviðinu og reynt að
giska í eyðurnar.
Þó er Ijóst að myndgreining getur
komið að miklum notum (fiskiðnaði,
ef tekst að leysa þau tæknilegu
vandamál sem eru því samfara. Slíkt
tekur eflaust nokkurn tima og gerist
ekki á einum stað.
Gera þyrfti lauslegar forkannanir á
sem flestum sviðum, athuga hve
mikla vinnu, fé og tækjabúnað þyrfti
til að gera fullkomna forkönnun í
hverju tilviki. Meta þarf lauslega hvort
tæknin yrði aröbær í hverju tilviki.
Koma þarf á samstarfi aðilja, bæði
fyrirtækja og skóla sem vinna að
myndgreiningu í fiskiðnaði, en á það
virðist skorta nú. □
Heimildir
1. H. Ensholm, J. Nielsen, T. Börresen.
Automatic Detection of Fish Fillet De-
fects. Rannsóknarstofnun Danska Sjávar-
útvegsráðuneytisins, Lyngby, Danmörku.
2. Tómas Guðmundsson o.fl. Vægtesn-
mation af torsk ved hjælp af billedbe-
handling. Skýrsla unnin við Alaborgarhá-
skóla, Danmörku.
HÖFUNDAR:
Tómas Guömundsson er fæddur 1962 og lauk
stúdentsprófi frá Menntaskólanum I Reykjavik
1982. Hann lýkur námi í rafeindaverkfræöi frá
Háskólanum i Álaborg [ Danmörku í vor og hefur
myndgreiningu sem sérsviö.
Dr. Rögnvaldur Ólatsson er dósent við eðlis-
fræöiskor Háskóla Islands.
Daviö Egilson, jarðverkfræðingur, Verkfræðistofan Vatnaskil og
Björn A. Haröarson, jarðverkfræðingur, Orkustofnun:
TÆKNILEGIR EIGIN-
LEIKAR ÍSLENSKS
BERGS I------------TTT—
Ein sprunga
Heilt berg(bergefnlj
Tvœr spungur
Margar spungur
MYND 1.
Bergmossi
Mynd 1. Skematfsk mynd sem sýnlr breytlnguna frá bergefnl yflr f margsprung-
Inn bergmassa með vaxandl stærð sýnls (úr Hoek og Brown 1980).
TAFLA 1. Niðurstöður mællnga á tæknilegum elglnlelkum fslensks bergs.
Bcrggcrð Eðlisþyngd (g/cm*) mcðalt. st.fráv. fjöldi Brotstyrkur (MPa) mcðalt. st.fráv. Ijöldi I'jaðuretuðull (GPa) meðalt. st.fráv. (jöldi Poissonshlutfall meðalt. st.fráv. fjöldi
Þólciít basalt 2.86 0.07 15 242.1 90.0 16 36.6 8.5 12 0.123 0.025 4
Ólivín basalt 2.83 0.10 29 158.8 42.6 29 29.9 8.6 29 ckki mælt
Dílabasalt 2.82 0.11 38 167.8 69.3 38 25.4 6.9 22 0.130 0.007 7
Kargabcrg 2.20 0.25 35 25.3 16.5 35 4.1 1.3 29 0.180 0.078 10
Allt basalt 2.64 0.33 117 133.2 93.8 118 22.6 17.2 92 ckki rciknað
Tcrtícrt setbcrg 2.08 0.23 39 20.8 17.4 39 3.8 5.7 24 0.066 0.095 24
Jökulbcrg 2.21 0.10 13 16.6 11.9 57 4.2 2.0 54 ckki mælt
TAFLA 2. Fylgnl eöllsþyngdar við brotþol og fjsðurstuðul fyrlr hverja berggerö.
