Bændablaðið - 12.12.2006, Blaðsíða 36

36 Þriðjudagur 12. desember 2006
Marinó Sigurðsson frá Álfgeirs-
völlum í Lýtingsstaðahreppi rifj-
ar upp ýtu- og gröfuvinnu sína í
Skagafirði um og eftir miðja síð-
ustu öld, þegar þessi nýja tækni
var að hasla sér völl hér á landi.
Skrásetjari er Sigtryggur J.
Björnsson frá Framnesi í Blöndu-
hlíð, kennari við Landbúnaðarhá-
skóla Íslands á Hvanneyri.
Marinó Sigurðsson er fæddur á
Ísafirði 3. febrúar 1920 en flutti á
fyrsta ári í Álfgeirsvelli og hefur
átt þar heima síðan. Foreldrar hans
voru, Þórdís Sigríður Jensdóttir frá
Hnífsdal og Sigurður Jónasson frá
Kolgröf í Lýtingsstaðahreppi.
Marinó missti föður sinn af slys-
förum árið 1933 og lögðust þá ýms-
ar skyldur varðandi búreksturinn á
herðar hins unga manns. Sjálfstæð-
an búskap hóf hann svo á Álfgeirs-
völlum árið 1938, þegar afi hans,
Jónas Björnsson, gaf honum fjórð-
ung jarðarinnar.
Árið 1944 kom ung kona inn í líf
Marinós og fór að búa með honum
á Álfgeirsvöllum. Þetta var Guð-
laug Egilsdóttur frá Bakka í Vall-
hólmi, þá nýútskrifuð úr Kvenna-
skólanum á Staðarfelli, sem Ingi-
björg Jóhannsdóttir frá Löngumýri
stýrði. Þau giftu sig svo árið 1946
og hafa eignast sex börn.
Guðlaug er dóttir hjónanna,
Egils Gottskálkssonar og Ingibjarg-
ar Björnsdóttur, sem bjuggu á
Bakka í Vallhólmi og síðar á Mið-
Grund í Blönduhlíð frá 1935 til
1950. Guðlaug er myndarleg til
munns og handa, hinn mesti búfork-
ur og hefur staðið sem klettur við
hlið bónda síns til þessa dags.
Á þessum árum voru fjárpestarn-
ar, garna- og mæðiveiki, að dreifast
um landið. Mæðiveiki gerði mik-
inn usla í fjárbúi unga hjónanna á
Álfgeirsvöllum og rýrði mjög tekj-
ur þeirra. Öllu fé á bænum var svo
fargað árið 1948 og fjárlaust var til
hausts 1949 en þá var keyptur nýr
fjárstofn.
Búskapur kallar á fjárfestingar
og var svo einnig á Álfgeirsvöllum.
Það varð því með einhverju móti að
auka tekjur stækkandi fjölskyldu
og varð að ráði að Marinó sótti um
vinnuhjáRæktunarsambandiSkaga-
fjarðar. Þar var þá við stjórnvölinn
ráðunautur Skagfirðinga, Ólafur
Jónsson í Stóragerði í Óslandshlíð,
og formaður stjórnar var Kristján
Karlsson, skólastjóri á Hólum.
Gefum nú Marinó Sigurðssyni
orðið
Ég fór að vinna hjá Ræktunarsam-
bandinu árið 1946, fyrst á traktor,
International W4, á járnhjólum og
húslausum. Vél þessi var notuð
til að ganga frá flögum eftir jarð-
ýtu, sem gengið hafði á undan. Ég
byrjaði hjá Þórði á Kjartansstöðum
í Staðarhreppi og vann svo í Litlu-
og Stóru-Gröf og síðan á flestum
bæjum í Sæmundarhlíð allt fram að
Skarðsá. Þar bjó þá Pálína Konráðs-
dóttir. Seinni hluta sumarsins vann
ég í Lýtingsstaðahreppi.
