Bændablaðið - 31.08.1999, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 31. ágúst 1999
BÆNDABLAÐIÐ
9
Áslaug Helgadóttir hefur fengið styrki frá RANNÍS og
Framleiðnisjóði
Veita þarf styrki til lengri Uma
Áslaug Helgadóttir, sérfræðingur á Rannsóknastofnun landbúnaðarins, er ein af fjöl-
mörgum sem hefur fengið styrki frá RANNÍS og Framleiðnisjóði. Hún vinnur nú að
verkeftú sem ber heitið „Hagnýting belgjurta úl fóðurs og iðnaðar." Þetta er annað árið í
röð sem þessir sjóðir styrkja verkefnið.
Áslaug segir verkefnið tvískipt. Annars vegar er verið að kanna möguleika á að gera
Alaskalúpínuna að nytjaplöntu og hins vegar er leitað leiða til að koma belgjurtum í
ræktun hjá bændum. Þá er bæði átt við fjölærar belgjurtir á borð við rauðsmára og hvít-
smára og einærar belgjurtir sem yrðu þá einkum notaðar til grænfóðurs. Verkefnið er
unnið í samvinnu við Bændaskólann á Hvanneyri, Landssamband kombænda og VOR,
sem em samtök bænda í líffænum búskap.
Áslaug segir Alaskalúpínuverkefnið snúast meðal annars um hvort hægt sé að búa
til yrki án beiskjuefna því annars væri erfitt að nýta hana beint til fóðurs. Einnig þurfi að
finna leiðir til að stunda sjálfbæra nýtingu á Alaskalúpínunni. „Við höfum fundið í til-
raunum að hún er mjög viðkvæm fyrir slætti á ákveðnu þroskaskeiði. Það skeið stendur
kannski yfir þann tíma sem menn myndu helst vilja slá hana til að fá sem best fóður. Það
þarf því að skoða hvemig best er að nýta hana og hvaða uppskeru hún getur gefið við
samfellda nýtingu. Einnig þarf að skoða áburðarþörfma," segir hún.
Áslaug segir að í kynbótunum hafi verið gerð tilraun með að víxla Alaskalúpínu við
sæta garðalúpínu frá Þýskalandi. Þær arfgerðir sem hafa komið úr því hafa hins vegar
verið með mikið af beiskjuefnum. Einnig sé verið að skoða breytileikann í þeirri lúpínu
sem vex hér.
Ræktun fjölærra planma á borð við rauðsmára og hvítsmára er þó það sem Áslaug
hefur verið að vinna mest í. „Kostir belgjurta em einkum að þær binda nitur úr andrúms-
loftinu. Það gerist í sambýli með örvemm sem em í rótunum. Ræktun belgjurta er for-
senda fyrir því að sjálfbær búskapur geti gengið upp. Það er mikil hefð fyrir ræktun
rauðsmára á Norðurlöndum og okkur sýnist að þessi jurt geti þrifist vel hér á landi.
Rauðsmári er ffekar skammær tegund en við höfum fengið uppskem í allt að sex ár á
sama túninu. Hvítsmárinn hentar hins vegar betur til beitar en rauðsmárinn. Ný yrki ffá
Noregi sem koma á markað innan tíðar gefa góð fyrirheit um ræktun hans hér á landi."
Margháttaðar tilraunir hafa verið gerðar á Korpu undanfarin ár og vonast Áslaug til
að geta yfirfært þá þekkingu sem aflað hefur verið til bænda. í því skyni hafa verið gerð-
ar tilraunir með rauðsmára víða um land. Þegar hafa verið haldnir fundir með bændum í
tenslum við ræktunina og verður því haldið áffam. Áslaug telur það mikilvægan þátt í
verkefninu að fara með þekkinguna út til bænda.
Miklar breytingar í umhverfi rannsókna
Áslaug segir að umhverfi rannsókna í landbúnaði hafi breyst mjög mikið síðustu 15-
20 ár. Er hún þá að vísa til þess að rannsóknastofnanir á borð við RALA þurfa að sækja
fé í auknum mæli í rannsóknasjóði í stað þess að fá fjármuni beint ffá fjárlögum eins og
áður var. Áður kom um 90% af ljármagni RALA beint ffá fjárlögum en nú kemur
helmingur þess ffá rannsóknarsjóðum.
