Bændablaðið - 03.09.2002, Blaðsíða 6

6
BÆNDABLAÐIÐ
Þriðjudagur 3. september 2002
Bændablaðið er málgagn
íslenskra bænda
Veijum hreinleika og hollustu búvaranna
Barátta við salmonellu, campylobacter og fleiri örvemr er orðin
hluti af matvælaframleiðslu hins vestræna heims, og ekki við öðm að
búast en sú barátta fari harðnandi með tilheyrandi auknum kostnaði. í
kjölfar þrálátra sýkinga í búfé á Suðurlandi skipaði landbúnaðar-
ráðherra starfshóp til að gera úttekt á smit- og mengunarleiðum
salmonella og campylobacter í umhverfi og lífríki. Hópurinn hefur nú
skilað niðurstöðum sem em bæði fræðandi og gagnlegar: Stöðug smit
salmonellu virðast í frárennsli frá þéttbýliskjömum á Suðurlandi (um
80 % sýna smituð) og fram hefúr komið að tæplega séu líkur á að
staða þessa sé betri í öðmm landshlutum.Nánast ekkert smit fannst
fjarri þéttbýli (á bújörðum), eða aðeins í 1,3 % sýna.
Þannig var staðfest fyrri vitneskja um að uppmni smits af völdum
salmonella sé fyrst og fremst bundinn við mannfólk og meginskýring
aukins smits á síðustu ámm væntanlega tíðari ferðir íslendinga
erlendis, þar sem margir fá væg eða alvarleg smit. Þekkt er að efdr að
fólk viiðist heilbrigt geti það dreift smiti í mánuði eða jafnvel ár.
Aukinn straumur ferðamanna til íslands skapar einnig aukningu
smits, enda salmonella víða landlæg og fólk aðlagað því að lifa með
henni. Hætta á dreifingu smitsins veltur síðan m.a. á því hvemig
gengið er frá frárennsli híbýla, en slíkt frárennsli má hvorki komast í
vatn sem búfé hefur aðgang að né vera aðgengilegt máfum eða
öðmm fuglum sem auðveldlega bera smitið.
Þótt maðurinn og umhverfi hans sé þannig hinn raunvemlegi
orsakavaldur lendir það óhjákvæmilega á búvöruframleiðendum að
bera ábyrgð á að halda búvömframleiðslunni hreinni þannig að
íslenskir neytendur geti áfram treyst henni. Slíkt gerist ekki nema
með ströngum kröfum um hreinlæti og góða umgengni, bæði í
umhverfi tengdu landbúnaði og í öllu vinnsluferli búvara. Bændur
hljóta bæði sín vegna og annarra að gera kröfu um að þannig verði
gengið frá frárennslismálum þéttbýlis að þaðan berist ekki smit,
hvorki með fuglum né vatnsrennsli. Ekki er heldur viðunandi að
máfar séu fóðraðir með sorpi og úrgangi frá margvíslegri
atvinnustarfsemi. En bændur verða einnig að líta í eigin barm. Þótt
gert hafi verið öflugt átak á síðustu ámm í að bæta öflun hreins
neysluvatns og frárennslismál í dreifbýli má þó gera betur. Víða er
ekki nægilega vel gengið frá neysluvatnsbmnnum þannig að
yfirborðsvatn á möguleika á að komast þar að, einkum í
vorleysingum og stórrigningum. Þetta er sérlega varasamt í nágrenni
þéttbýlis þar sem umferð máfa og annarra smitbera er til staðar.
Unnið er að upplýsingaöflun um stöðu þessa og leiðbeiningum um
úrbætur. Rotþrær munu nú vera við flesta sveitabæi en ekki er alltaf
nægilega vel gengið frá siturlögnum rotþróa, en siturlögn þarf að
leiða niður í jarðveg og má situr ekki renna á yfirborði. í þessu eftti
þarf víða að gera úrbætur sem eðli málsins samkvæmt em
misjafnlega auðveldar eftir aðstæðum. Búfé verður að hafa aðgang að
hreinu og ómenguðu drykkjarvatni bæði í húsi og haga. Dýrahræ
verður að urða, eða eyða með tryggum hætti.
