Bændablaðið - 16.01.2001, Blaðsíða 19

Þríðjudagur ló.janúar 2001
BÆNDABLAÐIÐ
19
Oddur Árnason hjá
SS vinnur verðlaun
fyrir grafinn
mjólkurkálf:
Undrunarefni
að bændur hafi
ekki viljað taka
hátt í mjúlkur-
káltaeldi
Oddur Arnason, kjötiðnaðar-
niaður frá SS, fékk á liðnu ári
verðlaun fyrir athyglisverðustu
nýjungina í nautakjöti en
Landssaniband kúabænda veitti
verðlaunin. Verðlaunin fékk
hann fyrir bláberjagrafinn
mjólkurkálf. Nokkur umræða
hefur einmitt verið um hvort
reyna eigi að markaðssetja
afurðir úr mjólkurkálfum hér á
landi en ekki hefur orðið af því
ennþá.
Mjólkurkálfar eru frábrugðnir
öðrum kálfum að því leyti að þeir
eru aldir nær eingöngu á mjólk í
100 daga áður en þeim er slátrað.
Þá eru þeir nokkru stærri en
venjulegir kálfar þegar þeim er
slátrað. Kjötið er í þeim er mun
ljósara og Oddur telur það jafnvel
geta verið í samkeppni við kjúkl-
inga. „Þetta kjöt er frekar bragð-
lítið en svipar í raun mjög tii
venjulegs kálfakjöts. Mér finnst
þetta samt skemmtilegri vara,“
segir hann.
Oddur telur mikla möguleika
fyrir hendi í framleiðslu mjólkur-
kálfakjöts. „Bændur hafa hins
vegar verið tregir til að taka þátt í
slíku eldi og framleiða þetta fyrir
okkur. Það helgast kannski af því
að þeir þurfa að gera heilmiklar
breytingar hjá sér til að gera þetta
en ég er samt hissa á því að bænd-
ur séu ekki opnari fyrir þessum
möguleika. Nokkrir framleiðendur
reyndu þetta að vísu í smátíma en
síðan datt það upp fvrir. Þessi vara
verður ekki ódýr en ég er nokkuð
bjartsýnn á að það væri hægt að
markaðssetja hana hér á landi og
selja í töluverðum mæli.“
Oddur segir þessa vöru vel
þekkta erlendis og að þar njóti hún
töluverðra vinsælda. „Það er hins
vegar erfitt að fara út í
markaðssetningu á vöru sem svo
er ekki hægt að bjóða fram. Eg
held hins vegar að þessi vara geti
átt framtíðina fyrir sér,“ segir
Oddur.
Hann er hins vegar ekki í vafa
um að íslenskt kjöt sé fyllilega
santbærilegt við annað kjöt. „Við
framleiðum mjög góða vöru og
hráefnið er mjög gott. Við erum
hins vegar með rnjög smátt kyn
bæði hjá kúm og svínum. Tveir
Danir sem nýlega hófu störf hjá
okkur og hafa m.a. starfað við
svínaslátrun í Danmörku segja að
svínakjötið hér sé mun betra en
annað sem þeir hafa kynnst," segir
Oddur að lokum.
Hún er lífseig þessi árátta að bera
saman allt og ekkert. Þegar
maðurinn verður vitni að nýjung-
urn þá ber hann þær saman við
það sem honurn er tamt. Þetta á
ekki síst við þegar staðið er á er-
lendri grund og kynnst siðum og
menningu þarlendra. Þessi
samanburðarárátta kom yfir
undirritaðan þar senr hann
leggur stund á nám við
háskóla Montana fylkis í
Bandaríkjum Norður-
Ameríku sem staðsettur er
í Bozeman, lítilli borg í
suðvesturhluta fylkisins.
Hér snýst landbúnaður undan-
tekningalítið um nautakjöt, nokkj -
ar kindur og allmarga hesta. Um
76% lands í Montana eru nýtt til
nautakjötsframleiðslu og þó er
ríkið um þrisvar sinnum flatarmál
íslands og að mestu gróið, þó mis-
jafnt að gæðum. Hér er megin-
landsloftslag með heitum og þurr-
um sumrum en vetur kaldir og á
stundum snjóþungir. Algeng
meðalársúrkoma er tæplega 300
og upp í 500 mm á ári, 11-20
tornmur eins og sagt er hér í landi
tommu, ekru og punds. Lítil
úrkoma er enda erfiðust náttúru-
afla landbúnaði hér um slóðir og
vökvun víðast nauðsynleg til að fá
uppskeru af ræktuðu landi.