Áslaug segir þetta hafa kosti og galla. „Kostimir eru m.a. þeir að menn þurfa að skil-
greina rannsóknaverkefnin betur og við það verða þau skýrar afmörkuð. Þetta hefur
einnig ýtt mönnum meira til að vinna saman þegar verkefnin em stór, bæði hér heima og
erlendis. Erlent samstarf hefur aukist mikið og er það mjög jákvætt. Neikvæða hliðin er
hins vegar sú að rannsóknarmenn búa við sífellda óvissu. Ekki er vitað fyrirffam úr
hvaða peningum er að spila. Jarðræktarrannsóknir em off á tíðum langtímaverkefni og
erfitt er að ná árangri á þeim þremur ámm sem fjármögnunin gildir. Einnig má gagnrýna
að það er tímafrekt að sækja peningana Það fer tími í að skrifa umsókrúr, sem ekki er
einu sinni víst að fái styrk, og síðan er gerð krafa um að við skilum ffamvindu- og
áfangaskýrslum reglulega. Þetta er sóun á tfma manna og væri skynsamlegra að nýta
hann í rannsóknimar sjálfar."
Áslaug telur það æskilegri þróun að menn kæmu sér saman um ákveðna rammafjár-
mögnun þar sem ákveðinni upphæð yrði vein til lengri tíma. „Þannig skapaðist meiri
friður í stað þess að maður þuífi að standa í þessu harki á hveiju ári. Það er óviðunandi
þegar til lengri tíma er litið. Svo skapar það líka vissan vanda að sjóðimir vita ekki sjálfir
hvað þeir geta bundið mikið fjármagn í langtímaverkefni. Það er hins vegar misjafht
eftir verkefnum hvort það hentar að þau séu styrkt til eins árs í senn eða lengri tíma.“
Bjarni Guðmundsson, stjórnarformaður
Framleiðnisjóðs
Sum verkefni hafa lært bændum
umtalsverflar tekjur
Eins og ffam hefur komið hér á síðunum hefur RANNIS verið í víðtæku samstarfi
við Framleiðnisjóð og hafa þessir tveir sjóðir styrkt verkefni sameiginlega. Margir telja
þetta samstarf hafa verið til fyrirmyndar og meðal þeirra er Bjami Guðmundsson
stjómarformaður Framleiðnisjóðs.
Bjami segir að val verkefha hafi farið ffam í náinni samvinnu við RANNIS. „Við
höfum að vísu dæmi um verkefhi sem hafa misfarist og það liggur í eðli þeirra verkefha
sem verið er að vinna. Við höfum hins vegar lfka séð glæsileg dæmi þess að þetta hafi
skilað umtalsverðum árangri. Þetta hefur haff áhrif á verkefhaval rannsóknastofnana í
takt við nýjar aðferðir og nýja þekkingu í rannsóknum."
Bjami segist jafnvel hafa dæmi um verkefni sem hafa skilað bændum
umtalsverðum fjármunum. „Þar er t.d. hægt að nefna komkynbætur og framfarir í
búfjárræktun. Ég er því afar ánægður með þetta samstarf og tel að það hafi skilað
margfalt þeim fjármunum sem í það hefur verið lagt. Þetta hefur auk þess gert
landbúnaðinum kleif't að taka þátt í rannsókn á nýsköpunarstarfi með öflugri hætti en
flestar aðrar atvinnugreinar hafa getað.“
-■ .■■■■■ - --- - -
Jóhannes Torfason, formaður
úthlutunarnefndar Tæknisjóðs og
upphafsmaður samstarfs RANNÍS og
Framl eiðnisjóðs
Búnaðarskölarair purfa
aö vera stærri aflilar að
rannsflknastarfseminni
Jóhannes Torfason, bóndi
á Torfalæk II, hefur um
árabil verið mjög virkur í
þeim stofnunum sem hafa
styrkt rannsóknir í íslenskum
landbúnaði. Hann var áður
formaður Framleiðnisjóðs en
er nú formaður
úthlutunarnefndar
Tæknisjóðs sem er sá
undirsjóður RANNÍS sem
styrkir hvað mest rannsóknir
í landbúnaði. Þessir tveir
sjóðir hafa einmitt átt mjög
gott samstarf undanfarin ár
um styrki til
rannsóknarverkefna og á
Jóhannes stóran þátt í mótun
þess samstarfs.
