Bændablaðið - 12.12.2006, Page 6

6 Þriðjudagur 12. desember 2006
Bændablaðið kemur út hálfsmánaðarlega. Því er dreift til allra bænda landsins og fjölmargra annarra er tengjast landbúnaði. Bændablaðinu er
dreift ókeypis til þeirra er stunda búskap en þéttbýlisbúar geta gerst áskrifendur að blaðinu
Bændablaðið er í eigu Bændasamtaka Íslands.
Árgangurinn kostar kr. 5.500 en sjötugir og eldri greiða kr. 2.500.
Bændablaðið, Bændahöll við Hagatorg, 107 Reykjavík.
Sími: 563 0300 – Fax: 562 3058 – Kt: 631294-2279 Ritstjóri: Þröstur Haraldsson, ábm. th@bondi.is
Blaðamenn: Erla Hjördís Gunnarsdóttir ehg@bondi.is – Margrét Þóra Þórsdóttir mth@bondi.is Auglýsingastjóri: Eiríkur Helgason eh@bondi.is
Netfang blaðsins (fréttir og annað efni) er bbl@bondi.is Netfang auglýsinga er augl@bondi.is
Prentun: Prentsmiðja Morgunblaðsins Upplag: sjá forsíðu – Íslandspóstur annast dreifingu blaðsins að mestu leyti. ISSN 1025-5621
Alþingi hefur nú afgreitt frumvarp um
lækkun virðisaukaskatts á matvöru. Í
flestum tilfellum lækkar álagningin úr
14% í 7%, en á nokkrum vöruflokkum
fer hún úr 24,5% í 7%. Ástæða er til að
fagna þessum breytingum. Bændasam-
tök Íslands hafa í langan tíma barist fyrir
lækkun á matarskatti. Eftir stendur hvers
vegna yfirleitt er verið að skattleggja mat-
vörur sem skipta alla miklu máli. En þetta
er niðustaðan að sinni og rétt að muna að
ríkissjóður verður af nokkrum tekjum.
Það sem á eftir kemur er öllum mikil-
vægt að takist vel. Til að þessi breyting
skili sér til lækkunar á vöruverði, verður
að gæta mikil aðhalds. Bændasamtökin
hafa bent á mikilvægi þess að efla veru-
lega verðlagseftirlit ASÍ. Við aðgerðir til
lækkunar á verði grænmetis fyrir nokkr-
um árum kom skýrt fram hversu mikil-
vægt gott aðhald er. Þannig setum við nú
traust okkar á að ASÍ og öðrum sem ætlað
er hlutverk í að fylgja þessari lækkun eft-
ir, verði gert það mögulegt.
Rétt er að benda á að framlag mjólk-
urframleiðanda, verðstöðvun á heildsölu-
verði mjólkur, er verulegt. Í skugga hækk-
ana á rekstrarvörum til bænda er verulega
þrengt að búrektstri. Í öllum greinum
framleiðslu verða bændur fyrir kostnað-
arhækkunum, sem hafa vart verið meiri í
annan tíma. Stjórnvöld verða því að vanda
sig sérstaklega við aðgerðir til lækkunar
á kjötvörum. Allt að 40% lækkun tolla
á kjötvörum verður að útfæra þannig að
ekki hljótist af verulegar sviptingar, og á
einhvern hátt verða stjórnvöld að koma
við mótvægisaðgerðum. Það gengur ekki
að binda okkur í báða skó og segja: Þið
spjarið ykkur.
Um kostnaðarhækkanir á rekstrarvör-
um bænda má hafa mörg orðen hér verður
aðeins nefndur einn þáttur: hækkun á
verði á kornvörum. Hátt verð á kornvöru
í heiminum á sér þær skýringar helstar
að í kjölfar minni uppskeru er gríðarleg
eftirspurn eftir korni til framleiðslu etan-
óls sem eldsneytis. Hátt verðlag á olíu,
sem líka hækkar flutningskostnað, hefur
freistað fjölmargra fyrirtækja til að reyna
fyrir sér í framleiðslu á eldsneyti úr korni.
