Bændablaðið - 04.05.1999, Blaðsíða 12

12
BÆNDABLAÐIÐ
Þriðjudagur 4. maí 1999
Nauðsynlegt er að kýr fái að
kara nýfæddan kálf, þannig
þornar feldurinn fyrr,
ýfist og veitir kálfinum
betri vörn gegn kulda.
Kýrin vill hafa kálfinn
hjá sér og mjólkar hún
því betur og er rólegri sé
hann hafður hjá henni í
3-4 daga. Það er einnig
nauðsynlegt að kálfar
séu í þurru, trekklausu
og rakalausu umhverfi,
en það hefur jákvæð
áhrif á uppbyggingu mótsstöðu
kálfsins. Þegar kálfur fæðist þá
er hann ekki með mótefni í
blóði, því ekki berast mótefni
frá móður til fósturs. Af þess-
um sökum er mikilvægt að
kálfurinn fái broddmjólk fljótt
eftir fæðingu svo hann geti
styrkt mótstöðuaflið. í
broddinum eru ýmis mótefni
auk þess sem hann er steinefna-,
vítamín- og próteinríkur. Þessi
efni styrkja kálfinn m.a. gegn
sjúkdómum og vanþrifum.
Best er að gefa brodd innan
tveggja tíma frá burði og ekki
ætti að gefa seinna en sex tíma
frá burði því mest er af
mótefnum í nýjum broddi. Á
fyrsta sólahring hafa kálfar
mikla eiginleika til þess að nýta
sér mótefnin í broddinum, því
þá komast mótefnin óskemmd
til blóðs en eftir það gera þau
mest gagn í meltingu. Fyrstu
tvo sólahringana er gott að gefa
fjórum sinnum og þá lítra í
einu. Mjólkin á að vera
spenvolg (38°-40°C) svo að
mjólkin hleypist vel því annars
þarf kálfurinn að hita hana upp
með eigin líkamshita. Það tekur
of langan tíma og þá getur hún
borist óhleypt aftur í þarma og
það veldur skitu. Ekki má gefa
of mikið af mjólk í einu því þá
er hætta á að vinstrin fyllist og
mjólk fari í vömb, en vinstrin er
eini hluti magakerfisins sem er
starfandi á ungkálfum fyrstu
vikuna. Einnig skal passa að
kálfar drekki ekki of hratt þá
fer mjólk úr mjólkurrennunni
yfir í vömb og fúlnar þar.
Einnig fær mjólkin ekki nægan
tíma í vinstrinni til að hleypast,
þá berst hún aftur í þarma of
þunn og þá er mikil hætta á að
kálfar fái skitu.
Ef kálfar fá að sjúga móður
sína er nauðsynlegt að gefa
þeim aukaskammt af broddi í
pela því reynslan hefur sýnt að
þriðjungur þeirra fær ekki
nægilegt magn af broddmjólk
fyrstu klukkustundirnar.
Á öllum kúabúum ætti að
vera til frystur broddur í
útflöttum plastpoka sem er gott
að gefa kálfum sem geta ekki
fengið mjólkina frá móður sinni
t.d. ef kýr fær júgurbólgu,
drepst eða fær ekki geldstöðu.
Hafa ber í huga þegar þýða þarf
brodd að þýða hann ekki of
hratt því þá tapast mótefni úr
honum sem er verra fyrir
kálfinn.
Það að leggja metnað sinn í að framleiða
sem gæðamesta mjólk ætti að vera markmið
hvers einasta mjólkurframleiðanda. Eða hvað?
Borgar sig að framleiða gæðamjólk?.
Með réttu ætti það að vera allra
hagur að mjólkin sem kemur í mjólk-
urbúin sé af sem mestum gæðum.
Frumutala og gerlatala er notuð sem
mælikvarði á gæði mjólkur. Skilgrein-
ingin á fyrsta flokks mjólk er sú að
fjöldi gerla fari ekki yfir 30.000 gerl-
ar/ml (5.000 hitaþolnir og 25.000
kuldaþolnir) og að frumutala sé undir
400.000 frumur/ml. Frumutalan segir
mest til um þar hversu gott hráefni
mjólkin er til vinnslu. Minna af mjólk-
ursykri og ostapróteini er í frumuhárri
mjólk, en salt og blóðprótein eykst, þar
að auki breytist fltusamsetning mjólk-
urinnar og hlutfall óæskilegra fitusýra
eykst og óbragð getur komið af mjólkinni.