Jóhannes segir að fram
um 1990 hafi
Framleiðnisjóður einkum
sinnt uppkaupum á
framleiðslurétti og stuðningi
við aðlögun
búvöruframleiðslunnar að
ákvæðum búvörusamninga
Stéttarsambands bænda og
ríkisins. Þegar þörfin fyrir
þetta minnkaði skapaðist
fjárhagslegt svigrúm til að
sinna fieiri viðfangsefnum,
svo sem endurmenntun og
stuðningi við rannsóknir.
Tekið var upp samstarf
við Rannsóknarráð
ríkins, sem nú heitir
Rannsóknaráð íslands,
um samfjármögnun á
rannsóknarverkefnum og
fjárfestingu í
rannsóknarstofnunum,
þ.e. byggingar og
tækjakaup. Samstarf
þetta komst formlega á
1992 en þá var Jóhannes
formaður
Framleiðnisjóðs ásamt
því að vera í stjórn
Rannsóknarráðs ríkisins.
Fyrsta verkefnið sem
þessir tveir aðilar stóðu
saman að var bygging
bútæknihússins á Hvanneyri.
Þegar samkomulag um þá
framkvæmd var gert, sat
Bjarni Guðmundsson,
núverandi formaður stjórnar
Framleiðnisjóðs, bæði í
stjórn Rannsóknarráðs og
Framleiðnisjóðs og átti
mikinn þátt í þeirri gjörð.
Þetta er langstærsta
verkefnið í þessu samstarfi til
þessa. "Megináherslan hefur
hins vegar verið á
rannsóknaverkefni og segja
má að markmiðið frá
sjónarmiði landbúnaðarins
hafi verið að fá aðild að
fjármunum sem voru innan
Rannsóknarráðs.
Framleiðnisjóður hefur verið
fulltrúi atvinnugreinarinnar
með því að leggja fram
mótframlag, fyrir hönd
hinna mörgu og smáu
fyrirtækja-innan
landbúnaðarins, á móti
Rannsóknarráði." Jóhanncs
segir einnig að með þessu
samstarfi sé verið að sækjast
eftir því að fá
rannsóknarviðfangsefni
innan landbúnaðarins metin
með samskonar faglegu mati
og Rannsóknarráð beiti á
önnur viðfangsefni. Þetta
telur hann hafa tekist vel.
Jóhannes segir hlutfall
þessara tveggja aðila í
sameiginlegum styrkjum
misjafnt eftir verkefnum.
"RANNÍS leggur fram hærri
upphæð í grunnrannsóknir
en Framleiðnisjóður styrkir
meira rannsóknir sem eru
nær notandanum. Sem dæmi
eru styrkir RANNÍS hærri til
grunnrannsókna og kynbóta
t.d. á lúpínu þó að
Framleiðnisjóður sé þar með,
en í bleikjueldi, kornrækt og
á matvælasviðinu er
Framleiðnisjóður stærri."
Síðan þetta samstarf
komst á hefur formaður
Framleiðnisjóðs átt bein
samskipti við
úthluturarnefndir og
framkvæmdastjóra
Tæknisjóðs ásamt
framkvæmdastjóra RANNIS
um val verkefna.
Úthlutunarnefndin hefur það
hlutverk að forgangsraða
verkefnum sem njóta styrks.
Jóhannes segir að á
síðustu 7 - 8 árum hafi
heildarupphæð RANNÍS til
landbúnaðartengdra
verkefna u.þ.b. tvöfaldast og
er nú um 25 milljónir króna.
Framleiðnisjóður hefur
árlega lagt fram til þessara
samstarfsverkefna frá um 15
milljónum til rúmlcga 20
milljóna króna. Er þá
cingöngu átt við framlög
vegna rannsókna. Hlutur
landbúnaðarins í
heildarstyrkjum RANNÍS
hefur verið að hækka á
undanförnum árum.
Stofnanir eru í miklum
meirihluta þcirra sem sækja
um styrki til RANNÍS, þ.e.