Fróðlegt er að fylgjast með hve miklar
áætlanir eru þar uppi og reyndar hugmynd-
ir um enn frekari nýtingu á öðrum jarðar-
gróða. Farartæki okkar eru hreinlega farin
að keppa við okkur á matarmarkaði um
afurðir landsins.
Óvíst er hversu mikil áhrif þessi þróun
hefur á matarverð til frambúðar. Hún
sýnir okkur hins vegar fram á nauðsyn
þess að fara varlega og ganga ekki að því
sem gefnu að matarverð verði ávallt lágt
annars staðar en hér á landi. Auk þess
vær full ástæða til að skoða möguleika á
því að framleiða eldsneyti úr íslenskum
jarðargróða.
Á að vera landbúnaður
á Íslandi?
Undir þessari yfiskriftinni hafa Bænda-
samtök Íslands haldið vel sótta fundi.
Sá fyrsti var á Hótel Sögu og er sagt frá
honum hér í opnunni. Í kjölfarið hefur
árviss fundarferð BÍ verið farin undir
þessari yfiskrift. Óhætt er að segja að
málflutningur framsögumanna hefur feng-
ið mjög góðar viðtökur. Fundarsókn og
umræður bera þess vitni að fólk vill og
styður íslenskan landbúnað og geta bænd-
ur verið bjartsýnir á að umræða um mál-
efni þeirra endurspegli slík viðhorf.
Bændur hafa góðan málstað að verja.
Landbúnaður er öflug atvinnugrein sem
skiptir þjóðina verulegu máli. Bændur
eiga ekki og þurfa ekki að láta bjóða sér
umræðu og ummæli sem sett eru fram í
hálfkæringi þar sem látið er að því liggja
að búskapur sé baggi á þjóðfélaginu. Bænd-
ur eiga að taka þátt í umræðum og upplýsa
fólk um staðreyndir. Ef við höldum fjöl-
mennan bændafund og hver bóndi sem
hann sækir setur sér að fræða tíu aðra, er
miklum áfanga náð. Þannig getum við sjálf
snúið ofan af röngum og ómálefnalegum
málflutningi. Þessvegna er það mikilvægt
fyrir alla bændur, og ekki síst kjörna trún-
aðarmenn þeirra, að halda áfram umræðu
í sínum byggðarlögum. Bændur ganga á
mót nýju ári, stoltir og bjartsýnir á að verk
þeirra verði metin að verðleikum.
Gleðilega hátíð. /HB
Það var efnt til árvissrar laufa-
brauðsgerðar á heimili mínu í
gær og svo sem ekki í frásögur
færandi. Ég hef þó stundum velt
vöngum yfir þessum sið sem
er mér alls ekki í blóð borinn.
Ég giftist inn í hann, ef svo má
segja. Konan mín er að norðan
en ég úr Reykjavík og ættaður
úr Breiðafirði þar sem engin
hefð var fyrir hvorki laufabrauði
né skötu svo nefndur sé önnur
jólahefð sem margir ganga upp í
þessi misserin.
Sjálfur hef ég tekið laufa-
brauðið í sátt en skatan fer ekki
inn fyrir mínar varir. Amma mín
borðaði saltfisk á Þorlák en skata
var að heita má óþekkt í mínu
uppeldi. Þegar ég var yngri fór
ég í fisk vestur á Bolungarvík
sem er háborg skötuneyslu
Íslendinga. Þar var borin á borð
fyrir mig skötustappa í sterkara
lagi. Ég nartaði eitthvað í hana,
tók andköf og grét en ýtti henni
svo frá mér með þeim orðum að
ég gæti eins lagst á ammóníak-
rörin í frystihúsinu eins og að
leggja mér þetta óæti til munns.
