Bændablaðið - 26.11.2002, Blaðsíða 20

20
BÆNDABLAÐIÐ
Þriðjudagur 26. nóvember 2002

Val á rekslrarformi í bú-
rekslri er ekki alltai auðvelt
Fyrir ári síðan voru samþykkt
lög, sem hvetja marga til þess að
breyta um rekstrarform. Það sem
liggur lýrst og fremst til grund-
vallar þeirri fullyrðingu er að
skattar voru lækkaðir umtalsvert
hjá fyrirtækjum og eignarskattur
var lækkaður um helming hjáhvort
tveggja fyrirtækjum og einstak-
lingum. Margir bændur eru því að
íhuga hvort þeir eigi að breyta um
rekstrarform en flestir reka bú sín
nú sem einstaklingsrekstur. Þeir
sem eru að hefja rekstur, þ.e.a.s
kaupa jarðir, velta því einnig fyrir
sér hvað sé hagstæðast. Þá er fýrst
og fremst verið að íhuga skatta-
mál, bókhald og fjárhagslega
ábyrgð á rekstrinum. Það ein-
kennir mjög bændastétt að bændur
hafa að miklu leyti séð um
skattamál sín sjálfir en val um
rekstrarform er nokkuð nýtt af
nálinni. Einnig er það svo að eftir
síðustu breytingar á skattalögum
hefur áhugi bænda beinst að því að
breyta um rekstrarform en tölu-
verður munur er á því hve mikla
skatta þarf að greiða eftir formum.
Þessum mismunandi rekstrar-
formum fylgja ýmsir aðrir kostir
og ókostir sem einnig þarf að hafa
í huga þegar þessi mál eru tekin til
ákvörðunar. Til fróðleiks skal nú
vikið að þessu og reynt að draga
fram þætti sem geta auðveldað
rlesendum að meta kosti og galla
þessara rekstrarforma.
Helstu rekstrartorm eru:
1. Einstaklingsrekstur
2. Félagsbú
3. Sameignarfélag
4. Einkahlutafélag
5. Samlagsfélag (samlagshlutafélag)
Einstaklingsrekstur
Flestir bændur reka bú sín sem
einstaklingsrekstur og oftar en
ekki á kennitölu karlsins. Nokkuð
er einnig um félagsbú. Þetta er ein-
faldasta rekstrarformið. Við upp-
gjör er landbúnaðarskýrslu skilað
og eigendur reikna sér laun
mánaðarlega. Hjón sem stunda bú-
rekstur geta bæði staðið að
rekstrinum eða aðeins annað
þeirra. Eignir telja þau sameigin-
lega. Hvort bæði hjónin standa að
rekstrinum eða ekki skiptir máli ef
annað þeirra stundar annan
rekstur. Ef annar reksturinn er
rekinn með tapi en hinn með
hagnaði eru takmörk á flutningi
hagnaðar á móti tapi á milli
rekstrareininga, ef ekki er sam-
ræmi á rekstraraðild. Skattlagning
hagnaðar af einstaklingsrekstri er
með sama hætti og launatekjur eða
rúm 38%. Hagnaður af rekstri
getur haft áhrif á bamabætur
og vaxtabætur eða með öðrum
orðum tekjutengdar bætur al-
mannatrygginga.
Eigendur geta tekið fjármagn
út úr rekstrinum eða með öðrum
orðum flutt fjármagn á milli sín
og búsins. Fjárhagurinn er ekki
aðskilinn nákvæmlega. Eigendur
bera fulla ábyrgð á rekstrinum og
skuldbindingum búrekstursins.
Félagshú
Félagsbú eru nokkuð algeng
þegar fleiri en ein hjón standa að
rekstrinum. Félagsbú er ekki sjálf-
stæður skattaðili. Aðilar gera með
sér félagsbússamning þar sem
getið er um eignarhlutföll eigenda
og fl. Búnaðarsamböndin eru með
sýnishom af félagsbússamningi.
Þeir sem standa að rekstrinum
reikna sér laun og síðan er búið
rekið með hagnaði eðatapi. Skuld-
laus eign skiptist á milli eigenda í
sömu hlutföllum og félagsbús-
samningur segir til um. Hagnaður
af rekstri félagsbús er skattlagður
hjá eigendum og skatthlutfall er
það sama og af launatekjum eða
rúm 38%. Eigendur félagsbús bera
ótakmarkaða ábyrgð á skuld-
bindingum þess. í raun skiptir ekki
máli á hvers kennitölu félagsbú er
rekið, aðrir eigendur eru jafn-
ábyrgir. Eigendur bera þannig
ótakmarkaða ábyrgð.