RALÁ, búnaðarskólarnir og
stofnanir sem tengjast
landbúnaðinum. Ekki er
mikið um að fyrirtæki sæki
um styrkina og einstaklingar
eru örfáir. Jóhannes segir að
mjög stór hluti þeirra
rannsókna sem styrktar eru í
gegnum þetta samstarf séu
tengdar gróðri og jarðvegi en
einnig er nokkuð um
matvælarannsóknir, bútækni
og búfjárframleiðslu.
Að mati Jóhannesar
hefur þetta samstarf verið
landbúnaðinum mjög
hagstætt.
„Rannsóknaverkefnum hefur
fjölgað og menn skilja betur
þörf landbúnaðarins fyrir
rannsóknir og að innan hans
eru mörg áhugaverð svið sem
þarft er að rannsaka. Eg held
að það hafi verið mjög gott
fyrir þá sem stunda
rannsóknir í landbúnaði að
kynnast þessu umhverfi, þar
sem gerðar eru mjög
ákveðnar kröfur um að
standast faglegt mat.“
Að mati Jóhannesar er
framtíð rannsókna í
landbúnaði að því leyti björt.
„í samkeppni við aðrar
greinar um fjármuni
RANNÍS eru umsóknir um
landbúnaðartengda styrki
metnar með sömu kröfum og
aðrar og þær hafa sýnt að
þær standast þessar kröfur
fyllilega. Ég sakna þó
skarpari forgangsröðunar
landbúnaðarins á
rannsóknaverkefnum sem
væri grundvölluð á
stefnumörkun til lengri tíma
um áherslusvið
landbúnaðarins í
rannsóknum."
Jóhannes telur að
bændur séu ekki nógu
duglegir að nýta sér
niðurstöður rannsókna en á
sama hátt sé
rannsóknastarfsemin ekki
nógu dugleg að koma
vitneskju sinni á framfæri.
„Hér er nærtækt að velta
upp spurningu um virkni og
skipulag
leiðbeiningaþjónustunnar.
Ég er mjög sáttur við
hugmyndir um þrjár til fimm
öflugar
leiðbeiningamiðstöðvar í
landinu, sem gætu búið yfir
töluvert breiðri
sérfræðiþekkingu í jarðrækt,
búfjárrækt og
rekstrarfræðum. Einnig tel
ég að sú leiðbeiningaþjónusta
sem nú er hjá BÍ eigi að
færast í meira mæli til
leiðbeiningamiðstöðva og
búnaðarskólanna. Mjög stór
hluti af þessu
leiðbeiningarstarfi fer fram
gengum einhvers konar
miðla og þá skiptir litlu máli
faglega hvar miðlarinn situr.
Hins vegar skiptir hvert starf
dreifbýlið miklu og sér í lagi
þegar háskólamenntað fólk á
í hlut.“
„Það eru mjög háir
múrar milli
rannsóknastarfseminnar,
leiðbeiningaþjónustunnar og
menntunarinnar og þetta eru
múrar sem við virðumst eiga
erfitt með að komast yfir -
hvað þá að fella. Ég tel að til
þess að eyða þessum múrum
og greiða aðgang notandans
að niðurstöðum rannsókna
þurfi búnaðarskólarnir að
vera stærri og virkari aðilar
að rannsóknum. Þannig
kemst á beinni tenging milli
rannsóknavinnunar og
menntunarinnar og þeir sem
afia sér menntunar eða
endurmenntunar komast í
persónulegt samband við
rannsóknirnar og fólkið sem
vinnur að þeim. Þá tel ég að
það sé einnig mjög hollt fyrir
þá sem stunda rannsóknir að
kenna og heyra þær
spurningar sem brenna á
notendanum.“ Jóhannes
segir að þetta muni þýða að
sameina þurfi einhverja
starfsemi og telur slíkt
árangursríkara en
samstarfssamninga milli
stofnana, sem séu
þunglamalegir og lítt
skilvirkir og ekki líklegir til
að lækka stjórnunarkostnað.
„Við eigum efnivið í
myndarlega
búvísindastofnun ef við
leggjum saman þær um
margt ágætu en þó oft
sundurleitu, rannsókna- og
menntastofnanir sem nú eiga
að þjóna íslenskum
Iandbúnaði.“