Bændablaðið - 12.12.2006, Side 16

16 Þriðjudagur 12. desember 2006
„Það hefur verið haft á orði að í
útlöndum fari menn í stríð til að
vinna lönd, en á Íslandi séu sett
lög um þjóðlendur svo ríkið geti
unnið lönd. Ef hér er stríð í upp-
siglingu þá er það á ábyrgð ríkis-
ins og við skulum vera minnug
þess að Þingeyingar eru frægir
fyrir að láta verkin tala ef þeim
er misboðið.“ Þetta sagði Guð-
ný Sverrisdóttir sveitarstjóri í
Grýtubakkahreppi á fundi sem
nýlega var haldinn í Skjólbrekku
í Mývatnssveit með yfirskrift-
inni: Stöndum vörð um eign-
arréttinn, en á honum var rætt
um þjóðlendukröfur ríkisins.
Skemmst er frá því að segja að
Þingeyingar sem komu víða að úr
sýslunni, troðfylltu samkomuhús-
ið og var mörgum heitt í hamsi
á fjögurra tíma löngum fundi.
Gagnrýndu fundarmenn ákaft
þjóðlendukröfur ríkisins og voru
margir þungorðir. Að fundinum
stóðu sex sveitarstjórnir, Aðal-
dælahrepps, Grýtubakkahrepps,
Norðurþings, Skútustaðahrepps,
Tjörneshrepps og Þingeyjarsveit-
ar auk landeigenda á svæðinu.
Þingmenn kjördæmisins höfðu
fengið boð á fundinn, en enginn
þeirra sá sér fært að mæta. Árni
M. Mathiesen fjármálaráðherra
hafði framsögu, en hann mætti
ásamt lögmanni sínum til fundar.
Óbyggðanefnd hefur tekið til
meðferðar svæði 6 sem svo er
nefnt, Norðausturland, sem fjár-
málaráðherra fyrir hönd ríkisins
hefur gert þjóðlendukröfur til og
voru þær til umfjöllunar á fundin-
um. Lög um þjóðlendur voru sam-
þykkt árið 1998, til að skera úr um
hvar mörk eignalanda og þjóðlenda
væru. Lögin gengu til að byrja með
undir nafninu hálendisfrumvarpið
og voru kynnt með þeim hætti að
þau hafi verið sett til að ákveða
eignarétt á miðhálendinu.
Ólafur Björnsson hæstarétt-
arlögmaður hafði framsögu um
þjóðlendumálið, rakti það frá upp-
hafi, greindi frá kröfum ríkisins á
Suður- og Austurlandi og fjallaði
um úrskurði og dóma sem nú þeg-
ar hafa gengið í málum varðandi
þessa landshluta. Óbyggðanefnd
hefur fram til þessa birt úrskurði í
26 málum. Fallið hafa alls 14 hér-
aðsdómar í þjóðlendumálum og 9
hæstaréttardómar. Í 4 tilvikum hef-
ur héraðsdómur staðfest úrskurði
Óbyggðanefndar og Hæstiréttur
8 sinnum, en í sex tilvikum hefur
hann, snúið dómum héraðsdóms
við.
„Það er ekki mögulegt að fall-
ast á að stjórnsýslunefnd geti tekið
þinglýst land af eigendum sínum,“
sagði Ólafur. Ríkið hefði um árin
ekki gert athugasemdir við landa-
merki jarðanna sem um ræðir, ekk-
ert hefði komið fram sem benti til
annars en litið væri svo á að land-
eigendur væru óumdeildir eigendur
jarðanna en nú ríflega 100 árum
eftir að bréfum varðandi landið var
þinglýst gerði ríkið athugasemdir
við landamerki.
Tilraun til mestu eignaupptöku í
sögu lýðveldisins
Guðný Sverrisdóttir sveitarstjóri
í Grýtubakkahreppi var harðorð í
sinni framsögu og gagnrýndi mjög
framgöngu ríkisins í þjóðlendumál-
um. Hún benti á að landeigendur
hefðu greitt skatta og skyldur af
eignum sínum í meira en 120 ár,
en nú kæmi ríkið og segði: „Bænd-
ur rændu þessum löndum fyrir
þann tíma!“ Fram til þessa hefði
þetta sama ríki þó ekki gert neinar
athugasemdir og jafnvel tekið þátt
í viðskiptum með eignirnar. Þeir
fáu sem mæltu gjörningi ríkisins
bót bentu á að skárra væri að ríkið
ætti landið en „óbilgjarnir grosser-
ar sem koma til með að kaupa upp
jarðir á Íslandi,“ eins og Guðný orð-
aði það á fundinum. Um slík sjónar-
mið mætti vissulega deila, en engin
ástæða væri til að ríkið tæki landið
án endurgjalds.