Síðan hef ég sem sagt ekki
borðað skötu og sannast sagna
finnst mér dálítið kúnstugt að
sjá borna og barnfædda Reyk-
víkinga gráta yfir skötuátinu á
hverri aðventu. Það hefði ekki
þýtt mikið að bjóða þeim upp
á skötu þegar þeir voru yngri,
sumum hverjum í það minnsta.
En auðvitað á ég að líta þetta
jákvæðum augum því skötuát
og laufabrauðsgerð er partur
af endurreisn hefðbundinnar
íslenskrar matargerðar. Sú
endurreisn hefur hafið matvörur
og borð við slátur og svið til
vegs og virðingar eftir alllangt
niðurlægingarskeið. Gamall
skólabróðir minn hefur nú
lifibrauð af því að selja veg-
móðum næturhröfnum sem leið
eiga um Umferðarmiðstöðina
kjamma og kók og gerir það
gott, að mér skilst.
Allt er þetta hið besta mál og
rétt að ljúka þessu með óskum
um gleðileg jól og slysalaus
áramót. Borðið bara ekki yfir
ykkur, hvorki af skötu né öðru.
Málgagn bænda og landsbyggðar
Leiðarinn
Ég
Matarverðslækkunin hafin á Alþingi
Handhafi Friðarverðlauna Nób-
els í ár, 2006, er Muhammad
Yunus frá Bangladesh, doktor í
þjóðhagsfræði frá bandarískum
háskóla.
Oft er sagt að einn maður breyti
ekki heiminum en hvað varðar
Muhammad Yunus þá stenst sú full-
yrðing ekki. Grameenbankinn, sem
hann kom á fót í Bangladesh, hefur
breytt lífi milljóna manna í Bangla-
desh og víðar.
Þegar Yunus kom frá námi
árið1972 og fór að starfa hjá Chitt-
agong háskólanum í heimalandi
sínu komst hann að því að fátækt
fólk hafði ekki lánstraust hjá bönk-
unum. Það varð að snúa sér til
okrara um lán og borga himinháa
vexti.
Yunus lánaði því hópi fátæk-
linga í bænum Jopra í grennd við
háskólann, þar sem hann starfaði,
27 dollara úr eigin vasa. Lántak-
endurnir endurgreiddu lánið skil-
víslega. Hann endurtók leikinn í
meira en hundrað bæjum og hinir
fátæku endurgreiddu samviskusam-
lega og konurnar enn skilvíslegar
en karlmenn. Þrátt fyrir þessa góðu
reynslu hans viku bankarnir sér und-
an því að lána fátæklingum fé. Þá
ákvað Yunus að stofna Grameen-
bankann, nafnið þýðir “bæjarbank-
inn” á bengölsku.
Yfir 90% lánþega konur
Megin verklag bankans er hið önd-
verða við hefðir viðskiptabanka.
Grameen lánar eingöngu hinum
fátækustu, krefst engra trygginga og
veitir konum forgang. Nú eru yfir
90% lánþega konur. Að jafnaði eru
lán veitt fimm einstaklingum sam-
an, sem eru í sameiginlegri ábyrgð
fyrir endurgreiðslu. Það hefur það í
för með sér að allir í hópnum leggja
sig fram um að styðja hvern annan.
Á síðari árum hefur þó lánum til
einstaklinga fjölgað.
Fólkið stofnar sjálft hópana og
þar er jafnræði um félagslega stöðu
og tekjur. Fólkið velur einnig sjálft
í hvað það hyggst verja fénu. Oftast
er það til ræktunar, t.d. á grænmeti,
eða til að ala fiðurfé, framleiðslu á
krukkum eða tágakörfum, vefnað-
ur o.s.frv. Lánin eru endurgreidd
með vikulegum afborgunum, t.d.
í 50 hlutum og vextirnir eru örlít-
ið hærri en bankavextir, nú oft um
20%. Yunus leggur áherslu á að
bankinn stundi ekki góðgerðarstarf-
semi, heldur sé rekinn á viðskipta-
legum grunni.