Einnig getur gerilrík mjólk getur verið óæskileg
til manneldis. Mikill akkur hlýtur því að vera
fyrir afurðastöðvarnar að mjólkin sé af sem
mestum gæðum, þannig að nýting til vinnslu sé
sem best.
En hvað græða bændur á því að framleiða
góða mjólk? Til verðfellingar kemur þegar
mjólk fellur í 2. og 3. flokk fyrir gerlatölu, og
fari frumutala upp fyrir 400.000 í þrjá mánuði í
röð, er afurðastöð óheimilt að taka við mjólk frá
framleiðanda.
Sumsstaðar hefur verin tekin upp sá siður að
verðlauna þá framleiðendur sem alltaf hafa
lagt inn svokallaða úrvalsmjólk, mjólk sem er í
fyrsta flokki í gerlatölu og fer ekki uppfyrir
250.000 frumur/ml í hverjum mánuði. Hver er
þá umbunin og stendur hún undir kostnaði við
framleiðslu mjólkurinnar
Ef við tökum meðalbú sem hefur um 85.000
lítra í framleiðslurétt, þá þarf 20 kýr til þess að
Um
greiðslur
fyrir
gæða-
mjólk
fylla kvótann. Ef framleiðandinn leggur inn í
afurðastöð sem greiðir meira fyrir úrvalsmjólk,
fær hann 25 aura aukalega á lítrinn af mjólk.
Fyrir þessa 85.000 lítra af úrvalsmjólk fást því
21.250 krónum meira en annars hefði verið.
En hver er svo kostnaðurinn hjá bóndanum
sjálfum. Til þess að mjólkin standist alltaf
ströngustu gæðakröfur þaíf að koma til aukið
eftirlit og oft aukin þrif, og allt kostar þetta pen-
inga. Setjum svo að bóndinn sendi spenasýni í
ræktun til þess að fylgjast með júgurheilbrigði
kúnna. Ekki er óraunhæft að gera ráð fyrir að
sent sé allavega einu sinni úr hverri kú og jafn-
vel oftar úr einhveijum. Segjum því að send
séu 100 sýni til greiningar.
Hjá flestum mjólkurbúum kostar 105 kr að
láta greina spenasýni og eru þá strax komnar
10.500 krónur í kostnað. Vegna strangari krafa
er einhverju af mjólk, sem annars myndi fara í
tankinn, hent. Ef við gerum ráð fyrir að hent sé
0,5% af heildarframleiðslunni, þá eru það 425
lítrar, sem myndu gefa 13.774 kr, lagðir inn í
afurðastöð. (miðað við verðlag 1998.) Nú þeg-
ar er kostnaðurinn orðin 24.274 en bónusinn var
aðeins 21.250. Auðveldlega má ímynda sér
ýmsa fleiri kostnaðarliði, t.d aukin notkun á
bláskálaprófi, og ekki er ósanngjamt að bónd-
inn reikni sér laun fyrir aukna vinnu.
Sé dæmið sett upp á þennan hátt, er útkom-
an í mínus. Þessi sami bóndi getur framleitt
mjólk með frumutölu yfir 400.000 fruma mark-
inu í 8 mánuði á ári án þess að refsað sé fyrir
það. Það gerir hann sennilega með minni til-
kostnaði og fær fullt verð fyrir afurðina. Hvers
vegna reyna afurðastöðvamar ekki að ýta undir
framleiðslu á úrvalsmjólk, sem er betra hráefni
til úrvinnslu, með því að umbuna almennilega
fyrir hana. Það ætti að þurfa færri lítra af úr-
valsmjólk, en frumuhárri mjólk, til þess að
framleiða sama magn vöm, t.d osti, og það hlýt-
ur að spara peninga, sem ættu þá að skila sér til
þeirra bænda sem gera þennan spamað mögu-
legan. Einnig þætti okkur ekki óeðlilegt að
beita mætti frekari verðskerðingum á lakari
mjólk, en auka í staðinn greiðslur fyrir betri
mjólk. Því úrvalsmjólk er nú einu sinni gæða-
vara!!
. Heimildir: Alfnes Terje og Österás Olav. 1997. Mjaltir og
mjólkurgæði. Bændasamtök íslands. Verðlagsgrundvöllur
kúabú 1. júlí 1998. Framleiðsluráð landbúnaðarins.