„Með þjóðlendukröfum ríkisins
er gerð tilraun til mestu eignarupp-
töku í sögu lýðveldisins. Þessi deila
snýst samt ekki einungis um krónur
og hektara, hún snýst um pólitík og
mannréttindi og réttlætiskennd okk-
ar eru gróflega misboðið,“ sagði
Guðný og spurðu hvort þetta væru
mannréttindi 21. aldarinnar.
Þykir þéttbýlisbúum þessi
rányrkja eðlileg?
Hún benti í ræðu sinni á umræð-
ur sem urðu um þjóðlendumálin á
fundi sem efnt var til á Hornafirði
í febrúar árið 2001, en á þeim fundi
hefðu þingmenn sýnt skilning og
gefið fyrirheit um að mál yrðu
endurskoðuð, m.a. hefði Halldór
Ásgrímsson sem þá var utanríkis-
ráðherra sagt að stjórnmálamenn
hefðu engan áhuga á að standa í
illdeilum við fólkið. Vitnaði Guð-
ný einnig í orð Jóns Kristjánssonar
alþingismanns, sem sagðist á fund-
inum hafa talið að þjóðlendumálið
snérist aðeins um hálendið en hann
sá þá þegar fyrir sér að málið yrði
heitt þegar kæmi að svæðum norð-
an Vatnajökuls og kæmi að Þingey-
ingum.
Þrátt fyrir fögur orð ráðamanna
yrðu kröfur ríkisins sífellt frekari
og spurði Guðný hvort verið gæti
að landsbyggðarþingmenn væru
svo gjörsamlega bitlausir að þeir
réðu ekki við starfssystkini sín á
höfuðborgarsvæðinu. „Er það virki-
lega skoðun þéttbýlisbúa að þess
rányrkja sé eðlileg?“
Grýtubakkahreppur hefur á
umliðnum árum keypt margar jarð-
ir, m.a. í Fjörðum og á Látraströnd
til að tryggja afréttarlönd bænda
og aðra hagsmuni, s.s. ferðaþjón-
ustu. Nú er að sögn sveitarstjóra
gerð krafa um að þessar jarðir verði
þjóðlenda, að hluta eða öllu leyti.
Fróðlegt þykir Guðnýju að vita af
hverju ríkið teldi að þetta land væri
betur komið hjá því, það myndi t.d.
ekki borga skatta og gjöld af þjóð-
lendum sínum, m.a. fasteignaskatt
til sveitarfélaganna. Samt myndu
sveitarfélög þurfa að bera kostn-
að vegna stjórnsýsluverkefna, s.s.
skipulagsmála á þjóðlendum líkt og
á öðru landi. Sveitarstjórn Grýtu-
bakkahrepps hefur fordæmt vinnu-
brögð þau sem fjármálaráðherra
hefur viðhaft fyrir hönd ríkisins í
þessu máli og beint þeim tilmælum
til hans að kröfur verði afturkall-
aðar og eignarréttur landeigenda
verði virtur.
Eignir manna í gíslingu
„Við þurfum að beita öllum brögð-
um til að reka þennan yfirgang af
höndum okkar,“ sagði Guðný og
fýsti að vita hvort fundarmönnum
þætti ástæða til að mynda samtök
á landsvísu gegn eignaupptökunni.
Sáttaleið í stöðunni væri ef til vill
sú, að ríkið dragi til baka allar
kröfur þar sem til væru þinglýstar
landamerkjalýsingar, 120 ára gaml-
ar og um afganginn ef einhver væri
mætti deila. „Eignir manna eru
settar í gíslingu því erfitt er að selja
jörð þar sem ríkið hefur gert kröfu í
hluta landsins og við vitum að þessi
deila stendur ekki í mánuði heldur í
mörg ár og hvað segja lánadrottnar
sem eru með veð í jörðunum þegar
þær hafa rýrnað til muna.“ Guðný
vildi vita til hvaða ráða alþingis-
menn hygðust grípa til að stöðva
för fjármálaráðherra og hans fylgi-
fiska um landið og hvernig stöðva
ætti „þessa endaleysu,“ en fátt varð
um svör, þar sem enginn alþingis-
maður var í salnum.
