Bændablaðið - 12.12.2006, Síða 28

28 Þriðjudagur 12. desember 2006
„Þetta er eins og dagur og nótt,
það er lítið líkt með jólahaldi fyrr
á tíð og því sem nú tíðkast,“ segir
Ásta Sveinbjarnardóttir á Núpi
III undir Eyjafjöllum. Hún er
83 ára gömul, ólst upp í torfbæ
að Ysta-Skála í hópi 12 systkina,
sjálf er hún fjórða yngst í þessum
stóra hópi.
Ásta rifjaði upp jólahald fyrri
tíðar með Bændablaðinu og segir
margs að minnast. Það sem fyrst
kom upp í hugann var jólamatur-
inn. „Það var alltaf kjötsúpa í mat-
inn á aðfangadagskvöld og þeim
sið hélt ég eftir að ég fór sjálf að
búa og allt þar til elsta dóttir mín
fór burt í Skógaskóla. Þegar hún
kom aftur heim um jól fannst henni
ómögulegt að bjóða upp á kjötsúpu
á aðfangadagskvöld, aftók það með
öllu. Þá tókum við upp þann sið,
líkt og meirihluti landsmanna, að
hafa hamborgarhrygg,“ segir Ásta.
Hún nefnir að þegar hún var að
alast upp hafi faðir hennar oftast
slátrað lambi skömmu fyrir jól.
„Það var jólalambið,“ segir hún,
nýtt til að fæða fjölskylduna yfir
hátíðarnar, en á þessum tíma var
geymsla matvæla með öðrum hætti
en nú er, engar frystikistur til staðar
til að geyma í matinn.
Ásta ólst upp í torfbæ og rifjar
upp að mikið hafi verið lagt upp úr
að þrífa og hreinsa bæinn eins vel
og kostur var fyrir jól; allt var skúr-
að og skrúbbað hátt og lágt, svo
halda mætti heilög jól í tandurhrein-
um bænum. „Við vorum við þetta
mestallan mánuðinn, þetta var svo
mikið verk, í mörg horn að líta,“
segir hún.
Á aðfangadagskvöld var að
venju farið í fjós, heldur fyrr en
vanalega. Þar unnu menn verkin
sín og minnist Ásta þess að skepn-
um hafi verið gefið ríflega þetta
kvöld, „og svona aðeins dekrað við
þær meira en vant var.“ Þegar fjós-
verkum var lokið var haldið heim í
bæ, þar skiptu menn um föt, fóru í
sparifötin og svo var að koma sér
vel fyrir í baðstofunni. „Það var
mikil helgi yfir aðfangadagskvöldi,
bærinn var lokaður, það fór enginn
út. Við vorum bara saman í róleg-
heitum og áttum friðsæla, notalega
stund,“ segir hún. Það voru því
mikil umskipti fyrir hana ein jólin
þegar hún starfaði sem vinnukona
í Reykjavík og dvaldi þar yfir jól.
Húsbóndinn átti afmæli á aðfanga-
dag, „og það var sama renneríið
þann daga og allt kvöldið og vana-
lega. Þessu átti ég ekki að venjast
og fannst óþægilegt. Það vantaði
alveg kyrrðina og friðinn sem ég
var vön á þessu kvöldi.“
Að hennar mati er mikilvægt að
finna friðinn, að fjölskyldur geti átt
góða stund saman í ró og næði og
án þess að utanaðkomandi áreiti
spilli kyrrðinni. Hún hafi því aldr-
ei vanið sig á að fara til messu á
aðfangadagskvöld. „Ég vil bara
helst ekki fara út, vera heima á bæ
og njóta samvista við fólkið mitt.“
Mikilvægt þótti á þeim tíma
sem Ásta var að alast upp að eng-
inn færi í jólaköttinn. „Það var
passað sérstaklega upp á að allir
á bænum fengju nýja flík,“ segir
hún. Móðir hennar sat því við og
prjónaði sokka á allan hópinn sinn
og útbjó að auki nýja skó. Jólasokk-
ar barnanna voru litaðir svartir en
vanalega voru sokkar þess tíma
gráir, í sauðalitum. „Mamma vildi
hafa jólasokkana okkar öðruvísi
en þá sem við notuðum hversdags
og þess vegna litaði hún þá svarta.
