Bændablaðið - 01.12.1993, Blaðsíða 9

4. TBL. 7. ÁRG. JÓLABLAÐ 1993
BÆNDABLAÐU)
LANDSBYGGÐIN
Jón Baldvln reið
um héruð en bændur
horfðu til Halldórs
Nú fór að hitna í kolunum varðandi
landbúnaðannálin. Jón Baldvin
Hannibalsson, utanríkisráðherra,
reið um héruð til að kynna GATT-
drögin á bændafundum. Áróðurs-
herferð hans haíði þó þveröfug
áhrif við það sem hann virtist hafa
ætlað. Bændur tóku honum vægast
sagt illa - skömmuðu hann,
hrakyrtu og hæddust að honum á
fundum og endaði þessi för utan-
ríkisráðherra á þá lund að hann lét
hafa eftir sér í fjölmiðlum að
bændasamtökin hefðu hafið herför
gegn sér.
Bændur horfðu nú til land-
búnaðarráðherrans, Halldórs
Blöndal, í von um að hann gripi í
taumana, svo íslenska ríkisstjómin
gleypti þessi samningsdrög ekki hrá
eins og skilja hafði mátt af mál-
flutningi utanríkisráðherra að best
væri fyrir þjóðina.
Búvörusamningurinn
ekki heilög kýr
Heitar umræður urðu um GATT-
málið á Alþingi og einnig úti í
þjóðfélaginu. Ljóst var að
fylgjendur iimflutnings land-
búnaðarafurða sáu í GATT-
samningnum kærkomið tækifæri til
að fá áhugainálum sínum framgengt
en talsmenn innlends landbúnaðar
töldu að verjast þyrfti óheftum inn-
flufningi nteð öllum ráðum.
Sjömannanefndin lýsti and-
stöðu við GATT-drögin og taldi
óheppilegt að tmfla þá aðlögun að
breyttum starfsháttum sem hafm
væri með svo róttækum hug-
myndum sem þau fælu í sér. Einnig
var vemlegur ágreiningur á meðal
stjómarflokkaima og öll spjót stóðu
á Halldóri Blöndal landbúnaðarráð-
herra. Hvaða afstöðu myndi hann
taka og hvaða afl hefði hann innan
ríkistjómarinnar til að setja þá
fyrirvara í GATT-málinu sem
bændastéttin gæti sætt sig við?
Á þessum tíma var Halldór
fariim að láta í ljósi efasemdir um
Búvömsamninginn og sagði meðal
amiars í samtali við Tímairn 7.
janúar 1992 að hann liti svo á að
óhjákvæmilegt væri að endurskoða
búvömsanmingiim í ljósi GATT-
samkomulagsins hvemig sem það
yrði. Búvörusamningurinn væri
ekki heilög kýr hvorki fyrir sér eða
bændasamtökunum.
Um 90% af ínnlendum
markaði um aldamót
Gatt-umræðan stóð sleitulaust í tvo
mánuði þar til að ríkisstjómin
samþykkti að gera ákveðna fyrir-
vara í GATT-viðræðunum, fyrir-
vara sem ekki verða raktir á
þessum vettvangi en bændasam-
tökin töldu að fullnægðu kröfum
sínum. Um þátt Halldórs Blöndal í
þessari samþykkt ríkisstjómarinnar
þarf vart að éfast. Þótt hann talaði
minna í þessum umræðum en
margir aðrir og einnig minna en
landsmenn höfðu átt að venjast af
honum á meðan hann var í stjómar-
andstöðu þá vann hann því meira
að málinu og trúlegt er að afstaða
Sjömannanefndar, sem verið hefur
einskonar leiðarljós í þróun land-
búnaðarmála að undanfömu, hafi
auðveldað honum að finna þessa
lausn og afla henni fylgis í ríkis-
stjóminni.
Við setningu Búnaðarþings
sama ár lýsti Halldór Blöndal því
yfir að bændur muni lialda að
minnsta kosti 90% af innlendum
markaði um næstu aldamót.
Gengur ekki upp
að borga 150 krónur
í sláturkostnað
Halldór Blöndal hefur hlotið það
viðfangsefni að leiða landbímaðinn
í gegnum erfiðar samdráttarað-
gerðir. í því sambandi hefúr hann
enga dul dregið á að endurskoða
þurfi og skipuleggja úrvinnsluþátt
þessarar atvinnugreinar. Þar tæpir
hann á viðkvæmu máli sem hefur
þó mikinn stuðning á meðal margra
stjómmálamanna og mikils hluta
almennings í landinu. Málið er við-
kvæmt vegna þeirrar þróunar
undangenginna ára að vinnslu-
kostnaður landbúnaðarafurða hefur
nær stöðugt farið hækkandi þótt
hlutur bænda í vömverði hafi
nánast staðið í stað. Forsvarsmenn
afurða- og vinnslustöðva hafa átt í
nokkrum erfiðleikum með að bera
hönd yfir höfuð sér í þessari um-
ræðu og veija þá stöðu sem þeir em
i. Á fjórðungsþingi Norðlendinga í
lok ágúst 1992, sagði Halldór
Blöndal meðal annars að það gengi
einfaldlega ekki upp að um 150
krónur af andvirði hvers kílós
kindakjöts færi í sláturkostnað.