Forneskjuleg hugmyndafræði
gagnvart eignaréttinum
Ólafur H. Jónsson formaður Land-
eigenda Reykjahlíðar ehf. sem
hafði framsögu á fundinum sagði
menn standa frammi fyrir „stærsta
eigna- og hlunnindaráni Íslandssög-
unnar, sannkölluðu ríkisráni.“ Þótti
honum undarlegt að ríkisstjórn sem
hallaðist að frelsi og einkavæðingu,
sendi menn um héruð og reyndi
að sölsa undir sig eignum fólks,
jörðum og lendum sem í flestum til-
vikum hefðu verið þinglýstar eign-
ir manna um langa hríð. Vitnaði
hann til orða Sigurðar Líndal um
þjóðlendulögin, en hann komst svo
að orði, að þau væru „ekki aðeins
óþörf heldur beinlínis skaðleg.“
Þjóðlendulögin taldi Ólafur
ganga gegn öllum meginstraumum
í umræðu og þróun mála í samfé-
laginu, þau lýsi hins vegar í reynd,
„forneskjulegri hugmyndafræði og
pólitískri afstöðu stjórnarflokkanna
gagnvart eignaréttinum.“ Benti
Ólafur á nokkur dæmi þess að rík-
ið hefði fram til þessa ekki véfengt
eignarétt landeigenda Reykjahlíð-
arlands, síðast í fyrra hefði verið
samið við Landsvirkjun um afnot
af landi, 1971 var samið við ríkið
vegna Kröfluvirkjunar og Kröflu-
línu en að auki hefðu landeigendur
samið við Landgræðsluna vegna
girðinga, Náttúruverndarráð um
friðlönd í Herðubreið árið 1974, og
Öskju 1977 og þá hefði verið samið
við Vegagerðina vegna efnistöku í
Jökulsá. Ríkið hefði aldrei véfengt
eignarétt vegna Reykjahlíðar og það
hefði danski kóngurinn heldur ekki
gert þegar hann keypti brennistein
úr Fremrinámum af þinglýstum eig-
endum Reykjahlíðar árið 1563.
Leið ríkisins úr „þjóðlendufár-
inu“ taldi Ólafur vera þá að það
virði þinglýstar landamerkjaskrár,
áfrýi ekki héraðsdómum í málum
sem landeigendur kunna að vinna
á vettvangi Óbyggðanefndar og að
sönnunarbyrgði verði snúið við,
hún verði lögð á ríkið í stað þess
að neyða landeigendur til að verjast
með því að færa sönnur á eignahald
sitt.
Megum ekki gefa neitt eftir
í baráttunni
Gunnar Sæmundsson í Hrútatungu,
stjórnarmaður í Bændasamtökum
Íslands sagði á fundinum að sér
fyndist fólk hafa verið andvara-
laust gagnvart þjóðlendumálinu,
vildi helst ekkert af því vita fyrr en
það svo allt í einu hefði dunið yfir.
Fólk hefði sofið á verðinum. Gunn-
ar mælti með því að landeigendur
stofni til samtaka og hét því að
Bændasamtökin myndi áfram láta
að sér kveða og þau myndu án efa
aðstoða ný samtök, yrðu þau stofn-
uð. „Við megum ekki gefa neitt
eftir í baráttunni,“ sagði hann.
Tóku fundarmenn undir með
Gunnari um andvaraleysi í málinu,
Guðný sveitarstjóri m.a. og einnig
Kristján Þór Júlíusson bæjarstjóri
á Akureyri, sem sagði menn ekki
hafa brugðist við „fyrr en á okkur
brennur.“ Hét hann liðssinni Sam-
bands íslenskra sveitarfélaga í mál-
inu, en þar sæti hann í stjórn, það
væri ekki boðlegt að ríkið gengi
fram með þessum hætti. Fólk
skyldi ekki þessar kröfur og upp-
lifði að ríkið væri að ganga fram
með offorsi.
