Bændablaðið - 03.09.2002, Blaðsíða 20

20
BÆNDABLAÐIÐ
Þriðjudagur 3. september 2002
Birgir Þórðarson heilbrigðisfulltrúi og
búfræðingur hjá Heilbrigðiseftirliti Suðurlands:
Frárennslismðlin hafa lagast
Frá því að skýrsla landbúnaðarráðuneytisins um ástand
hreinlætismála á Suðurlandi kom út hefur mikil umræða orðið í
þjóðfélaginu um niðurstöður hennar. Allir sem að þessum
málum koma, hvort heldur er um að ræða frárennslismál eða ástand
- vatnsbóla, viðurkenna að ástandið um allt land þyrfti að vera betra.
Þó eru menn sammála um að ástandið hafl batnað á síðustu
misserum og alls staðar sé verið að vinna að úrbótum. Opinberar
áætlanir gera ráð fyrir að úrbótum í frárennslismálum um allt land
verði lokið árið 2005 en hér er um gríðarlega dýrar framkvæmdir að
ræða sem geta reynst minni sveitarfélögum ofviða. Samt er alls
staðar byrjað á einhverjum þáttum verkefnisins.
Birgir Þórðarson, hjá Heil-
brigðiseftirliti Suðurlands, sagði í
samtali við Bændablaðið að
lýsingin á ástandi þessara mála á
Suðurlandi í skýrslunni frægu væri
vissulega ekki fögur. En hann
benti á að lýsingin sem þar kemur
fram væri af ástandinu eins og það
var fyrir tveimur árum síðan. Á
t þessum tveimur árum hafi verið
unnið gríðarlega mikið verk í frá-
rennslismálum á Suðurlandi þótt
vissulega sé ástandið ekki enn
orðið viðunandi alls staðar.
Hveragerði til fyrirmyrtdar
„Við getum tekið dæmi af
Hveragerði þar sem ástand frá-
rennslismála hefur lengi verið
gagnrýnt. Þar hefur verið tekin í
notkun ný og fullkomin hreinsi-
stöð. Ég þori að fullyrða að þessi
hreinsistöð sé sú fullkomnasta sem
byggð hefur verið hér á landi og þó
víðar væri leitað. En þetta er afar
dýr framkvæmd. Hreinsistöðin í
Hveragerði kostar 350 milljónir
króna, með nauðsynlegum lagna-
úrbótum, en íbúamir eru aðeins
fimmtán til sextán hundruð.
Annað dæmi um sveitarfélag
sem hefur tekið á frárennslis-
málum er hinn víðfeðmi en ekki að
sama skapi fjölmenni Ásahreppur.
Þar er búið að setja niður rotþrær á
alla bæi og einnig að semja við
verktaka um reglulega hreinsun
þeirra, sem því miður vantar víða
þar sem rotþrær eru. Ég held að
fullyrða megi að vinna sé hafin við
lausn frárennslismála í flestum
sveitarfélögum á Suðurlandi, en þó
mismikið," sagði Birgir.
Hann var spurður hvort hann
teldi að hægt yrði að ljúka þessu
verki alls staðar árið 2005 eins og
reglugerð segir til um. Hann
sagðist fullviss um að menn vilji
ljúka verkinu á tilsettum tíma en
þetta sé mjög dýr framkvæmd og
því erfitt að segja til um hvort það
takist.
Lakara á Selfossi
Selfossbær hefur verið
gagnrýndur mjög fyrir slæm frá-
rennslismál. Birgir var spurður
hvort úrbætur væru þar á leiðinni.
„Það má vissulega segja að
Selfyssingar hafi dregið lappimar í
þessum málum. Að vísu hafa þær
forrannsóknir sem framkvæmdir
við frárennslisúrbætur byggjast á
verið framkvæmdar á Selfossi.
Þeir hafa unnið að lagnamálum en
ekkert aðhafst varðandi hreinsun-
arstöð. Síðan má nefna Mjólkurbú
Flóamanna á Selfossi. Þar hefur
mikið verið unnið í frárennslis-
málum. Þar er búið að hanna
hreinsibúnað og er nokkuð langt
komið í úrbótum.
Sláturfélag Suðurlands var
búið að kaupa hreinsibúnað fyrir
Mávar eru af flestum taldir einhverjir mestu smitberar salmonellu og
campylobakter. Þeir liggja í ófrágengnum frárennslislækjum í öllum þeim
óþverra sem þar þrífst. Síðan fljúga þeir inn á tún og úthaga; ganga um
túnin og svamla um í vatni sem búsmali bænda drekkur síðan. Þeir sem
berjast gegn salmonellu og campylobakter segja að eðlilegur frágangur
frárennslis myndi loka fyrir þá smitleið sem mávarnir eru.