Haim spurði hvemig í ósköpunum
ætti að vera hægt að efna til út-
flutnings á lambakjöti þegar nánast
allt færi til milliliðanna en bóndiim
fengi alls ekki neitt?
Á aðalfundi Stéttarsambandsins
það sama haust gerði ráðherra hinn
mikla milliliðakostnað að megin-
umtalsefni. Ljóst er þó að lítill
árangur hel'ur eim orðið í þessu
efni. Rætt er um ýmiskonar
hagræðingu í vinnslu landbúnaðar-
alúrða eins og fækkun vinnslu-
stöðva og aukna sérhæfingu í
vinnslu. Við rainman reip er þó að
draga þar sem mörg atvinnu-
tækifæri á landsbyggðiimi byggjast
á úrvirmshmni og samþjöppun
hennar á færri staði þýðir
óhjákvæmilega atvimiuvanda þar
sem afurðastöðvar yrðu lagðar
niður.
Þetta
eru mennirnir sem
jögðu sveitirnar I eyði
í fyrstu var augljóst að um verulega
andstöðu við Halldór Blöndal var
að ræða innan bændastéttarinnar. í
mörgum tilfellum beindist þessi
andstaða þó ekki síður að land-
búnaðaiTáðherranum sem slíkum
en persónunni sem embættinu
gegndi. Þetta var raunar hluti af
ákveðinni andstöðu sem beindist að
forsvarsmöimum í landbúnaði og
kom hún mjög skýrt fram á aðal-
fimdi Stéttarsambands bænda að
Laugum í Reykjadal haustið 1992.
Þar komst einn af fulltrúum Stéttar-
sambandsins svo að orði að réttast
væri að meitla í minnisvarða um
bændaforystuna að þetta væru
mennimir sem lagt hefðu sveitimar
í eyði. Á því rúma ári sem liðið er
frá þessum bændafundi hefur
tónninn breyst. Bændur hafa áttað
sig á að fremur er við markaðsað-
stæður og pólitískan vilja í landinu
að sakast en forystu bænda og
persónu landbúnaðarráðherra.
Þessarar hugarfarsbreytingar nýtiu
Halldór Blöndal nú sem ráðherra.
Landbúnaðarráðherra
veldur bingslitum
En hefur í raun reynt eins mikið á
landbúnaðaráðherra og hin flóknu
og erfiðu málefni landbúnaðarins
hafa gefið tilefni til? Eins og að
framan greinir varð haim að taka
verulega á í GATr-málinu. Einnig
reyndi nokkuð á hann við lok
Alþingis á síðasta vori þegar fyrir
þinginu lá frumvarp um hvort for-
ræði verðjöfnunargjalda á hugsan-
lega innfluttar landbúnaðarafúrðir
ætti að færast til landbúnaðarráðu-
neytisins í stað þess að lúta forræði
viðskiptaráðherra. Var frumvarp
þetta flutt á vegum landbúnaðar-
nefhdar þingsins til að tryggja for-
ræði landbúnaðarráðherra til að
jafna verð hugsanlegra innfluttra
landbúnaðarafurða og innlendrar
framleiðslu.
Ljóst var að þingmenn Alþýðu-
flokksins lögðust mjög hart gegn
þessu og hluti Sjálfsæðismanna
einnig með Friðrik Sófusson íjár-
málaráðherra í broddi fylkingar.
Landbúnaðarráðherra gaf sig hins
vegar hvergi og allar líkur bentu til
að meirihluti myndi nást fyrir frum-
varpinu með hluta þingmanna
Sjálfstæðisflokksins og stjómarand-
stöðunni sem studdi það nánast
eindregið. Flefði svo farið vom
stjómarslit á næsta leiti og mun
þáð hafa verið meginorsök þess að
Davíð Oddsson forsætisráðherra
sleit þingi óvænt i miðjum um-
ræðum á næturíúndi snemma í maí-
mánuði. Var þetta ákveðin vís-
bending imi að landbúnaðarráð-
herra ætti vísan stuðning flestra
samráðherra sinna úr eigin flokki
hvað landbúnaðarmálin varðar. Sá
stuðningur hefur nú orðið ljós í
þeim deilum sem sprottið hafa af
tilraunum Hagkaups- og Bónus-
verslananna til að flytja inn skinku-
sneiðar og kalkúnalappir.