Sameignarfélag
Það mun vera sjaldgæft að bú
séu rekin sem sameignarfélag sem
skilgreint hefur verið sem sjálf-
stæður skattaðili. Þetta rekstrar-
form er hins vegar algengt í öðmm
rekstri. Engin sérstök lög em til
um sameignarfélög. Algengast er
að þau séu ekki sjálfstæðir skatt-
aðilar. Sameignarfélag þarf að
skrá í firmaskrá hjá sýslumanni.
Sameignarfélög em frábrugðin
hlutafélögum að því leyti að
eigendur bera ótakmarkaða ábyrgð
á skuldbindingum félagsins. Þetta
er mikilvægt atriði og gerir það að
verkum að margir em fráhverfir
þessu rekstrarformi. Ef til dæmis
einum aðila að sameignarfélaginu
tækist að skuldsetja félagið svo
mikið að það yrði gjaldþrota eru
allir eigendur ábyrgir. Hlutafélaga
formið hefúr ekki þennan galla.
Hjón geta ekki stofnað sameignar-
félag með ófjárráða bömum
sínum. Þau geta hinsvegar stofnað
einkahlutafélag.
Sameignarfélag getur verið
sjálfstæður skattaðili, en sé ekki
svo skal tekjum og eignum skipt
milli félagsaðila í samræmi við
félagsaðild þeirra. Þá er hagnaður
skattlagður eins og um laun væri
að ræða eða rúm 38%. Ef félagið
er sjálfstæður skattaðili er skatt-
hlutfallið 26%. Úttektir félagsaðila
úr félaginu skapa ekki skattskyldar
tekjur hjá þeim.
Til þess að sameignarfélag
verði sjálfstæður skattaðili þarf
það að uppfylla eflirfarandi atriði:
1. Félagið sé skráð í firma-
skrá hér á landi.
2. Þess sé óskað við
skráningu að félagið verði sjálf-
stæður skattaðili.
3. Afhentur hafi verið félags-
samningur við skráningu.
4.1 félagssamningi sé getið
um eignarhlutfoll eigenda, inn-
borgun stofnfjár svo og hvernig
félagsslitum skuli háttað.
5. Með fyrsta skattframtali
sem sent er til skattstjóra fylgi
vottorð um skráningu og afrit af
félagssamningi.
Söluhagnaður af sölu eignar-
hluta (stofnfé) hjá einstaklingi í
sameignarfélagi er 10%, þ.e.a.s.
fjármagnstekjuskattur hjá ein-
staklingi. Sameignarfélag hefúr
þannig ýmsa kosti og er þá fyrst að
nefna að skatthlutfall er tiltölulega
hagstætt og ef vel gengur er
auðveldara að taka hagnað úr
rekstrinum til eigin nota. Ef illa
gengur er þetta rekstrarform vara-
samt því að eigendur bera alla
ábyrgð á skuldum félagsins. Fjár-
málin vilja oft fara í óreiðu þegar
illa gengur og enginn veit um
raunverulega stöðu félagsins.
Lánakerfið og þá einkum skulda-
bréfakerfið hér á landi býður
þessari hættu meðal annars heim.
Skráning á sameignarfélagi fer
fram hjá sýslumanni og kostar um
60 þúsund kr. og er þá meðtalin
kennitala og skráning í Lög-
birtingarblaðinu.
Einkahlutafélag ehf.
Lögin um einkahlutafélög tóku
gildi 1995 að kröfu EES og á
þeim hafa verið gerðar töluverðar
breytingar. Lágmarks hlutafé er
500.000 kr. Einkahlutafélög eru
skráð hjá Hagstofu íslands. Það
kostar um 85 þús. kr. með kenni-
tölu og auglýsingu í Lögbirtingar-
blaðinu. Einkahlutafélag ehf. er á
margan hátt gott rekstrarform. Er
þar fyrst að nefna lægra skatt-
hlutfall eða 18%. Ekki má gleyma
því að greiða þarf 10% fjármagns-
tekjuskatt áf úthlutuðum arði til
einstaklinga. Þannig að heild-
arskatthlutfall verður 26,2% af því
fé sem eigendur taka út úr
rekstrinum í formi arðs. Segjum
sem svo að hagnaður ársins sé
1.000.000 kr. Tekjuskattur er 18%
eða 180.000 kr. Eftir eru þá
820.000 kr. Eigandi úthlutar því
sem arði og greiðir 10% fjármagns-
tekjuskatt að upphæð 82.000 kr.
Hann er þá búinn að greiða
262.000 kr. í skatt. Þá er heildar-
skatthlutfallið 26,2%. Ef að hann
hefði ekki verið búinn að breyta
yfir í ehf. hefði hann greitt
rúmlega 380.000 kr. Mismunur er
118 þús. kr.
