Bændablaðið - 12.12.2006, Síða 20

20 Þriðjudagur 12. desember 2006
Yðar einlægur verður að gera
þá játningu að hann var ráðinn
ritstjóri Bændablaðsins án þess
að hafa stigið fæti inn í almenni-
legt nútíma hátæknifjós. Þetta
er að sjálfsögðu ófyrirgefanleg-
ur skortur á lífsreynslu fyrir
mann í minni stöðu. Þetta sagði
ég Baldri Helga Benjamínssyni
framkvæmdastjóra Landssam-
bands kúabænda heldur niður-
lútur og spurði hvort hann hefði
einhver ráð við þessu. Hann
hugsaði sig um eitt andartak og
sagði svo: – Þú ferð bara austur
í Stóru-Hildisey I í Austur-Land-
eyjum og heimsækir hann Pétur
Guðmundsson, hann er senni-
lega sá tæknivæddasti um þessar
mundir.
Nokkrum dögum síðar var ég svo
kominn austur undir Markarfljót
á frostköldum, björtum nóvemb-
erdegi, eftir að hafa horft á Heklu
og Þríhyrning og Eyjafjallajökul af
þvílíkum unaði að lá við slysi. Vest-
mannaeyjar sáust þó ógreinilega úr
heimreiðinni því það var bakki suð-
urundan landinu. Þarna ók ég fram-
hjá afleggjaranum að Kanastöðum
þar sem hann Diðrik frændi minn
bjó á sinni tíð og fyrr en varði blasti
nýja fjósið hans Péturs við.
Pétur tók mér vel og leiddi mig
í fjósið sem er stálgrindarhús frá
Landstólpa og stendur rétt austan
við þar sem gamla fjósið var en
það hefur verið jafnað við jörðu.
Við göngum inn í mjólkurhúsið
og þaðan í stjórnklefann þar sem
bændur nútímans geta haft yfirsýn
yfir allt það sem gerist í fjósinu. Í
gegnum stóran glugga blasti við
mér kúahjörðin, á annað hundrað
gripa þegar allt er talið, frá ráðsett-
um miðaldra mjólkurdrottningum
niður í nýfædda kálfa, skjálfandi á
beinunum í bókstaflegum skilningi,
þótt ekki hafi verið kalt í húsinu.
Löngunin stjórnar umferðinni
Á hægri hönd voru legubásar fyrir
mjólkurkýrnar en þar voru 65 mjólk-
andi kýr þennan dag í 80 básum. Til
vinstri voru fóðurbásarnir og hand-
an við þá ungviðið, kálfarnir næstir
okkur en kvígurnar fjær. Ungnautin
eru hins vegar færð í annað hús þeg-
ar þau hætta að vera mjólkurkálfar
og alast þar upp fram að slátrun.
Umferð um þetta mikla fjós
stjórnast af löngun eftir fóðri sem
rekur kýrnar í eilífa hringrás, þótt
löngunin til að láta mjólka sig komi
þar að sjálfsögðu einnig við sögu.
Hefðbundinn mjaltatími er ekki
lengur við lýði því kýrnar stjórna
því sjálfar hvenær þær eru mjólkað-
ar.
Þegar löngunin til mjalta eða
sulturinn sækir að stilla þær sér upp
í biðröðina fyrir framan mjaltaþjón-
inn sem er af ættbálki de Laval.
Hann tekur þeim opnum örmum,
mælir út á þeim spenana og þvær
þá. Svo fara mjaltahólkarnir af
stað, þefa upp sinn spena og byrja
að totta. Hver hólkur er sjálfstæð-
ur og þegar rennslið í spenanum er
komið niður fyrir 215 ml á mínútu
dregur hann sig í hlé og þvær sér
áður en næsta kýr mætir á svæðið.
Að mjöltum loknum opnast hlið
inn í fyrirheitna landið, fóðurbásana
fulla af heyi og kjarnfóðri. Þar er
hámað í sig þangað til viðkomandi
(nei, þær heita ekki neitt hjá Pétri,
bera bara númer) stendur á blístri.
Þá er farið út um annað hlið inn í
legubásinn, lagst þar fyrir og byrj-
að að jórtra. Þegar löngunin vaknar
á ný fara þær næsta hring. Þannig
gengur lífið fyrir sig hjá mjólkandi
kúm í Stóru-Hildisey I.
Fljúgandi gulur fóðurvagn
Mér þóttu þetta mikil undur og stór-
merki en átti þó margt óséð. Pétur
leiddi mig inn í fjósið og sýndi mér
kálfana og kvígurnar og síðan lá
leiðin inn í fóðurgeymsluna sem er
stúkuð af frá fjósinu. Þar hékk gul-
ur Mullerup-vagn á einteinungi og
beið þess að færa fjósverjum nær-
inguna. Pétur sagði mér að vagninn
væri forritaður þannig að hann færi
34 ferðir á sólarhring og gæfi hverj-
um hópi í fjósinu sinn skammt, þar
af eru 22 ferðir til að gefa mjólkur-
kúnum. Hann sló inn tölur á fjár-
stýringuna til að flýta næstu ferð
um nokkrar mínútur svo ég sæi
vagninn að störfum.