Vegna þessarar ntiklu naut-
griparæktar er beitiland og
meðferð þess töluvert stúderuð
hér um slóðir. Þróaðar hafa verið
ýmsar aðferðir við mat á fram-
leiðslugetu lands sem og aðferðir
við að stjórna beitinni svo best
fari saman arður af gripunum og
geta landsins til að framleiða
fóður. Hvort tveggja hefur tekisl
misjafnlega og yfirleitt sýnt sig að
mismunandi aðstæður kalla á mis-
munandi mælikvarða og mismun-
andi aðferðir við stjómun. T.d. er
úrkoma lykilatriði varðandi frarn-
leiðslugetu landsins og gróður-
skilyrði. Hæð yfir sjávarmáli
skiptir einnig rniklu máli og lega
lands (topography) sem hefur
mikið að segja um hvernig grip-
irnir dreifast um landið. Nautgrip-
ir fara sjaldnast langt frá vatni
þegar þeir eru á beit og því getur
staðsetning vatnsbóla verið afar
mikilvæg.
Jarðvegsgerð hefur einnig
mikið að segja um hvaða plöntur
má búast við að vaxi á viðkom-
andi stað en plöntusamsetning er
grunnatriði í mati á því sem hér er
kallað ástand úthaga (range cond-
ition). Stuðst er við kvarða og
skrár yfir hvaða plöntur víkja úr
landi við beit og hvaða plöntur
eflast eða koma inn í land við beit
og hver „eðlileg" plöntusamsetn-
ing ætti að vera. Ekki eru allir á
eitt sáttir um notkun þessara
kvarða enda hefur fleiri þáttum
smám saman verið bætt inn í
mat á ástandi s.s.
jarðvegsþáttum. Það sem
hins vegar flestir hér eru
sammála urn er að mik-
ilvægt er að fylgjast með
ástandi landsins því að
það er alveg ljóst að afkoma
bændanna byggir á því og þar
sem aldir eru nautgripir sýna
áhrifin af hnignandi beitilandi sig
afar fljótt í minnkandi afrakstri.
Ríkið, það er ég
Það kom mér nokkuð spánskt fyr-
ir sjónir eftir skamma dvöl hér í
landi frelsis og kapítalisma að
land í eigu nkisins er hér í ríkum
mæli. Skógar, beitiland,
þjóðgarðar, víðemi (wilderness)
og svo bara land. Þetta á sér
sögulegar skýringar sem og
pólitískar. Töluverðu af landi vai'
haldið frá við landnám hér vestra
og síðar hefur því vaxið fiskur um
hrygg að taka frá land til ýmissar
verndunar. Mikið af þessu rfkis-
landi er nýtt til beitar, ekki síst
nautgripabeitar, og eins og við er
að búast eru ekki allir á eitt sáttir
hvernig með skuli fara. Sumir
vilja afnema þessa „landníðslu"
með öllu en aðrir fullyrða að vel
geti farið saman vemdun og
búfjárbeit. Enn aðrir telja
búfjárbeit blátt áfram nauðsyn-
lega til að viðhalda eðlilegu vist-
kerfi enda séu stórir grasbítar
þróunarlegur hluti þess. Ekki er
því að neita að víða er þetta ríkis-
land afar rýrt af landkostum,
eyðimerkur og lítt grónar
fjallshlíðar eru þar dæmi. Annað
land er þó afar kostaríkt og er
aðgangur rnargra bænda að því
grundvöllur þeirra búskapar og
núverandi tilveru.
Það flækir þó málið að í raun
er það hinn ameríski „almenning-
ur“ sem á landið en ríkið fer með
umboð hans og eins og flestir vita
býr „almenningur“ ekki lengur í
sveitum. Þrjár ríkisstofnanir fara
með framkvæmdavald á þessu
landi hins ameríska almennings;
„Skógræktin“ (Forest Service),
„Landnýtingarstofnunin" (Bureau
of Land Management) og
„Þjóðgarðaþjónustan“ (National
Park Service) (þýðingar undir-
ritaðs). En hver ákveður þá hvern-
ig farið skuli með þetta land? Jú,
þingið samþykkir lög sem fjalla
um landið og mismunandi lög
gilda eftir því hver tilgangurinn
með landinu er og stofnanirnar
vinna hver með sinn hluta þess.
Stofnanirnar vinna síðan eftir þes-
sum lögum og útfæra sínar eigin
starfsreglur innan lagarammans.