Ljóst virðist að baráttan við salmonellu og fleiri vágesti af líkum
toga er viðvarandi og mun vaxa að umfangi. Þetta mun kosta bændur
bæði fjármuni og aukna vinnu vegna aukinnar nákvæmni og aðgátar
við bústörf. Fjölmiðlar hafa á undanfómum ámm greint frá sífellt
vaxandi vandamálum í hinum vestræna heimi vegna matvæla sem
reynst hafa ógnun við heilsu manna. Oftar en ekki hefur mátt rekja
orsakir vandans til harðnandi samkeppni á matvælamarkaði og
sífelldra krafna um lækkandi matvælaverð. Sem betur fer hafa
íslenskir neytendur að mestu sloppið við þessi vandamál, og heilsa og
langlífi íslendinga raunar talið með þvi besta í heimi hér. Þessa stöðu
hljótum við öll að vilja veija. Kröfur um lækkandi matvælaverð
hérlendis samhliða ýtrustu kröfum um gæði og hollustu matvæla í
sífellt erfiðara umhverfi virðast því hvorki skynsamlegar, raunsæjar
né sanngjamar./ AT
Bændablaðið kemur út hálfsmánaðarlega. Því er dreift til allra bænda landsins og
fjölmargra annarra er tengjast landbúnaði. Bændablaðinu er dreift ókeypis til
þeirra er stunda búskap en þéttbýlisbúar geta gerst áskrifendur að blaðinu.
Árgangurinn kostar kr. 4.200 en sjötugir og eldri greiða kr. 2.000.
Sími: 563 0300 - Fax: 552 3855 - Kt: 631294-2279 Rltstjóri: Áskell Þórisson (ábm.)
Auglýsingastjóri: Eiríkur Helgason, blaðamaður: Sigurdór Sigurdórsson
Netfang blaðsins er bbl@bondi.is
Prentun: Prentsmiðja Morgunblaðsins
Nr. 157
Blaðinu er drelft í 6.400 eintökum.
Dreifing: fslandspóstur.
ISSN 1025-5621
LandnýtingarpðltHP gæfla
stýringar í sauOQðprækt
Nýlega voru samþykkt á Al-
þingi lög um breytingu á lögum nr.
99/1993, um framleiðslu, verð-
lagningu og sölu á búvörum þar
sem er að finna ákvæði um
gæðastýrða sauðljárframleiðslu.
Er þar átt við framleiðslu sauðfjár-
afurða samkvæmt gæðakerfi
Bændasamtaka íslands sem land-
búnaðarráðherra staðfestir. Sá
þáttur þessa gæðakerfis sem ekki
hvað síst hefur verið fjallað um er
það sem lýtur að landnotum og
hafa sumir orðið til þess að lýsa
áhyggjum sínum yfir að á grund-
velli landnytja verði einhverjum
bændum gert ókleift að taka þátt í
gæðastýringunni. Á síðustu stigum
lagasetningar á liðnu vori var
Landgræðslu ríkisins falið að
annast það að leggja mat á land
þeirra sem sækja um þátttöku í
gæðastýringunni. Landgræðslan
hefur þegar á sinni hendi eftirlit
með landnýtingarþætti gæða-
stýringar í hrossarækt, en góð sátt
hefur verið um þá vinnu.
Þar sem óðum dregur nær
gildistöku ákvæðis um gæða
stýringu í sauðfjárrækt er ekki
úr vegi að skýra ýmislegt
varðandi undirbúning og
framvindu þess verks.
Viljayfirlýsing og
lagasetning
Fyrir rúmum
tveimur árum, nánar
tiltekið þann 11. mars
2000, var undirrituð
viljayfirlýsing vegna mats
á landnýtingu vegna gæða-
stýringarþáttar í samningi
um framleiðslu sauðíjárafurða
Undir hana skrifuðu land-
búnaðarráðhen-a, formaður Bænda-
samtaka Islands, formaður
Landssamtaka sauðfjárbænda, land-
græðslustjóri og forstjóri Rann-
sóknastofnunar landbúnaðarins. í
þessari viljayfirlýsingu eru
tíundaðar þær forsendur sem liggja
að baki mati á landnýtingu. Nýting
beitilands skal vera sjálfbær,
ástand beitilands ásættanlegt og
gróður í jafnvægi eða framför.
Eftir þetta fór af stað vinna við
mótun á viðmiðunarreglum sem
unnið verður eftir við mat á land-
nýtingu. Sú vinna var unnin af
Rannsóknastofnun landbúnaðarins
og Landgræðslu ríkisins í nánu
samráði við samningsaðila. Þær
reglur liggja nú að mestu fyrir og
verða hluti reglugerðar sem gefin
verður út af landbúnaðarráðherra í
samræmi við áðurnefnd lög um
framleiðslu, verðlagningu og sölu
á búvörum. í lögunum er fjallað
um landnot í 43. gr. og segir þar
meðal annars: „Framleiðendur
skulu hafa aðgang að nægu nýtan-
legu beitilandi fyrir búfé sitt.