Verð-
jöfnunarmálin
óútkljáð
Þegar þetta er skrifað virðist
Alþýðuflokkurinn vera einangraður
í landbúnaðarmálum og vandséð á
hvem hátt ríkisstjómin ætlar að
koma fram fyrrgreindum laga-
breytingum um verðjöfnunargjöldin
nema kratar beygi sig af ótta við
stjómarslit. Á fundi í Eyjafirði
skömmu eflir hin óvæntu þingslit á
síðasta vori sagði Halldór Blöndal
að fyrir lægi ótvírætt samþykki þess
að standa vörð um verðjöfnunar-
gjöldin. Hann kvaðst ætíð hafa
talið eðlilegt að útreikningar vegna
verðjöfnunargjalda væm í höndum
fjármálaráðuneytis en á hinn
bóginn sé hin faglega þekking á
málcfnum landbúnaðarins til staðar
í landbúnaðarráðuneytinu og að
bændiu og neytendur verði að geta
treyst því að eingöngu fagleg
sjónarmið ráði því hvort verð-
jöfnunargjald verið lögð á eða ekki.
Þessir atburðir og ummæli hafa
styrkt ímynd Halldórs Blöndals,
sem landbúnaðaiTáðherra, á meðal
bænda- og landsbyggðarfólks,
burtséð frá pólitískum sjónar-
miðum og einnig því hvem þátt
hann á persónulega i þessari þróun.
Ljóst er þó að frumvarpið um
verðjöfnunargjöldin þarf að koma
fram á Alþingi vegna samningsins
um EES. Egill Jónsson, formaður
landbúnaðamefndar, hefúr lýst því
yfir að hann muni flytja þetta frum-
varp í eigin nafni náist ekki sam-
staða um flutning þess innan ríkis-
stjómarinnar eða landbúnaðar-
nefndar. Hættan sem Davíð
Oddsson bægði frá með hinum
óvæntu þingslitum á síðasta
vori vofir því enn yfir og málið mun
eiga eftir að koma til kasta land-
búnaðarráðherra og Alþingis.
Stakk upp stuttbuxna-
drengina
Þrátt fyrir sigur í baráttumii fyrir
málefnum landbúnaðarins í þing-
flokki Sjálfstæðisflokksins og í
ríkisstjóminni hefur Halldór
Blöndal verið gagnrýndur af
ýmsum flokksbræðmm sínum og
jafnvel verið líkt við "framsóknar-
ráðheiTa". Em það einkum yngri
menn sem haldið hafa uppi
gagnrýni af þessu tagi innan
flokksins. Samband ungra sjálf-
stæðismanna ályktaði til dæmis
gegn landbúnaðarráðherra 22. ágúst
1992 og gagnrýndi hann fyrir störf
sín. Hann svaraði þessari gagnrýni
á fundi með Heimdellingum og
sagði meðal annars að framleiðslu-
tjötrar hafi komið í veg fyrir að
ungt fólk gæti lagt hart að sér til að
ná hagkvæmni í búskap og að eldri
bændur hafi hikað við að draga úr
framleiðslu vegna þess að þá dragi
úr verðmætum jarða þeirra.
Halldór varði búvöm-
samninginn á þessiun fundi og
sagði meðal annars að samkvæmt
honurn gæti framleiðsluréttur
gengið kaupum og sölmn og inyndi
það stuðla að hagræðingu í
greininni. Þannig stakk hann upp i
ungliðana og þannig hefur hann
ætíð bmgðist við ‘gagnrýni hvort
sem hún hefur komið úr eigin
flokki eða frá samstarfsflokki hans
í ríkisstjóminni, sem Halldór
Blöndal hefur verið óþreytandi að
minna á að beri fulla ábyrgð á bú-
vömsamningunum.
Steingrímur J.:
"Halldor flýtur á bú-
vörusamningnum"
Steingrímur J. Sigfússon, alþingis-
maður og fyrrverandi landbúnaðar-
ráðherra, sagði í samtali við
Bændablaðið, að margt hafi verið
Halldóri hagstætt í ráðherratíðinni
þrátt fyrir ýmsa erfiðleika í land-
búnaði. í kosningabaráttunni {ýrir
síðustu alþingiskosningar hafi hann
ekki fallið i þá freistni að uppheíja
sig í heimakjördæmi sínu með því
að ráðast á þá nýlega gerðan bú-
vömsanming eins og sumir flokks-
bræður hans á landsbyggðinni
hefðu gert. Af þeim sökum hafi
hann átt auðveldara með að veija
samninginn þegar hann var sjálfur
kominn í ráðherrastólinn. Stein-
grímur sagði að aðalmál Halldórs
hafi í raun verið að standa vörð um
þennan samning, hann sé það líf-
akkeri sem landbúnaðarmálin
byggist nú á.
