blaðið - 15.05.2006, Blaðsíða 13

blaðiö MÁNUDAGUR 15. MAÍ 2006
HEILSA I 13
Félagsfœlni er algengur en falinn sjúkdómur
Félagsfcelni er algengari en áður var talið oggetur verið mjög hamlandi sjúkdómurþar semfólkforðast ákveðnar aðstœður.
í nútímanum virðast sífellt fleiri
sjúkdómar verða til enda verður
fjölmiðlum tíðrætt um sjúkdóms-
væðingu landans. Félagsfælni
er einn af þessum sjúkdómum
sem fáir vissu að væru til fyrir
nokkrum árum en er algengur í
dag. Dr. med. Ólafur Þór Ævars-
son, geðlæknir og læknir hjá með-
ferðar- og fræðslusetri Forvarna
ehf., fræddi Blaðið um það að
félagsfælni er ekki nýr sjúkdómur
og hann er töluvert algengari en
áður var talið.
„Félagsfælni er ákveðin tegund af
fælni og fælni er ákveðin tegund af
kvíða. Geðsjúkdómar og geðrask-
anir eru flokkaðar í ýmsa flokka og
einn flokkur er þunglyndi en innan
hans eru alls konar sjúkdómar. Sam-
bærilegt því eru kvíðasjúkdómar
flokkaðir í ýmsa sjúkdóma, meðal
annars fælni og ein tegund af fælni
er félagsfælni," segir Ólafur. „Félags-
fælni er flokkuð sem sjúkdómur og
hefur alltaf verið til. Sjúkdómsgrein-
ingartækni í geðlæknisfræði hefur
farið fram í kjölfar viðamikilla rann-
sókna í Bandaríkjunum og N-Evr-
ópu og þess vegna vitum við meira
um félagsfælni nú en áður. Eitt af því
sem kom út úr þeim rannsóknum er
að félagsfælni er miklu algengari en
við héldum. Félagsfælni er svipað al-
geng ef ekki algengari en þunglyndi,
það eru því um 5-15% þjóðarinnar
sem þjáist af félagsfælni. Eitt af því
sem kom fram í bandarískri rann-
sókn og hefur vakið mikla athygli
er að það virðist sem félagsfælnin
sé ein algengasta ástæða þess að
ungt fólk, sérstaklega konur, hætta
i háskólanámi."
Hamlandi vítahringur
Samkvæmt Ólafi er því hægt að
þjást af félagsfælni án þess að vera
þunglyndur. „Það sem er sérstakt
við félagsfælnina og einn þáttur í
því að hún virðist oft vera falin er að
einkennin geta verið lúmsk. Það er
til dæmis ekkert víst að fólk beri það
utan á sér að vera með félagsfælni.
Stundum geta aðrir sjúkdómar fylgt
félagsfælninni, eins og þunglyndi
og áfengisfíkn. Þess vegna hafa
verið uppi hugmyndir um hvernig
þessir sjúkdómar tengist, hvað sé
eggið og hvað sé hænan. Það gerir
málin flóknari,“ segir Ólafur og
bætir við að félagsfælnin er tengd
við ákveðnar aðstæður, eins og að
vera á veitingastað, tala fyrir framan
fólk eða vera í lyftu með fólki. „Fé-
lagsfælnin eldist ekki af fólki og það
finnur alltaf fyrir henni, jafnvel þó
það nái einhverjum tökum á henni.
Allir geta fundið fyrir kvíða en það
sem er öðruvísi með félagsfælni er
að fólk fælist ákveðnar aðstæður og
forðast þær. Þá myndast vítahringur
sem er hamlandi fyrir viðkomandi
einstakling og getur alls ekki talist
eðlilegur."
Líkamleg einkenni félagsfælni
Ólafur segir að einkenni félags-
fælni séu annars vegar andleg og
hins vegar líkamleg. „Andlegu ein-
kennin eru kvíði, innri spenna og
óróleiki sem myndast innan um
fólk. Einstaklingur er því frosinn
í samskiptum, upplifir bara þessa
innri vanlíðan, nýtur ekki stundar-
innar og finnst hann tala vitlaust,
líta rangt út og óttast að verða sér
til skammar. 1 þessu tilliti er félags-
fælnin mjög lík feimni en munurinn
er sá að í feimninni er einstaklingur
feiminn við allt og einkennin eru
mildari auk þess sem þau hverfa oft-
ast með aldrinum." Einkenni félags-
fælni eru líka líkamleg og Ólafur
segir að fólk átti sig ekki alltaf á því.
„Einkennin geta verið handskjálfti,
sviti og alls kyns upplifanir eins og
að einstaklingur þurfi stöðugt að
pissa. Þessu fylgir síðan verkir og
Dr. med. Ólafur Þór Ævarsson:,, Allir geta
fundið fyrir kvíða en það sem er öðruvísi
með félagsfælni er að fólk fælist ákveðn-
ar aðstæður og forðast þær."
svimakennd þannig að fólk getur oft
verið talsvert illa haldið af svona ein-
kennum í þessum aðstæðum þegar
þeim líður illa. Því geta einkenni
félagsfælni oft líkst einkennum ann-
arra líkamlegra sjúkdóma.“
Áhrifarík meðferð
,Ég hugsa að mildari formin lagist
bara með tímanum og aukinni
reynslu,“ segir Ólafur þegar hann
er spurður hvort félagsfælni aukist
ef ekki er unnið með hana. „Margir
fara í þannig vinnu að þeir æfast í að
takast á við einkennin. Það er ekki
eins víst að það gerist með meðalal-
varlegu og alvarlegu formum félags-
fælninnar. Það er þá fólk sem leiðist
út í drykkju og sumir fá þunglyndi
og langvinna vanlíðan tengda félags-
fælni. Það er sorglegt vegna þess að
meðferðirnar við félagsfælni eru
nokkuð áhrifaríkar. Það má skipta
meðferðinni í almenn ráð, hvatn-
ingu og þjálfun. Síðan er fræðsla og
samtalsmeðferð mjög mikilvægur
þáttur og í þriðja lagi er sérhæfður
þjálfunarþáttur þar sem fólki eru
kenndar atferlismótandi aðferðir.
í fjórða lagi eru það lyfin en þessi
nýrri þunglyndislyf virka mjög
vel á félagsfælnina. Að byggja upp
sjálfsmatið er eitt af kjarnaatriðum
í þessari meðferð.“ Að endingu segir
Ólafur að þeir sem halda að þeii
séu með félagsfælni sem þeir ráða
ekki við eiga að láta meta það. „Það
er fyrsta skrefið að láta lækni meta
sig en það eru heimilislæknar, geð-
læknar og sálfræðingar sem geta
metið félagsfælni.“
svanhvit@bladid.net