Landnýting skal vera sjálfbær
þannig að framleiðslugeta landsins
sé nægileg og nýting innan þeirra
marka að gróðurfar sé í jafnvægi
eða framför að mati Landgræðslu
ríkisins. Landgræðsla ríkisins
leggur mat á land þeirra sem óska
eftir að taka upp gæðastýrða sauð-
fjárframleiðslu ....Matið skal
byggjast á stærð gróðurlendis og
gerð þess, gróðurfari og framleiðni
ásamt fyrirliggjandi gögnum um
nýtingu og ástand, t.d. vegna rofs,
uppblásturs o.fl."
Lögin og viljayfirlýsingin setja
því þann ramma sem farið verður
eftir við mat á þessum mikilvæga
þætti við framleiðslu sauðíjáraf-
urða.
Lögin kveða einnig á um að
skjóta megi ágreiningi um hvort
einstakir framleiðendur uppfylli
skilyrði um gæðastýrða sauðfjár-
framleiðslu til úrskurðamefndar
sem skipuð er af land-
búnaðarráðherra. Því er heimilt að
áfrýja úrskurði Landgræðslunnar
til þessarar nefndar og ekki er gert
ráð fyrir að framleiðendur beri
neinn kostnað af því.
Hlutverk Nytjalands
Verkefnið Nytjaland fer fram á
vegum Rannsóknastofnunar land-
búnaðarins, Landgræðslu ríkisins,
Bændasamtaka íslands og Land-
búnaðarráðuneytisins. Samkvæmt
viljayfirlýsingunni frá 11. mars
2000 er gert ráð fyrir að Nytjaland
afli grunnupplýsinga um stærð ein-
stakra jarða og gróðurfar þeirra.
Nú þegar hefur verið aflað
mikilla upplýsinga í gagnagmnn
Nytjalands, þ.á.m. jarðamörkum
um 4000 bújarða. Upplýsingar um
gróðurfar einstakra jarða fela í sér
flokkun lands í 10 gróðurflokka.
Gróðurflokkur er notað sem hug-
tak yfir gróðursamfélög sem hafa
sérstaka eiginleika með tilliti til
beitar, þ.á.m. uppskeru og
samsetningu gróðursamfélagsins.
Innan hvers gróðurflokks getur
verið töluverður breytileiki, svo
sem m.t.t. uppskeru.
Upplýsingamar gefa vísbend-
ingu um ástand beitilands hverrar
jarðar og út frá því, auk annarra
upplýsinga, má meta hvort við-
komandi framleiðandi uppfylli
skilyrði um landnýtingu. Áætlað er
að stór hluti framleiðenda fái stað-
festingu á grundvelli gagna Nytja-
lands.
Lengi hefur legið ljóst fyrir að
töluverðan tíma tæki að byggja
upp gagnagrunn Nytjalands svo
unnt væri að nýta hann við mat á
landi í jafn umfangsmiklu verkefni
og gæðastýringunni, en reikna má
með að töluvert á annað þúsund
framleiðendur sæki um þátttöku í
gæðastýringunni. Auk þess er um
mikla hagsmuni að tefla fyrir
hvern framleiðanda og hagur
heildarinnar að vandað sé til verka
og jafnræðis gætt.
Samkvæmt nefndaráliti land-
búnaðamefndar Alþingis við
afgreiðslu laga um framleiðslu,
verðlagningu og sölu á búvömm á
liðnu vori kemur fram að það sé
skilningur meirihlutans að
kostnaður við mat á landi verði
ekki lagður á landeigendur.
Itarlegri skoðun
Leiki vafi á að fullnægjandi
beitiland sé fyrir hendi eða þar
sem ástand lands er ekki ásættan-
legt, t.d. vegna jarðvegsrofs eða
óviðunandi nýtingar, fer fram
ítarlegri skoðun á landinu. Slík
skoðun felur í sér mat á ástandi
landsins, þróun gróðurfars og
annarri nýtingu, s.s. hrossabeit.