Veglegl vatns-
búl í Gljúfri
Mikið hefur verið rætt og ritað
um frágang vatnsbóla til sveita
4 að undanfórnu. Frágangur
þeirra er sagður allt frá því að
vera slæmur og bjóða bakteríu-
hættunni heim og til þess að vera
til fyrirmyndar. Einn af þeim
sem hefur lagt mikið í að gera
vatnsból sitt sem allra best úr
garði er Jón Hólm Stefánsson,
bóndi á Gljúfri \ Ölfusi. Hann
rekur þar hefðbundinn búskap,
skógrækt og síðast en ekki síst
hændagistingu og þarf því mikið
af góðu vatni.
„Þegar við fluttum hingað árið
1983 var uppspretta rétt hjá bæjar-
''s húsunum með góðu vatni en það
var bara svo lítið magn. Þegar búið
stækkaði og notkunin jókst þraut
þessi lind. Þá fórum við í vatnsból
í svokölluðum Botnum en því
vatni urðum við að dæla upp og
það var tæplega nógu gott. Ég
reyndi mikið til að fá sjálfrennandi
vatn til að losna við dælinguna. Ég
var búinn að fylgjast lengi með
vatnsbóli sem ég taldi koma til
greina hér upp í fjallinu og kallað
var Smálækir. Það vatnsból þraut
aldrei hvorki í frostum né
þurrkum, segir Jón."
Sírennsli í miðlunartank
Jón fékk svo Óttar Geirsson
jarðræktarráðunaut til að skoða
þetta með sér og hann gerði áætlun
um uppsetningu vatnsbóls á
svæðinu. Síðan var ráðist í það
sumarið 2001 að leggja mikla
vatnslögn frá svæðinu og niður
eftir. Það er gríðarlega mikill
hæðarmunur þama og settur var
upp eitt þúsund lítra miðlunar-
tankur sem er í um 50 m. hæð fyrir
ofan bæinn. Sírennsli frá vatns-
bólunum er í tankinn og á honum
er síðan yfirfall.
„Þegar við fórum að grafa upp
vatnsbólin lentum við á móbergs-
klöpp og hreinsuðum hana. Þama
vom tvær samliggjandi upp-
sprettur og það voru bara nokkur
örlítil augu í berginu þar sem
vatnið kom upp þriggja gráðu
heitt. Við virkjuðum þessar tvær

Jón Hólm Stefánsson, bóndi á Gljúfri í Ölfusi, stendur hér ofan á vel
frágengnu vatnsbóli jaröar sinnar. Gulu rörin sem sjást á myndinni eru
yfirfallsrör.
uppsprettur en þriðja uppsprettan
var þarna rétt við. Ég vildi sjá
hvemig þessar tvær kæmu út og lét
hana eiga sig. Síðan var þetta allt í
góðu lagi í vetur er leið þrátt fyrir
mikil frost og snjóleysi.
Þriðju uppsprettunni bœtt við
Eftir langvarandi þurrka í vor
þraut vatnið og ég verð að játa að
mér brá illa. Þegar ég svo skoðaði
vatnsbólið tók ég eftir því að það
rann vatn úr þriðju uppsprettunni
sem ég hafði ekki virkjað. Við
grófum niður á hana og bættum
henni við þær tvær sem áður höfðu
verið virkjaðar með því að steypa
niður brunn með yfirfalli. Þegar
við vorum búnir að virkja þessa
þriðju uppsprettu sáum að við að
vegna þess hve klöppin var
sprungin lak á milli vatnsbólanna.
En þegar uppspretturnar vom allar
komnar saman virkaði þetta allt
eðlilega og nú er nóg af mjög góðu
vatni."
Tryggur frágangur
Það eru sérstakir plastbrunnar
framleiddir fyrir svona vatnsból en
Jón segir að það hafi verið svo
erfitt að hemja vatnið að þeir hafi
orðið að steypa meðfram þeim, en
brunnamir eru þrír eru samtengdir.
Hér er um mjög miklar fram-
kvæmdir að ræða, bæði við
brunnana og ekki síður lögnina frá
þeim og niður á neyslusvæðið.