Það var alltaf mikil eftirvænting að
fá nýju sokkana, við biðum eftir
þeim systkinin mjög spennt,“ segir
Ásta. Nýju sokkarnir voru geymdir
í kistu á bak við hurð í baðstofunni
þar til stóra stundin rann upp. Þeir
voru teknir fram þegar tíminn var
kominn og börnin skiptu, fóru úr
þeim eldri í glænýja, svarta sokka.
„Svo var annað sem okkur þótti
mjög spennandi og skapaði eftir-
væntingu í hópnum,“ rifjar hún
enn fremur upp, en þar koma frænk-
ur hennar við sögu. Föðursystur
hennar áttu heima í Reykjavík og
höfðu fyrir sið að senda veglegan
pakka austur í sveit. „Það var topp-
urinn á aðfangadagskvöldinu að
opna pakkann frá frænkunum, þær
sendu okkur alltaf eitthvað fallegt,
kerti, spil og góðgæti af ýmsu tagi.
„Okkur þótti alltaf jafn merkilegt
að opna pakkana frá frænkunum úr
Reykjavík, það biðu allir spenntir
eftir þeirri stund. Okkur fannst allt-
af mikið til koma og vorum mjög
glöð og ánægð með það sem við
fengum.“
Ásta kveðst ánægð með að hafa
fengið að hafa lifað þessa tíma, að
hafa fengið tækifæri til að upplifa
baðstofulífið í torfbænum heima
í Ysta-Skála, umvafin stórri fjöl-
skyldu. „Ég hefði ekki viljað missa
af þessu, þetta var gott líf. Það
var ævinlega húslestur á kvöldin,
pabbi las upp úr einhverri postill-
unni og svo var farið með bænir og
Faðirvorið að lokum,“ segir Ásta.
Allt breyttist, bætir hún við, þeg-
ar útvarpið kom. Afi eiginmanns
hennar, (náði ég því rétt?) sem bjó
á bæ í nágrenninu, fékk sér útvarps-
tæki og þangað safnaðist saman
fólk til að hlusta. „Við fórum allt-
af á sunnudögum og hlustuðum á
messuna, það var mikil stemning,
en ég sá eftir því að með komu
útvarpsins lagðist húslesturinn
af. Ég saknaði hans, það var svo
notaleg stund þegar lesið var upp í
baðstofunni,“ segir Ásta og hugsar
sig örlítið um og segir: „Alveg er
það magnað hvað allt hefur breyst.
Hraðinn er svo mikill núna, allt
með öðrum brag en áður var.“ Sjálf
tekur hún lífinu með ró, er hætt
öllum gauragangi fyrir jólin, ofur-
hreingerningum og bakstri. „Ég
skreyti svolítið í kringum mig, set
upp engla og jóladúka og þess hátt-
ar. Ég stend ekki í miklum bakstri
núorðið, það er hægt að bregða sér
út í kaupfélag á sunnudögum og
kaupa smákökur, þeir eru með svo
ríflegan afslátt þá,“ segir Ásta, en
hún og maður hennar, Guðmund-
ur Guðmundsson, þekktur sem
Guðmundur glímukappi eftir að
hann varð Glímukóngur Íslands
árin 1948 og 1949, eru með syni
sínum, tengdadóttur og fjölskyldu
á aðfangadagskvöld. „Við eigum
saman rólega stund, líkt og í gamla
daga, en þegar klukkan fer að nálg-
ast tíu förum við heim á bæ til að
hlusta á blessaðan biskupinn okk-
ar. Í eina tíð var ég oft svo þreytt
á aðfangadagskvöld að ég svaf yfir
messunni, en núna er ég vakandi
og hlusta vel.“
Ásta Sveinbjarnardóttir man tímana tvenna í jólahaldi
Alltaf kjötsúpa á aðfangadagskvöld
Hjónin á Núpi III, Ásta Sveinbjörnsdóttir og Guðmundur Guðmundsson,
en hann varð Glímukóngur Íslands árin 1948 og 1949.
Séð heim að Núpsbæjunum, myndin er tekin árið 1932.