Allt er þetta rökrétt og gott og
blessað en umfangið er gríðarlegt,
enda er það almennt viðurkennl
að stofnanirnar þrjár hafi engan
veginn undan að halda utanum
allt þetta land, ekki síst vegna
fjárskorts. Tilkoma mats á um-
hverfisáhrifum 1969 jók enn á
vandræði þeirra vegna stórau-
kinnar skriffinnsku og krafna urn
ítarlega umfjöllun urn allar
aðgerðir ríkisins á þessu landi
sem umtalsverð áhrif hafa á
manninn og umhverfið. Mörg
umdeild mál hafa farið fyrir
dómstóla og ekki orðið til að
sætta sjónarmið andstæðra fylk-
inga. Kostnaður vegna umsjár
ríkisins með þessu landi er því
mikill.
Hér eins og annars staðar er
þó notkun lands ört að breytast og
aðgengi hins almenna borgara að
fjölbreyttri náttúru er hér tryggt.
Það er líka leitun að ódýrari
stangveiðileyfum.
Björn H. Barkarson
Fyrirtækið Vélaval hefur verið starfrækt í
Varmahlíó í 26 ár:
Við erum i góúu sam-
bandi við bamdm*
Þó að mörg fyrirtæki starfi í
landbúnaðinum og þjóni honum
eru frekar fá þeirra staðsett
mjög nálægt bændunum sjálfum
heldur yfirleitt í stærri
þéttbýliskjörnum. Vélaval er
hins vegar eitt þeirra fyrirtækja
sem hefur kosið að vera með
starfsemi sína nálægt bændum
en það hefur verið starfrækt í
Varmahlíð í Skagafirði frá árinu
1974. Það er Kristján Sig-
urpálsson sem hefur séð um
reksturinn frá upphafi en nú
starfa hins vegar tveir menn í
fyrirtækinu auk hans.
I upphafi bar fyrirtækið nafn
eigandans en fékk nafnið Vélaval
eftir að því var breytt í hlutafélag
árið 1994. „Ég byrjaði á að vera
með söluumboð fyrir dráttarvélar
framan af. Síðan tók ég yfir versl-
un föður míns sem seldi fóður og
áburð. Um 1980 fór ég síðan að
flytja inn varahluti, verkfæri o.fl. í
byrjun var ekki fullt starf að reka
þetta fyrirtæki og ég stundaði
búskap með þessum rekstri allt til
ársins 1988. Umfangið hefur farið
vaxandi síðan.“ Vélaval selur núna
auk framangreindra vara
innréttingar í fjós og annað sem
því tilheyrir á borð við
loftræstingu, sköfur, tanka o.fl.
Þó að Vélaval sé í nágrenni við
skagfirska bændur segir Kristján
að fyrirtækið selji vörur um allt
land. „Við erum í mjög góðu sam-
bandi við bændurna og það hefur
hjálpað geysilega mikið við
söluna. Það er mikið af ungum og
áhugasömum bændum í Skagafirði
sem hafa sýnt því áhuga sem við
höfum flutt inn. Sá áhugi hefur svo
smitað út frá sér.“
Það hefur víst ekki farið
F.v.: Kristján Sigurpálsson, Jóhann P. Jóhannsson og Sigurbjörn Á.
Friðriksson.
framhjá bændum að margir eru að
breyta fjósunum hjá sér eða
hlöðum í lausagöngufjós og nokkr-
ir standa auk þess í nýbyggingum.
Vélavalsmenn hafa orðið varir við
það í mikilli sölu á innréttingum.
„Nú á seinni hluta ársins er mest
að gera í innréttingunum og meiri-
hluti af sölu okkar er í þeim. Á
fyrri hluta ársins og yfir sumarið er
svo aftur meiri sala í varahlutum í
vélar.“
Fyrirtækið er smátt í sniðum en
Kristján segir ekki á stefnuskránni
að stækka við sig. „Við stefnum
frekar að því að bæta þjónustuna í
þeim vörum sem við erum með.
Við höfum ekki hugsað okkur að
fara út í sölu á vélum, að minnsta
kosti ekki á næstunni."
Kristján reiknar með að salan
hjá honum muni aukast í
framtíðinni, svo fremi sem vel
gangi í landbúnaðinum. „Það er al-
menn bjartsýni í kúabúskapnum og
þá erum við að sjálfsögðu
bjartsýnir líka. Það er hins vegar
dapurt í sauðfjárræktinni og lítið
um að vera þar. Ég sé hins vegar
ekki fram á að aukningin í sölu
verði áframhaldandi hjá okkur
samfara breytingum á
kúabúskapnutn," segir Kristján að
lokum.