Tíðindamaður Bændablaðsins
skoðaði vatnsbólið á Gljúfri og sá
að allur frágangur þess er til
mikillar fyrirmyndar. Það er allt
lokað og tyrft yfir brunnana þannig
að ekkert af yfirborði svæðisins
sláturhús sitt við Fossnes á Sel-
fossi, en hætti við að setja hann
upp vegna þess að sveitarfélagið
sagðist myndi taka þeirra frá-
rennsli inn í sína hreinsistöð. En
þangað til fer þeirra frárennsli
beint í Ölfusá eins og sjá má á
fuglalífinu þar."
Eftirhreinsun í ólagi
-Hvemig er staðan á Hellu og
Hvolsvelli?
„Á Hellu hefur verið unnin
töluverð undirbúningsvinna. Þar er
verið að sameina lagnir og taka
niður í einni lögn niður fyrir
plássið og í framhaldi af því verður
byggð hreinsistöð. Þar eru tvö
frekar stór sláturhús. Reykjagarður
er að byggja nýtt sláturhús þar sem
alfarið verður tekið á þessum
málum innanhúss.
Á Hvolsvelli var á sínum tíma
byggð hreinsistöð í formi rotþróar.
Byggingu hennar var aldrei endan-
lega lokið, en byrjað var á þessu
mannvirki fyrir tíu árum. Sitru-
lagnirnar eru löngu orðnar ónýtar
þannig að í raun má segja að
skolpvatnið eftir set fari í lítinn
skurð sem liggur meðfram þjóð-
veginum. En það er hugur í mönn-
um á Hvolsvelli að hefjast handa
um úrbætur. Á þessu ári hefur
verkfræðingur verið fenginn til að
sinna þessu. Hann hefur safnað
upplýsingum og gert hönnunar-
þætti. Það er fyrst og fremst
eftirhreinsunin sem er þar í ólagi."
Birgir segir að öll sveitarfélög
á Suðurlandi séu byrjuð að huga að
þessum málum. Árið 1993 var
hafist handa við verkefni sem
heitir Hreint Suðurland og þá var
farið í að skoða ástandið á nær
öllum bæjum á svæðinu og gera
úttekt á því. í framhaldi af þessu
eru til skýrslur um ástandið og
tilgangurinn var að vinna að
úrbótum og hann segir það starf
hafið.
„Hér er um óskaplega dýrar
framkvæmdir að ræða. Ég hef
slegið á það að hér sé um að ræða
framkvæmdir upp á hátt í tvo
milljarða króna á Suðurlandi á
tímabilinu frá 1995 til 2005," (þ.e.
kostnaður sveitarfélaga, fyrirtækja
og einstaklinga) segir Birgir Þórð-
arson.
kemst að vatninu. Bændur sem
ráðast í svona framkvæmdir fá
jöfnunarsjóðsframlag frá sveitarfé-
lögum sem Bændasamtökin deila
út og er rúmlega 40% af kostnaði
og nú hefur sveitarfélagið Ölfus
tekið upp gamla reglu sem gilti
áður fyrr um að sveitarfélagið
greiði 25% af kostnaði. Það sem
eftir greiða bændur sjálfir.
Misjöfn vatnsból
Jón Hólm segir að frágangur
vatnsbóla sé nokkuð misjafn á
Suðurlandi. Skyldur sveitarfé-
laganna í þessum efnum virðast
ekki vera á hreinu. Hann bendir á
að fyrir þremur árum hafi Ölfus-
hreppi verið breytt í bæjarfélag.
Um leið hafi skyldur varðandi
vatnsból færst meira yfir á sveitar-
félagið. I þéttbýlinu, þ.e.a.s. Þor-
lákshöfn, hafa menn ekki viljað
fallast á að sveitarfélagið í heild
hafi þessar skyldur. Aftur á móti er
litið svo á í Árborg að sveitar-
félaginu beri skylda til að sjá um
þessi mál. Þarna fari eitthvað á
milli mála.
I Ölfusinu eru til stórar samfé-
lagsvatnsveitur sem margir bændur
standa saman að. Það voru fyrst og
fremst þær veitur sem menn vildu
að hið nýja sveitarfélag tæki yfir
og annaðist reksturinn á. Stærsta
vatnsveitan heitir Berglind og er
orðin svo fjölmenn að þar þarf að
vera stöðugt eftirlit. Nú er hins
vegar svo komið að þessi stóra
vatnsveita þarfnast endurbóta því
vatnsbólið sjálft fór að leka eftir
jarðskjálftana miklu 17. júní 2000.
Stjóm veitunnar hefur óskað eftir
því að sveitarfélagið taki veituna
yfir en það hefur ekki fengist
samþykkt ennþá.