Allt í einu lifnaði sá guli við og
færði sig aftur fyrir heytætara en
tveir slíkir stóðu á gólfinu, hvor
með sína tegund af heyrúllu, annar
með túngrös en hinn með fjölært
rýgresi. Vagninn fékk sinn skammt
af hvorri tegund og færði sig svo
lengra þar til á vegi hans urðu tveir
stútar á rörum sem lágu út í korn-
síló sem stóð við hliðina á skemm-
unni. Þar meðtók hann bygg og
kjarnfóður sem hann blandaði sam-
an við heyið með hjálp snigils sem
er í botni vagnsins. Pétur sagði að
heyið mætti ekki vera of þurrt, þá
blandaðist það ekki nógu vel saman
við kjarnfóðrið. Helst vill hann hafa
heyið passlega blautt í rúllunum.
Alls getur þessi vagn blandað sam-
an níu tegundum af fóðri en Pétur
lætur sé nægja að vera með fjórar.
Þegar vagninn var kominn með
fylli sína skrölti hann eftir teininum
inn í fóðurbásinn, eða öllu heldur
það sem kalla má neðri deild mjólk-
urkúa á fóðursvæðinu. Því er nefni-
lega skipt upp í neðri deild og efri
deild en í þeirri síðarnefndu eru
hámjólka kýr sem fá aukaskammt
af kjarnfóðri. Sá guli gleymir held-
ur ekki kálfunum og kvígunum sem
fá líka sinn vísindalega útreiknaða
skammt af fóðri með háttbundnu
millibili.
Ekki er allt búið enn því tölvu-
kerfið sér um að stjórna hitastigi og
loftræstingu í þessu stóra húsi. Eftir
mæninum endilöngum eru gluggar
sem opnast og lokast eftir því hvað-
an vindurinn blæs, oftast eru þeir
lokaðir áveðurs og opnir hlémegin
en í mestu hitum þarf að opna þá
alla. Kerfið sér til þess að hitinn
í húsinu fari ekki undir 3 gráður í
plús.
Mannshöndin virðist ekki hafa
miklu hlutverki að gegna í þessu
fjósi.
Þriðji ættliður á Stóru-Hildisey
Að lokinni þessari sýningu förum
við úr skónum og göngum upp
stiga upp í lítinn sal með parketi á
gólfi og hægindastólum og tökum
upp spjall.
PéturGuðmundssoní Stóru-Hild-
isey I í Austur-Landeyjum er þriðji
ættliður sem stendur fyrir búrekstri
á bænum. Afi hans flutti þangað
árið 1937 og faðir Péturs tók við af
honum 1957. – Hann veiktist og dó
skyndilega árið 1982 og ég tók við
fljótlega eftir það. Þá var hér bland-
að bú, en ég hætti fljótlega með
sauðféð og er fyrst og fremst með
kýr og svolítið af hrossum, aðallega
til kjötframleiðslu. Nei, ég fer aldr-
ei á hestbak en hef samt látið temja
dálítið fyrir mig. Annars er ég aðal-
lega í kjötframleiðslu, auk þess sem
bein úr folöldum eru flutt á vegum
SS til Þýskalands þar sem búinn
er til úr þeim vaxtarhormón til að
byggja upp beinvef en hann er not-
aður til að græða í fólk sem hefur
lent í slysum.
Nú eru 65 mjólkandi kýr í fjós-
inu en þær voru um 30 þegar ég
tók við. Fjósið var byggt 1957 og
stækkað 1970, þá voru básar fyrir
32 kýr sem þótti nokkuð stórt á sín-
um tíma. Þetta var hefðbundið bása-
fjós með rörakerfi fyrir mjaltir.
Pétur segist hafa gengið lengi
með það í maganum að byggja nýtt
fjós, enda hafi valið staðið á milli
þess og að hætta þessu basli. – Ég
byrjaði að láta teikna árið 2004,
en smiðirnir komu hingað 11. apríl
2005. Þá var nýbúið að taka grunn-
inn. Hér var svo byrjað að mjólka
17. nóvember í fyrra. Ungviðið
kom inn um áramótin en fóðurvagn-
inn fór ekki í gang fyrr en í mars. Á
þessu ári hafa 44.000 mjaltir farið í
gegnum mjaltaþjóninn.
Pétur segir að í fyrstu hafi hann
einungis verið með gömlu hjörðina
sína en í mars keypti hann kúabú
og kvóta austan úr Norðfirði. Hon-
um er ekkert gefið um að svara til
um kvótaeignina og mér líður eins
og ég sé að biðja konu á óræðum
aldri um kennitölu. Loks fæ ég það
uppgefið að framleiðslurétturinn sé
um 360.000 lítrar.
Eitthvað hlýtur svona tækni-
undur að kosta. – Ojú, segir Pétur,
þessi pakki kostar um það bil millj-
ón á legubásinn og þeir eru 80. Inni
í þeirri tölu er húsið og allur vélbún-
aður. Þetta er eins og tvö þokkaleg
raðhús í Reykjavík, segir hann. En
stendur þetta undir sér í rekstri?
Fögur veröld og ný
fyrir kýr og menn
Ritstjóri Bændablaðsins stekkur inn í nútímann í Stóru-Hildisey I
Mullerupvagninn er að ná sér í kjarnfóður og korn. Vinstra
megin eru tætararnir sem Pétur þarf að fóðra á heyrúllum.
Vagninn er búinn að sækja fylli sína af fóðri og snarast fyrir
hornið inn í fjósið.
Kýrnar hafa greinilega tekið þann gula í sátt, enda vita þeir
að hann kemur færandi hendi.
Saddir, sælir og vel merktir smákálfar í fjósinu hjá Pétri.
Beðið eftir þjónustu. Spenarnir mældir út. Hér sést árangurinn.
Pétur Guðmundsson bóndi í Stóru-Hildisey I við tölvuna sem stjórnar hverju smáatriði í fjósinu. /Ljósm. Áskell.