Reglugerðir Aöbúnaður Nautgripa, Mjólk og mjólkurvörur.
1997. Hollustuvernd rikisins, Umhverfisráðuneytið.
Munnlegar heimildir frá starfsmönnum afurðastöðvanna.
1999
Hvanneyrarbréf
Meðfylgjandi greinar eru frá nemendum á Hvanneyri. Eins og
sjá má fjalla þau um ýmsa hluti sem bændur og búalið eru að
velta fyrir sér. Nokkrar greinar bíða næsta blaðs.
Það sem við viljum velta
fyrir okkur í þessum orðum er
skráning kjarnfóðurs í naut-
gripaskýrsluhaldinu. í
því er gert ráð fyrir að
skráð sé það kjarnfóð-
urmagn sem hver kýr
fær á degi hverjum. En
hvað er þá kjarnfóður?
Er kjarnfóður einungis
samsettar fóðurblönd-
ur eða er korn, eins og
t.d. bygg og maís líka
kjarnfóður? Bygg er
orkuríkt fóður og ef
það er vel verkað jafn-
ast það á við kjarnfóð-
urblöndur af orkuinni-
haldi. Nú er byggrækt
sífellt að aukast og
samhliða henni vex
hluti þess í fóðri kúnna.
Við hringdum í sjö bændur
sem fóðra kýrnar sínar á byggi
og einn sem gefur maís. Ein-
ungis einn af þeim sagðist skrá
kornið sem kjarnfóður, hinir
sögðust ekkert taka það inn í
skráninguna. Á ári hverju
eru gefnar út tölur um afurðir
mjólkurkúa á hverjum bæ sem
er í skýrsluhaldi. Þar er einnig
gefin upp meðalkjarnfóðurgjöf
fyrir búið. Auðvitað er svo
best að vera með sem hæsta
meðalnyt og sem lægsta kjarn-
fóðurgjöf. En er þessi saman-
burður þá byggður á réttum
forsendum og er eitthvað að
marka hann? Það finnst okk-
ur hæpið þar sem sumir eru að
nota mjög mikið bygg og þá lít-
ið að fóðurblöndu með. Þá
kemur það út í skýrsluhaldinu
eins og þeir fóðri kýrnar sínar
nær eingöngu á gróffóðri en
nái samt mjög hárri meðalnyt.
íslenska byggið er misjafnt
að gæðum og líklega kemur
kíló af byggi ekki alveg alltaf í
staðinn fyrir kíló af fóður-
blöndu, hvað varðar orkugild-
ið. Þannig er spurning hvort
ekki þyrfti að bæta við einum
dálk á skýrslublöðin eða gera
aðrar ráðstafanir til að auð-
velda skráningu á korni, þann-
ig að hlutdeild gróffóðurs í
framleiðslu sé Ijós og saman-
burðarhæf milli búa.
Miinn kjarnttöurs
Mailt-
gripir á
Græn-
landi
Eins og greint var frá í
Bændablaðinu í september í
fyrra keyptu tveir grænlenskir
bræður kýr og naut á
Helluvaði á
Rangárvöllum. Þeir
bræður búa frekar
afskekkt og vildu
reyna að verða sér
nægir um
mjólkurafurðir. Þeir
fluttu gripina
sjóleiðina og þegar
þeir komu til
Grænlands þann 27.
ágúst, höfðu ekki
verið þar nautgripir í
aldarfjórðung.
í nýjum heimkynnum var
kúnni beitt á daginn en hún
hýst á nóttunni fram eftir
hausti. Kýrin bar svo kvígu
21. september og þrífst
kálfurinn vel. Eftir burðinn
var kýrin hýst alfarið. Hún
mjólkaði yfir 20 kg á dag í
haust en nú í apríl var hún í
17-19 kg dagsnyt. Kýrin fær
rúlluhey eins og hún getur
étið en auk þess tæp 4 kg af
kjamfóðri á dag. Kjarfóðrið
samanstendur af um 1,3 kg af
fóðurblöndu, um 1,3 kg af
rapskögglum og um 1,3 kg af
byggi.
Kýrin er handmjólkuð og eru
afurðimar einungis notaðar til
heimanota á þremur
heimilum. Unnið er úr henni
smjör, rjómi, skyr og ostur,
en Grænlendingamir höfðu
fengið tilsögn í úrvinnslu
mjólkurinnar í Næfurholti,
áður en haldið var til
Grænlands s.l. haust.