Eitthvað athugavert við sjálf
þjóðlendulögin
Fjölmargir tóku til máls og eða
lögðu fram fyrirspurnir á fundin-
um, m.a. kom fram að enginn hefði
fyrirfram trúað því að ríkið myndi
krefjast lands niður undir tún í Þing-
eyjarsýslum, einn fundarmanna,
Guðrún María Valgeirsdóttir kvaðst
þannig fyrir fáeinum viku hafa átt
25% hlut í Reykjahlíðarlandi, en
ætti nú einn sólpall! Þá fýsti menn
að vita hvernig á því stæði að alda-
gamall hefðarréttur dygði landeig-
endum ekki, en útgerðarmönnum
hefði dugað þriggja ára hefð til að
fá úthlutað kvóta. Þung orð féllu,
talað var um ósvífni ríkisins, yfir-
gang og ásælni og voru fundar-
menn sammála um að stofna þyrfti
til samtaka á landsvísu til að sporna
við fæti. Ari Teitsson á Brún sem
kom að undirbúningi málsins á sín-
um tíma kvaðst hafa verið blekktur.
Óbyggðanefnd hefði átt að úrskurða
í málum, en svo til öllum úrskurð-
um hennar væri vísað til dómstóla.
„Dómar í þjóðlendumálum hafa ver-
ið sitt á hvað, sem segir manni bara
eitt og það er að eitthvað er athuga-
vert við sjálf þjóðlendulögin. Þeim
verður að breyta og það strax – fyr-
ir kosningar í vor.“
Ef ríkið tæki kvóta og peninga…
Fundarmenn fýsti að vita hvað þjóð-
lendumálið hefði kostað ríkissjóð,
en fjármálaráðherra hafði ekki svar
við því, gæti ekki einu sinni gefið
vísbendingar þar að lútandi. Hann
ítrekaði að málið snérist ekki um
það af ríkisins hálfu að taka auðlind-
ir, heldur tryggja eignarréttarstöðu,
en mikið verk væri óunnið áður en
sátt næðist. Guðný sagði ríkið vera
að bjóða upp á stríð og benti á að
þjóðin skildi ekki hvað væri að ger-
ast, en að líkindum myndu menn
rumska ef ríkið tæki fyrirvaralaust
helming af kvóta Samherja sem
sína eign, eða þá stóran hluta pen-
inga Björgólfsfeðga.
Ólafur Héðinsson á Fjöllum
tók til máls á fundinum og greindi
frá því að hann hefði nýlega keypt
jörð, sem faðir hans og afi hefðu
áður átt og meira að segja ríkið um
hríð. Kröfulína ríkisins væri nú
um 500 metra frá túngarði sínum.
Hann hafi ætlað að taka lán til fram-
kvæmda á jörðinni fyrir skömmu
en komið að lokuðum dyrum því
ríkið hefði þinglýst kröfum sínum
á landareign sína. „Þetta eru ólög.
Ríkisstjórnin okkar er þessa dagana
að biðjast afsökunar á Íraksstríð-
inu, en stofnar til stríðs við okkur
á sama tíma,“ sagði Ólafur og benti
á að með því að standa saman gætu
landeigendur sigrað.
Undirbúa stofnun landssamtaka
Fleiri tóku í sama streng og á fund-
inum var samþykkt ályktun þess
efnis að unnið yrði að undirbún-
ingi landssamtaka landeigenda til
að sameina krafta þeirra sem hags-
muna eiga að gæti gagnvart þjóð-
lendukröfum ríkisvaldsins. Í undir-
búningsnefnd voru kjörin þau Guð-
ný Sverrisdóttir, Ólafur H. Jónsson
og Örn Bergsson, Hofi í Öræfum.
Á fundinum var einnig skorað á
fjármálaráðherra að afturkalla þeg-
ar kröfur ríkisins í þinglýstar eignir
í Þingeyjarsýslu og einnig að beita
sér fyrir því að þjóðlendulög verði
endurskoðuð með það að markmiði
að virða eignarrétt.
Þung orð féllu á fjölmennum fundi um þjóðlendukröfur í Skjólbrekku í Mývatnssveit
Þingeyingar frægir fyrir að láta
verkin tala ef þeim er misboðið
– Deilan snýst ekki um krónur og hektara, heldur mannréttindi
og réttlætiskennd, segir sveitarstjóri Grýtubakkahrepps
Atkvæði greidd á fundinum í Skjólbrekku. Ráðherra hefst ekki að.