Þegar ég hætti með traktorinn
um haustið fór ég að vinna á ýtu
með Pálma Runólfssyni á Dýrfinnu-
stöðum. Þetta var International TD
9 vél, árgerð 1945, í eigu Ræktunar-
sambandsins og þess fyrsta jarðýta.
Þeir bræður Pálmi og Björn Runólfs-
synir höfðu unnið á henni um sum-
arið en Björn þurfti að hætta og tók
ég við af honum. Hjá Pálma lærði
ég á tækið en þeir bræður höfðu ver-
ið á námskeiði á Hvanneyri og lært
þar að fara með svona vélar.
Vorið eftir réði ég mig aftur hjá
Ræktunarsambandinu á sömu vél
og byrjaði á Laugabóli í Tungusveit
hjá feðgunum Ingólfi og Gísla. Þar
var ég einn fyrstu vikuna, en þá
kom til starfa með mér Gísli Bessa-
son í Kýrholti og vann með mér allt
sumarið. Þetta sumar unnum við í
Lýtingsstaðahreppi og í Fljótum.
Veður válynd í Fljótum
Þegar við gátum ekki lengur unnið
í Stíflunni í Fljótum vegna snjóa
fórum við niður í Haganesvík og
vorum þar við jarðvinnslu í nokkra
daga, mest í Haganesi, þar til gerði
stórhríð. Þá yfirgáfum við Fljótin
og komumst fram að Felli í Sléttu-
hlíð fyrsta daginn og gistum þar.
Við vorum með Chevrolet vörubíl,
2,5 tonna, sem Gísli átti og þurftum
að moka veginn víða til að koma
honum áfram. Hríðarveður var
einnig daginn eftir, þegar við fór-
um frá Felli, upp úr hádeginu. Við
mokuðum okkur áfram yfir Höfða-
hólana og komumst í Mýrarkot og
gistum þar næstu nótt. Á þriðja
degi náðum við fram í Stóragerði
og þar skildum við jarðýtuna eftir
hjá Ólafi Jónssyni ráðunaut og yfir-
manni okkar. Þegar við komum
fram í Kýrholt var nær snjólaus
jörð.
Þriðja sumarið mitt hjá Ræktun-
arsambandinu hófst vinnan á Sauð-
árkróki og var ég áfram á sömu vél.
Þar unnum við ýmis verk, tókum
t.d. húsgrunna, drógum símastreng
í jörð niður Sauðármýrar, unnum í
flögum og ýttum út gömlum húsa-
tóftum.
Næst fórum við inn í Lýtings-
staðahrepp, ýttum út skurðruðning-
um á Krithóli og Álfgeirsvöllum,
gerðum vegaslóða suður yfir Kol-
grafarmela og veg fram í Valadal
og ýttum út brunarústum bæjarins í
Flugumýrarhvammi, sem brann þá
um vorið.
Vélin var síðan flutt til Sauð-
árkróks til lagfæringar áður en
haldið var á Skagann. Byrjað var
á Skefilsstöðum og haldið út Skag-
ann. Þetta sumar var mest unnið
við jarðvinnslu en einnig nokkuð
við að lagfæra heimreiðar og Skaga-
veginn, þegar norðar dró. Með mér
unnu þarna Magnús Sigurjónsson
frá Nautabúi og eftir hann, Daníel
Ingólfsson frá Steinsstöðum.
Næst var ýtan flutt frá Hrauni
fram á Laxárdal og við starfi Daní-
els tók Guðmundur Bjarnason frá
Ytra-Vatni. Guðmundur var bróðir
Kristmundar á Sjávarborg. Byrjað
var á Þorbjargarstöðum og Sævar-
landi og haldið fram Dalinn yfir
Laxárdalsheiði og endað um haust-
ið á Veðramóti. Þá var kominn
snjór og jörð farin að frjósa.
Vinnutilhögun var þannig að við
unnum allan sólarhringinn á átta
tíma vöktum en bilanir, hirðing vél-
ar og milliferðir komu oft óreglu
á vaktakerfið, sem varð til þess að
svefn varð stundum af skornum
skammti.