Nú selur bóndi bú sitt og var
búinn að breyta því í einka-
hlutafélag. Hann selur hlutabréfin
yfir nafnverði og sá söluhagnaður
fellur undir 10% fjármagnstekju-
skatt.
Eins og nafnið bendir til getur
einn aðili stofnað einkahlutafélag.
Hjón geta einnig stofnað einka-
hlutafélag. Sömu skattlagninga-
reglur gilda um einkahlutafélög og
hlutafélög. Einkahlutafélag er
sjálfstæð eining laga- og skatta-
lega. Allir sem vinna við búið eru
launþegar þess. Gildir þá einu
hvort þeir eru eigendur eða ekki.
Þeir greiða í lífeyrissjóð bænda og
það í sjálfú sér breytir ekki miklu.
Hér er komið að mikilvægu atriði
sem taka verður tillit til. Eigendur
verða að taka sér laun í samræmi
við það sem gengur og gerist.
Þetta skapar vandamál því að
alltaf verður tilhneiging til að færa
úttekt úr félaginu yfír á
arðgreiðslur í stað launa. Skatta-
yfirvöld hafa skyldur gagnvart
ríkinu um að sjá til þess að þar
gangi menn ekki of langt í
skattalegu hagræði. Með öðrum
orðum, að greiða 26,2% skatt í
stað 38% skatt. Ef fjármagnið er
ekki tekið út úr fyrirtækinu er
skatthlutfallið 18% eins og áður er
vikið að.
Meginreglan um greiðslu
launa er að greiða sér markaðs-
laun. Einkahlutafélag má ekki lána
hluthöfúm. Þannig verður að
aðskilja alveg fjárhag eigenda og
einkahlutafélags. Þessu mega
menn ekki gleyma. Þetta er
hægara sagt en gert fyrir þá sem
eru vanir að líta á heimilið og búið
sem eina heild. Þetta er kostur
fyrir eigendur því að einkaeyðsla
er oft ekki í samræmi við afkomu
bús. Ströng bókhaldsskylda gildir
um einkahlutafélög og endurskoða
þarf reikninga. Almennt gildir um
bændur að þeir þurfa ekki lög-
giltan endurskoðanda. Ekki má
heldur gleyma því að greiða má
launþegum dagpeninga sem ekki
er heimilt í einstaklingsrekstri.
Hagnaður af einstaklingsrekstri
getur skert bamabætur og aðrar
tekjutengdar bætur almanna-
trygginga. Hagnaður af rekstri
hlutafélags gerir það hins vegar
ekki. Verð á búi sem breytt hefúr
verið í einkahlutafélag lækkar
einkum ef hlutabréf eru keypt á
yfirverði. Kaupverðið myndar
ekki nýjan fymingargrunn og þar
með hækka ekki fymingar.
Seljandi greiðir hins vegar aðeins
10% af söluhagnaði hlutabréfa.
Sérreglur um söluhagnað sem
gilda fyrir bændur falla út við
yfirfærslu yfir í einkahlutafélag
t.d. að fyma keypt íbúðarhús á
móti söluhagnaði af ófymanlegum
eignum. Einstaklingsráðgjöf á
þessu sviði getur verið góður
kostur.
Samlagsfélög
(samlagshlutafélög)
Þetta félagsform hefúr Iítið
verið notað en það er eins með
þetta og sameignarfélögin að það
getur verið sjálfstæður skattaðili.
Um það er val. Þetta rekstrarform
gæti hentað þeim sem vilja ekki
fara út í einkahlutafélagaformið en
vilja t.d. stofna rekstrarfélag með
uppkomnum bömum með tak-
makaða ábyrgð á rekstrinum.
Niðurlag
Eins og þessi skrif bera með
sér þá er það ljóst að verulegur
munur getur verið á skattlagningu
hagnaðar eftir því hvaða rekstrar-
form er valið. Lögaðilar greiða
ekki útsvar heldur aðeins tekju-
skatt. I gmndvallaratriðum er
skattprósentan 38% af hagnaði í
einstaklingsrekstri en 26% af
hagnaði hjá lögaðilum, þegar féð
er tekið út úr rekstrinum. Hjá
hlutafélögum er skatthlutfallið
18%.Síðan er það spuming hvort
skatti er úthlutað sem arði en þá er
heildarskatthlutfall komið í 26,2%.
Þetta má setja fram þannig að
lögaðili greiðir lægri skatta þar
sem að hann greiðir ekki útsvar.