Starfsmenn bankans ferðast á
reiðhjólum í bæjunum, bjóða fram
lán og dreifa upplýsingum um starf-
semi bankans. Þeir veita einnig ráð
um það hvernig best er að nota lán-
ið. Þá benda þeir einnig t.d. á hve
menntun er mikilvæg, hemill á barn-
eignum og gott hreinlæti. Framan
af átti bankinn í nokkrum vandræð-
um með að eiginmennirnir kæmust
ekki yfir peninga eiginkvennanna
en það hefur lagast. Þá hefur dregið
úr ofbeldi gegn konum, enda lánar
bankinn ekki fjölskyldum þar sem
það á sér stað.
Starfsmenn bankans urðu að
vera læsir og þannig var mikill
meirihluti þeirra karlmenn. Með
vaxandi læsi kvenna hefur kven-
kyns starfsmönnum fjölgað.
100 þúsund fjölskyldum lyft upp
úr fátækt árlega
Á hverju ári er yfir 100 þúsund fjöl-
skyldum í Bangladesh lyft upp úr
fátækt. Í Grameen bæjunum geng-
ur hærra hlutafall barna í skóla en
annars staðar, vannæring er minni,
þurrsalerni fleiri og notkun getnað-
arvarna meiri.
Í ljós hefur komið að fæðingum
fækkar í Grameen bæjunum, einnig
í fjölskyldum sem hafa ekki fengið
lán, fordæmi Grameen fjölskyldna
hefur leitt til þess að fjölskyldu-
stærð í landinu hefur minnkað.
Grameen bankinn hefur frá upp-
hafi veitt sex miljarða dollara í lán
og lánþegar eru um sjö milljónir. Í
upphafi var hvert lán um 50 dollarar
en er nú um 200. Endurgreiðsluhlut-
fallið er milli 96 og 100%. Bankinn
er nú að mestu leyti í eigu lánþega
sinna í sem hluthafa.
Heildar innistæður í bankanum
eru nú hærri en útlán. Bankinn hefur
einnig stofnað dótturfélag sem selur
farsíma á hagstæðu verði í þeim bæj-
um þar sem bankinn starfar.
Framan af naut bankinn góðs
stuðnings utanlands frá. Nú er hins
vegar svo komið að hann fjármagn-
ar sig sjálfur og er rekinn á mark-
aðslegum grunni. Bankinn réði t.d.
við það að mörg hundruð þúsund
lánþegar misstu allt sem þeir áttu
í flóðum árið 1998 og gátu ekki
endurgreitt lán sín á réttum tíma en
fengu lánsfrest.
Fólk taki mál sín í eigin hendur
Það er álit Yunus að almennur efna-
hagsbati í þjóðfélaginu dreifist eins
og bylgjur á vatni til hinna fátæku.
Hann telur hins vegar að besta leið-
in til að uppræta fátæktina sé sú
að fólk taki mál sín í eigin hendur.
Fólki verður að gefast kostur á að
njóta ávaxtanna af eigin starfi. Með
aðgangi að fjármagni skapar það
sér starf og bætir kjör sín.
Yunus var meðal þeirra sem
áttaði sig fyrst á því að fátækastir
allra eru konur í dreifbýli og að hag-
kvæmt sé að styðja þær. Hann hefur
einnig sýnt fram á að aðferð hans
virkar í reynd, sem er meira en sagt
verður um allar hagfræðikenningar.
Það er því ekki að undra að kenning-
ar hans hafa verið teknar í notkun í
40 öðrum löndum. Jafnvel í fátækra-
hverfi Chicago í Bandaríkjunum
starfar banki með þessu sniði.
(U.B. Lindström, Landsbygdens Folk
24. nóv. 2006).
Banki hinna fátæku í Bangladesh hlýtur friðarverðlaun Nóbels