Bcrggerð Eðiisþyngd vs. cinása brotþol Fyignistuðuli, r fjöldi n Eðlisþyngd vs. fjaðurstuðull Fylgnisstuðull r fjöldi n
Þóleiít basalt 0.22 15 0.67 11
Ólivín basalt 0.67 29 0.59 29
Dílabasalt 0.89 38 0.71 22
Kargaberg 0.46 35 0.33 29
Allt basalt 0.90 117 0.88 91
Tertíert setberg 0.49 39 0.46 24
Jökulbcrg 0.S2 13 0.84 11
Allt berg 0.89 169 0.90 126
Við hönnun stærri mannvirkja hér á
landi er oft þörf á upplýsingum um
tæknilega eiginleika þess bergs sem
mannvirkið skal hvíla á eða f. Þessir
eiginleikar eru t.d. brotþol, fjaður-
stuðlar, bylgjuhraöi, rúmþyngd og
vatnsinnihald bergsins. Sem dæmi
um nýleg hönnunarverkefni þar sem
þörf er á þessum gögnum má nefna
hönnun jarðganga Blönduvirkjunar
og jarðganga í Ólafsfjarðarmúla,
hönnun bergfesta flugstöðvar á
Keflavíkurflugvelli og grundunar ráð-
húss í Reykjavik.
Upplýsingar um tæknilega eigin-
leika íslensks bergs eru af skornum
skammti og hafa oftast birst í loka-
prófsritgerðum sem eru lítið sem
ekkert kynntar. Verkfræðingar hafa
því stundum notast við erlendar
handbækur í þessum efnum en slíkt
er afar varasamt þar sem eiginleikar
íslensks bergs eru í mörgu frá-
brugðnir eiginleikum bergs víða
erlendis.
Höfundar hafa undanfarin ár reynt
að komast yfir öll tilskrif sem innihalda
niðurstöður mælinga á eiginleikum
(slensks bergs. Flestar bergprófanir
eru nú orðnar staðlaðar en þó ber
enn á því að menn framkvæma próf-
anir á mismunandi hátt og þ.a.l. er oft
vandkvæðum bundið að bera niður-
stöður saman. Höfundar hafa hug á
að gefa út skýrslu þar sem teknar
verða saman niðurstöður flestra próf-
ana á íslensku bergi sem fram-
kvæmdar hafa verið til þessa. Þar
yröu tölfræðiieg tengsl Drotþols,
fjaðureiginleika, eðlisþyngdar og
bylgjuhraða framsett og heimildir
kynntar sem stuðst er við. Hagnýtt
gildi slíkrar samantektar er ótvírætt
sérstaklega ef tekst að sýna fram á
tölfræðilega örugg tengsl milli ódýrra
mælinga og kostnaðarsamra mæl-
inga.
Hér verða einungis sýnd nokkur
dæmi um frumniðurstöður þessara
athugana og án nýjustu mælinga
sem höfundum bárust fyrir skömmu.
Rúmsins vegna verður ekki farið út í
smáatriði en þeir sem óska nánari
upplýsinga er velkomið að hafa sam-
band við höfunda.
Eitt grundvallaratriði sem menn
verða ætfð að hafa í huga er að allar
prófanir sem gerðar hafa verið á Is-
lensku eru framkvæmdar á litlum
sýnum af heilu bergi. Hins vegar er
oftast sóst eftir vitneskju um eiginleika
bergmassans I heild. Þeir hafa aldrei
verið mældir hérlendis vegna mikils
kostnaðar. Mynd 1 áréttar þetta
atriði. (Töflu 1 eru sýnd tölugildi eðl-
isþyngdar, brotstyrks, fjaðurstuðuls
og Poissons hlutfalls fyrir hverja berg-
gerð fyrir sig. Mynd 2 sýnir samband
einása brotstyrks og eðlisþyngdar
168 bergsýna allra tiltækra berg-
gerða. Sýnd er aðhvarfslfna og líking
nennar ásamt 95% öryggismörkum
meðaltals. Fram kemur sterkt tölfræði-
legt samband með fylgnistuðli
r = 0.89. Mynd 3 sýnir sambana tjao-
urstuðuls (E) og eðlisþyngdar 122
sýna og þar er fvlnnistuðullinn svin-
aour eoa o.90. Loks er synt a mynd
4 samband fjaðurstuðuls og einása
VERKTÆKNI — 16. FEBRÚAR 1988
15