Eignaskattshlutfallið er það sama í
öllum rekstrarformunum að öðm
leyti en því að lögaðili þarf að
greiða eignaskatt sinn óskertan en
einstaklingur hefúr ákveðna upp-
hæð, um 4,7 millj. sem em eigna-
skattsffjálsar. Eignaskattur í heild
sinni getur þannig aldrei orðið
lægri þegar breytt er yfir í ehf. eða
annað form sem myndar lögaðila.
Þeir sem eiga litlar skuldlausar
eignir geta þannig lent í því að
einkahlutafélagið þeirra greiði
eignaskatt sem einstaklings-
reksturinn þeirra gerði ekki að
sama marki fyrir breytingu á
rekstrarformi.
í næstu grein verður fjallað um
stofnun þessara félaga og hvemig
færa má reksturinn yfir í þessi
mismunandi rekstrarform á mis-
munandi vegu. Rétt er að benda
lesendum á að sá þáttur getur ráðið
ferðinni þar sem yfirfærslan getur
leitt til þess að skattskyldur
söluhagnaður myndist þegar breytt
er um rekstrarform.
Heimildir Upplýsingavefur RSK www.rsk.is
Einstaklingsrekstur efia einkahlutafélag? Tlund
maí 2000. Jón Ásgeir Tryggvason
Ketill A. Hannesson
ráðgjafi á hagfrœðisviði
Hangið á helannm
Með því að Norðlenska
matborðið lækkaði verð á
nautakjöti til framleiðenda frá 6
nóvember sl. til samræmis við
verð annarra sláturleyfishafa, er
viðleitni fyrirtækisins til að knýja
fram hækkun á verði til ffam-
leiðenda fyrir bí. Ástæðan er sú
að aðrir sláturleyflshafar virðast
ekki hafa talið ástæðu til að taka
þátt í þessu. Þar með er að sinni
horfin von framleiðenda um
nauðsynlega leiðréttingu á
niðurkeyrðu kjötverði þar sem
. langur hali af verðlækkunum til
framleióenda hefur sett mark sitt
á framleiðsluna enda stendur
verð ekki lengur undir fram-
leiðslukostnaði.
Þessu fylgir visst vonleysi
fyrir framleiðendur þar sem lítil
von er um hækkun á næstunni,
að mati sláturleyfishafa, vegna
mikils ffamboðs af öðrum
kjöttegundum á markaðnum.
Samt er það nú svo að sala á
nautgripakjöti virðist halda
sínum hlut á markaðnum þrátt
fyrir niðurboð annarra kjöt-
•' tegunda sem þýðir að neytendur
í þessu landi vilja þetta kjöt á
markaðnum. Því er ljóst að
íslensk nautakjötsframleiðsla á
sinn sess á markaðnum. Ekki
þarf að efast um heilbrigði
ffamleiðslunnar sem veitir
neytandanum visst matvæla-
^ öryggi. Dragist hins vegar
framleiðslan saman er stutt í
þrýsting á innflutning og eða
yfirtöku annarra kjöttegunda. Því
er nauðsynlegt fyrir fram-
leiðendur að hafa þetta í huga
þegar ákveðið er með hvaða sæði
lakari kýr eru sæddar, en þær eru
frekar til þess fallnar að ala
undan þeim holdablendinga til
slátrunar. Það virðist vera að
vakna áhugi hjá verslunum til að
bjóða niður verð á þessari vöru
sem ætti að halda uppi sölunni í
þessu kjötflóði. Segja má að
framleiðsla og eftirspurn haldist
nokkuð í hendur, þó virðist
eftirspum heldur vera í sókn
þannig að það er ekki nautgripa-
kjöt sem veldur glundroða á
markaðnum. Þessu er
nauðsynlegt að sláturleyfishafar
átti sig á og að það er ekki
sjálfgefið að halda niðri verði á
nautakjöti þó að offramboð sé af
öðmm kjöttegundum. Lögmál
framboðs og eftirspumar á að
ráða í báðar áttir, ekki bara til
lækkunar. Framleiðendur þurfa
leiðréttingu á kjötverði og það
var forsenda fyrir því.
Því var mjög slysalegt af
hálfu sláturleyfishafa að þeir
skulu ekki hafa séð ástæðu til að
nota þetta tækifæri og leiðrétta
verð á nautakjöti til framleiðenda
nú í stað þess að hanga svona á
halanum.
Þorsteinn Rútsson
BÆNDUR!
Snjókeðjur í úrvali, vöktunarkerfi,
kjötsagir, hakkavélar.
Thomas Cook reiðfrakkar og jakkar
NORDPOST / SKJALDA PÓSTVERSLUN
Ámarberg ehf
OPIÐ 09:00-17:00
sími 555 - 4631 & 568 - 1515
Dugguvogi 6-104 Reykjavík
www.boiiili.il