Plógurinn, sem fylgdi vélinni,
var einskeri á tveimur nokkuð stór-
um hjólum, stilltur með handafli
með þar til gerðum stöngum og
herfið var tvöfalt, sextán diska, fjór-
ir diskar í hverjum fjórðungi.
Að duga eða drepast
Margs konar vandamál komu upp
á þessum fyrstu árum jarðýtunnar.
Menn festu þær í blautum mýrunum
og kom sér þá vel að hafa rekaviðar-
drumb til að bregða undir beltin.
Í milliferð á leið fram hjá Íbis-
hóli festum við ýtuna illa. Það
mátti segja að hún hyrfi að mestu
í jörðina. Það var nær ógerlegt
að koma tækjum við til að draga
hana upp. Það varð því að ráði að
moka frá vélinni að framan. Síðan
losuðum við tönnina af gálganum
og lögðum hana flata fyrir framan
ýtuna. Bundum víra á milli tannar
og belta og keyrðum vélina síðan
upp á tönnina og síðan áfram upp
úr feninu. Þetta var mikið verk að
vinna með skófluna eina að vopni.
Þá kom fyrir að vélin fór út af
belti og hlekkir slitnuðu. Kúpling-
ar vildu gefa sig, bæði aðalkúpling
og hliðarkúplingar sem og bremsur.
Unnið var oft við erfiðar aðstæð-
ur svo sem í djúpu vatni og grýttu
landi. Ég man að einu sinni brotn-
aði stillingarsplittið í aðalkúpling-
unni. Mér tókst að gera við það
með því að sníða til hluta af föstum
lykli og setja í staðinn.
Á þessum árum var byrjað að
vinna á ýtunum um miðjan júní og
unnið fram í október eða svo lengi
sem hægt var vegna veðurs og
frosta.
Bæði árin sem ég vann á ýtunni
var hún húslaus. Maður var því oft
kaldur og blautur við vinnuna. Þrátt
fyrir það reyndi maður að vinna all-
an sólarhringinn og gaf ekki upp
fyrr en í fulla hnefana.
Eitt atvik er mér minniststætt
í þessu sambandi. Við vorum að
vinna úti á Hvalnesi á Skaga í norð-
an kulda og rigningu. Greip ég þá
til þess ráðs að láta vefja mig inn
í segl þannig að hendur og stjórn-
tæki vélarinnar voru innan seglsins
en höfuðið stóð upp úr. Frá seglinu
gekk félagi minn Magnús Sigurjóns-
son. Þannig vann ég út vaktina en
síðan gáfum við upp um tíma vegna
veðurs.
Þar með, eða haustið 1948, lauk
að mestu reglubundnum störfum
mínum á jarðýtu en ég fór í þess
stað að stunda íhlaupavinnu á skurð-
gröfum. Það kom þannig til að
Daníel Ingólfsson frá Steinsstöðum
var með skurðgröfu hér á Álfgeirs-
völlum og kenndi hann mér að
grafa. Eftir þessa þjálfun á víragröf-
unni hjá Daníel fór ég að grípa í þá
vinnu og var m.a. við löndun úr tog-
urum á Sauðárkróki og skurðgröft
á milli.
Ingi Sveinsson, rennismiður og
verkstæðisformaður hjá Kaupfélagi
Skagfirðinga, sá um löndunina á
þessum árum og hafði með gröfu
þessa að gera. Ég man að við gróf-
um framræsluskurði á Gili í Skarðs-
hreppi og í Beingarði í Hegranesi.
Minnisstæðir menn
Mér eru margir menn minnisstæð-
ir frá þessum árum. Þar má nefna
séra Lárus Arnórsson á Miklabæ,
Magnús Kr. Gíslason á Vöglum,
Hannes Hannesson á Melbreið og
marga fleiri. Kynni mín af séra
Lárusi voru einstaklega ljúf. Hann
var ræðinn og skemmtilegur, bráð-
greindur og víðlesinn. Ég man að
hann ræddi við mig um búskap
sinn á Miklabæ. Þar sagið hann að
margt gæti betur farið. Mér þótti
vænt um að fá tækifæri til að kynn-
ast Lárusi.