Steingrímur kvaðst ekki sjá
hvemig landbúnaðarráðherra í
núverandi ríkisstjóm, burtséð frá
persónu Halldórs Blöndal, hefði
getað haldið á málum bænda án
þess að hafa þennan samning til að
fara eftir. Búvömsamningurinn sé
einnig ein helsta skrautfjöður ríkis-
stjómarinnar þegar hún þurfi að
hæla sér af spamaði í ríkis-
geiranum. Jafnvel kratar vilji þá
eigna sér þann hluta samningsins
þótt þeir hafi samþykkt hann
næstum nauðugir í fyrri ríkistjóm.
Þá benti Steingrímur á að það væri
nánast lán fyrir eftirmann sinn að
hafa lent í þessari hörðu andstöðu
við Alþýðuflokkinn í stjómarsam-
starfinu. Með því hafi honum tekist
að vinna sér traust bænda - það
gerist nánast sjálfkrafa við slíkar
aðstæður. Steingrímur sagði einnig
að miðað við fortíð Halldórs þá
hefði mátt ætla að honum tækist
betur upp í samgöngumálum.
Raunin virðist þó vera sú að hans
verði fremur minnst sem land-
búnaðanráðherra þótt hann hefði
lítið komið að þeim málaflokki
áður. Þá hafi hann borið gæfu til að
ráða sér sérfróðan aðstoðarmann,
sem án efa hafi ráðið honum heilt í
þessum málaflokki og eigi það
ákveðinn þátt í á hvem hátt honum
hafi tekist til.
Gunnar í Hrútatungu:
"Halldor
er enn að sækja sig"
Gunnar Sæmundsson í Hrútatungu,
formaður Búnaðarsambands
Vestur-Húnvetninga og einn af for-
svarsmönnum sauðfjárbænda, sagði
að Halldór Blöndal hafi staðið sig
vel sem landbúnaðarráðherra - mun
betur en menn hafi þorað að gera
sér vonir um. Hann virðist enn vera
að sækja sig í þessu starfi. Hann
hafi auk þess borið gæfu til að ráða
sér mjög hæfan aðstoðannann sem
bændur beri ákveðið traust til
burtséð frá öllum pólitískum
skoðunum. Þá hafi deilur Halldórs
við forystu Alþýðuflokksins aukið
vinsældir hans á rneðal bænda og
landsbyggðarfólks.
Þótt ýmsar efasemdir um áhuga
og hæfni Halldórs Blöndals hafi
búið í bijóstum bænda er hann tók
við embætti landbúnaðarráðherra á
erfiðum tíma þá virðast þær hafa
eyðst að mestu. Halldór hefur á
rnargan hátt tekið rösklega á
málum þótt svigrúm til aðgerða
hafi oft á tíðum verið miima en
bændur og jafhvel landbúnaðarráð-
herrann sjálfúr heföu viljað.
Baráttan hefur einkennst af
vöm - vöm vegna minnkandi
neyslu landbúnaðarafúrða í
landinu, vöm vegna milliríkja-
samninga um að opna fyrir inn-
flutning á búvöm til landsins og
síðast en ekki síst vöm vegna há-
værra krafna ýmissa aðila, þar á
meðal Alþýðuflokksins og
Neytendasamtakanna, um tafar-
lausan innflutning á landbúnaðar-
afurðum.
Maðurinn
sem kom á óvart
Þótt nokkuð hafi brotið á Halldóri
Blöndal í þessari baráttu þá hefur
honum tekist að halda reisn
gagnvart bændastéttinni. Hann
hefúr nýtt sér búvörusamninginn til
hins ýtrasta og þótt hann hafi ekki
gerst talsmaður algers innflutnings
á landbúnaðarvörum þá hefúr hann
ætið haldið því fram að land-
búnaðurimi þurfi ákveðinn að-
lögunartíma til að takast á við
opnari alþjóðleg viðskipti en verið
hafa. í því efúi hefúr hann stundum
róið gegn ýmsum straumum í eigin
flokki og einnig á stjómar-
heimilinu. Honum hefúr tekist að
eiga vinsamleg samskipti við
bændur, burtséð frá flokkspólití
sjónarmiðum og nýtur þar ef til vill
þess uppeldis er hann hlaut í um-
hverfi ólíkra stjómmálaviðhorfa.
Þegar litið er til þeirra spuminga
sem koma hans í landbúnaðarráðu-
neytið vöktu í hugum margra
bænda, og síðan yfir feril hans í
starfi í tvö og hálft ár, verður niður-
staðan sú að þar fari maðuriun í
ríkisstjóminni sem koinið hefur á
óvart.