Ásta telur að þessi mynd sé tekin sunnudeginum áður en Markarfljótsbrúin var vígð sumarið 1930, en innan um
heimilisfólk þekkir hún yfirbrúarsmiðinn fyrir miðri mynd, með derhúfu, í jakkafötum og með bindi. Faðir Ástu,
Sveinbjörn Jónsson stendur við dyrnar, lengst til hægri efst, sá með yfirvaraskeggið, við hlið hans er kona hans,
Anna Einarsdóttir, móðir Ástu og þá systur hennar tvær, Þórný og Guðbjörg. Fremst á myndinni frá vinstri eru
Þórarinn, sem alinn var upp á suðurbænum á Skála, Sveinbjörn og Sigurjón, bræður Ástu, Kristinn Auðunsson,
úr vesturbænum, þá Svava systir Ástu, nú búsett í Hverabakka í Hrunamannahreppi, þrír drengir fyrir miðri mynd
fylgdu aðkomufólkinu, brúarsmiðum og Ásta kunni ekki nöfn þeirra, en næst þar á eftir er Árni Þorvaldsson,
sumardrengur hjá foreldrum Ástu, hann var frá Þórsmörk í Hafnarfirði, stúlkurnar í hvítu kjólunum eru systur
Kristins, Guðrún og Lilja, sem búsett er í Laxárdal í Gnúpverjahreppi, en sjálf stendur Ásta á milli þeirra íbyggin
með hönd á höku. Lengst til hægri er svo Þóra systir hennar. Aðrir á myndinni eru sem fyrr segir smiðir og aðr-
ir starfsmenn sem tóku þátt í smíði Markarfljótsbrúarinnar, konur þeirra og börn. „Ég sé að myndin er tekin á
sunnudegi, það eru allir í sparifötunum sínum,“ segir hún.
Fyrir 60 árum voru Samvinnu-
tryggingar stofnaðar en þær
störfuðu með miklum blóma
fram til ársins 1989 þegar þær
voru sameinaðar Vátryggingafé-
lagi Íslands. Hluti eigna félags-
ins var settur í sjóð og ávaxtaður
undir nafni Eignarhaldsfélagsins
Samvinnutrygginga. Að áliðnum
nóvember héldu stjórnendur
félagsins upp á afmælið með því
að veita tvo styrki, hvorn um sig
upp á tíu milljónir króna.
Viðtakendur styrkjanna voru
annars vegar Hólaskóli, Háskólinn
á Hólum og hinsvegar Landbúnað-
arháskóli Íslands á Hvanneyri. Axel
Gíslason framkvæmdastjóri félags-
ins afhenti skólastjórum skólanna,
þeim Skúla Skúlasyni og Ágústi
Sigurðssyni, styrkina og rökstuddi
þá með eftirfarandi hætti:
Hólaskóli gegnir mikilvægu
hlutverki sem mennta- og rann-
sóknarstofnun á sviði þeirra
atvinnugreina sem hann fæst við.
Starfsemi skólans og áhersla á
menningu og náttúru er þýðing-
armikil fyrir land og þjóð. Þess
vegna vilji félagið með framlaginu
sýna í verki stuðning við yfirlýst
markmið skólans um að styðja
með öflugu mennta- og rannsókn-
arstarfi nýsköpun, framþróun og
vöxt á þeim sviðum atvinnulífins
sem falla undir starfssvið hans.
Um Landbúnaðarháskóla
Íslands sagði Axel að hann gegndi
mikilvægu hlutverki sem vísinda-
leg fræðslu- og rannsóknarstofnun
á háskólastigi með áherslu á starfs-
menntanám og endurmenntun.
Félagið vilji því styðja skólann í
að veita nemendum sínum fræðslu
og verklega þjálfun þannig að þeir
geti tekið að sér sérfræðistörf fyrir
íslenskan landbúnað og unnið að
rannsóknum í þágu hans.
Samvinnutryggingar styrkja skóla landbúnaðarins
Axel Gíslason afhendir Skúla Skúlasyni á Hólum styrk til Hólaskóla. Guðni
Ágústsson landbúnaðarráðherra fylgist með.