Ég hafði á þessum árum unn-
ið heima um helgar að bústörfum,
oft langan dag. Búreksturinn hafði
komið að öðru leyti í hlut konu
minnar, sem stundaði hann af mik-
illi atorku og stóð sig með mikilli
prýði eins og alltaf síðan.
En eftir því sem búið stækkaði
og börnum fjölgaði jókst þörfin
fyrir mína vinnu heima og fljótlega
sneri ég mér alveg að eigin búskap
Seinna, þegar börnin komust á legg,
tóku þau æ meiri þátt í bústörfum
en tími minn fór þá meira og meira
í alls konar félagsmálavafstur, en
það er önnur saga.
Lokaorð
Þessi stutta frásögn hins aldna
bónda, sem hætti búskap í árslok
2004 gefur nokkra innsýn í líf og til-
veru bænda hér á landi eins og hún
var fyrir miðja síðustu öld. Menn
þurftu að fara til vinnu utan heimil-
is til að afla fjár til búsins. Það var
ekki hlaupið í bankann eftir pening-
um eins og nú, menn urðu að treysta
á eigið afl, þor og þrótt, oft miklu
meira en mörgum var hollt. Að
hefja búskap var þolraun sem marg-
an bugaði. Menn hættu búskap og
fluttu nauðugir viljugir á mölina.
En Guðlaug og Marinó stóðust próf-
ið og hafa nú skilað jörð og búi til
afkomenda sinna, sem vonandi eiga
eftir að búa á Álfgeirsvöllum um
ókomin ár.
Vafinn segli á TD-9
Litið um öxl með Marinó Sigurðssyni frá Álfgeirsvöllum
Hjónin Guðlaug Egilsdóttir og Marinó Sigurðsson á Álfgeirsvöllum í Skagafirði.
Sigurþór Hjörleifsson á Kimbastöðum að grafa fyrir húsum á Sauðárkróki
með International TD-14 skömmu fyrir 1950.
Út er komin ljóðabókin „Laðar
nótt til ljóða“ eftir Braga Björns-
son, áður bónda á Surtsstöðum í
Jökulsárhlíð, nú búsettur í Fellabæ
á Héraði. Bragi hefur um áratuga
skeið verið kunnur fyrir lausavís-
ur sína og ljóð, einkum á Austur-
landi, en með þessari bók er óhætt
að segja að hann hafi fengið sæti á
skáldabekk.
Bragi á þann tón sem skilur á
milli hagyrðings og skálds, ekki
í vali á yrkisefni heldur í því að
bregða skáldlegri sýn á yrkisefnið
sem hann velur sér, sem yfirleitt
er úr nánasta umhverfi hans. En
þetta umhverfi er sammannlegt,
lesandinn finnur sig í því og hrífst
með.
ÞórbergurÞórðarson sagðiásín-
um tíma að stíll væri persónuleiki
höfundarins. Ljóðabók er ekki síð-
ur persónuleiki höfundar. Bókin
„Laðar nótt til ljóða“ lýsir höfundi
sem varpar birtu á umhverfi sitt
og gefur því menningarlegan blæ.
Í allri þeirri eftirsókn eftir athygli,
sem einkennir samtímann, læðist
bókin hljóðlega fram sem svala-
lind í glamrinu og gauragangnum.
Útgefandi bókarinnar er Félag
ljóðaunnenda á Austurlandi en
umsjón með útgáfu hennar hafði
Magnús Stefánsson á Fáskrúðs-
firði. Símar hans eru 475-1211 og
867-2811.
Hafi allir þeir sem komu að
útgáfu þessarar bókar heila þökk.
M.E.
Laðar nótt til ljóða