Leiði niðurstaða þessarar skoðunar
í ljós að ástand landsins og nýting
þess teljist viðunandi fær við-
komandi framleiðandi staðfestingu
á að hann uppfylli skilyrðin. Upp-
fylli framleiðandi ekki skilyrði um
landnýtingu skal honum greint frá
ástæðum þess og honum kynnt þau
úrræði sem hann á. Áætlað er að
þessi skoðun fari fram sumarið
2003 þar sem þörf er á og að henni
verði lokið fyrir 15. september
sama ár. Ekki er unnt að áætla á
þessu stigi hversu margar jarðir
þarf að skoða með þessum hætti,
en ræðst það af þeim gögnum sem
Nytjaland skilar til úrvinnslu fyrir
þennan tíma.
Úrræði - landbótaáœtlun
Uppfylli framleiðandi ekki
skilyrði um landnýtingu getur
hann samið tímasetta landbóta-
áætlun til allt að 10 ára eftir eðli
vandamáls. Slík áætlun þarf að
hljóta staðfestingu Landgræðslu
ríkisins, sem hefur einnig á hendi
eftirlit með framkvæmd hennar.
Staðfest áætlun þarf að liggja fyrir
15. febrúar 2004 til að framleið-
andi uppfylli skilyrði um gæða-
stýrða sauðfjárframleiðslu.
Áætlun um landbætur getur
falið í sér uppgræðslu lands,
fækkun búfjár, bætta beitar-
stjómun, friðun óbeitarhæfra
svæða o.fl. Þegar staðfest áætlun
liggur fyrir fær viðkomandi fram-
leiðandi staðfestingu á landnýtingu
sinni og er þar með orðinn þátttak-
andi í gæðastýringu uppfylli hann
aðra þætti hennar.
Víða er nú þegar unnið að
landbótum á jörðum sem nýttar
eru til sauðfjárbeitar. Oft er þetta
samstarfi við Landgræðsluna
sem hefur á liðnum árum
beitt sér fyrir stórauknu
samstarfi við bændur
um ýmis landbóta-
verkefni, t.d. með
verkefninu Bændur
græða landið. Því má
gera ráð fyrir að
margir geti haldið
áfram landbótum en
vinni jafnframt áætlun
um hvernig uppfylltar
verði þær kröfur sem
gerðar eru.
Samstarfsverkefnið
Betra bú, sem felur í sér gerð
landnýtingaráætlana fyrir bú-
jarðir, getur nýst beint inn í
gæðastýringarferlið. Það byggist á
því að bóndi vinni áætlun fyrir
sína jörð og fái til þess ráðgjöf
eftir því sem þarf. Nú þegar er
hafið samstarf um þetta verkefni
þar sem Bændasamtök Islands,
Landbúnaðarháskólinn á Hvann-
eyri, Landgræðslan, búnaðar-
sambönd og Skógræktin vinna að
þróun námskeiðsefnis. Slík land-
nýtingaráætlun ætti að stuðla að
markvissari nýtingu landsins með
tilliti til gæða þess og afurða bú-
fjár.
Afréttir
Ljóst er að ástand þeirra afrétta
sem í dag eru nýttir til sauðfjár-
beitar er afar mismunandi m.t.t.
gróðurs og jarðvegs. Hraðfara
jarðvegsrof á sér enn stað og út-
breiðsla auðna er mikil. Þar sem
jarðvegsrof er útbreitt og auðnir
eru ríkjandi hafa Landgræðslan og
Rannsóknastofnun landbúnaðarins
lengi bent á að bæta þurfi
beitamýtingu með það fyrir augum
að hlífa landinu og létta beit af
auðnum. Það er hins vegar ljóst að
þar sem úrbóta er þörf þarf að vera
rúmur aðlögunartími, enda snerta
þær fleiri en einn aðila. Urbætur á
afréttum geta falist í fækkun fjár,
breyttum upprekstrartíma, upp-
græðslu, smölun á viðkvæmum
svæðum utan hefðbundins smölun-
artíma, friðun tiltekinna svæða, af-
mörkun gróins beitilands, mark-
vissri förgun Qár sem gengur á
óbeitarhæfum svæðum o.fl.
Frumkvæði heimamanna hefur
verið leiðarljós starfshátta Land-
græðslunnar og er ætlunin að
halda þeirri stefnu, enda verður
áætlun um úrbætur á afréttum að
vera unnin í samráði heimamanna
og Landgræðslunnar.
fíjörn H. Barkarson
sviðsstjóri landverndarsviðs
Landgrœðslu ríkisins