Bændablaðið - 12.12.2006, Side 53

53Þriðjudagur 12. desember 2006
Landbúnaðarháskóli Íslands er
í samstarfi við níu aðra háskóla
á öllum Norðurlöndunum um
kennslu á sviði náttúrufræða
undir verkheitinu NordNatur.
Samstarfið er innan Nordplus-
áætlunarinnar en tilgangur allra
áætlana Nordplus er að stuðla
að hreyfanleika og myndun sam-
starfsneta milli Norðurlandaþjóð-
anna – t.d. með kennara- og nem-
endaskiptum á milli samstarfsað-
ila.
Haustið 2005 var farið af stað
með nýja námsbraut - Náttúra og
umhverfi - við Landbúnaðarhá-
skóla Íslands. Markmiðið með
námsbrautinni er að bjóða upp á
þverfaglegt náttúrufræðinám til
BS- og MS-gráðu. „Við náttúru-
og umhverfisbraut Landbúnaðar-
háskólans er lögð megináhersla á
íslenska náttúru og sérkenni hennar
en samstarfið við norrænu háskól-
ana gefur nemendum við náms-
brautina möguleika á að taka hluta
af sínu námi við samstarfsháskól-
ana og öðlast þannig þekkingu og
reynslu – og samanburð á ákveðn-
um þáttum norrænnar náttúru.
Með samvinnunni öðlast nemendur
náttúru- og umhverfisbrautar Land-
búnaðarháskólans í raun aðgang að
námskeiðum á sviði náttúrufræða í
hinum háskólunum níu og þar með
möguleika á að útvíkka sinn grunn
og auka sína sérhæfingu. Nordpl-
us-áætlunin veitir nemendum góða
styrki til að fara á milli háskólanna,
mjög ríflega ferðastyrk og svo
styrk til uppihalds á meðan á dvöl
stendur,“ sagði Anna Guðrún Þór-
hallsdóttir, prófessor við Landbún-
aðarháskóla Íslands.
Fyrir skömmu var haldinn skipu-
lagsfundur samstarfsháskólanna í
Rovaniemi í Lapplandi/Finnlandi.
Á fundinum var sérstaklega rætt
um þróun framhaldsnámskeiða á
MS-stigi, en sífellt fleiri nemendur
halda áfram námi til meistaraprófs-
gráðu. Rætt var um sérhæfingu
háskólanna, þar sem hver háskóli
myndi þróa nokkur stærri nám-
skeið á meistarastigi sem kennd
yrðu á ensku. Þróunin hefur ver-
ið sú að sífellt fleiri kúrsar, líka
á BS-stigi, eru kenndir á ensku,
sérstaklega í Finnlandi til að auka
möguleika erlendra nemenda á að
sækja námskeiðin. NordNatur hef-
ur heimasíðu http://prosjekt.hihm.
no/nordnatur/ þar sem nálgast má
upplýsingar um samstarfsverkefnið
og þar verður að finna upplýsingar
um áhugaverð námskeið sem nem-
endum allra háskólanna – t.d. nem-
endum náttúru- og umhverfisbraut-
ar Landbúnaðarháskóla Íslands
– stendur til boða að sækja.
Eftir fundinn kynnti Háskólinn
í Rovaniemi fyrir aðkomugestum
sérstaklega sín sérsvið, en hann er
t.d. eini háskólinn á Norðurlönd-
um sem kennir hreindýrarækt á
háskólastigi auk þess að sérhæfa
sig á sviði ferðamála á norðurslóð-
um. Farið var með fundarmenn í
hreindýrasmölun og hreindýraréttir
þar sem kálfar voru eyrnamarkaðir
á sama hátt og allir sauðfjárbændur
á Íslandi gera við sín lömb á vorin.
Allt skipulag hreindýraræktarinn-
ar í Norður-Finnlandi er mjög líkt
því sem er með sauðfjárræktina
hérlendis, þar sem bændur á hverju
svæði hafa sameiginlegan afrétt þar
sem dýrin ganga og er afrétturinn
smalaður tvisvar á ári til réttar þar
sem hver finnur sín dýr eftir eyrna-
marki. Þessir bændur nota hins veg-
ar ekki hesta við smalamennsku
– heldur tvo jafnfljóta eða snjó-
sleða þar sem hægt er. Hreindýrun-
um beita þeir hins vegar fyrir sleða
og var fundarmönnum í lok dags
boðið í sleðaferð með hreindýrum
að hefðbundnum sið í – í rökkrinu
í snæviþökktum skóginum – sem
skildi eftir sig ánægjulegar minning-
ar til að taka með sér heim.
Landbúnaðarháskólinn í samstarfi við níu
háskóla um kennslu á sviði náttúrufræða
Nýlega var gefin út skýrsla í Dan-
mörku sem ber yfirskriftina Vel-
færd hos mælkekoer og kalve. Í
henni er að finna mikið og vand-
að fræðsluefni um kálfa og kýr og
ráðleggingar um aðbúnað þeirra,
sem allar byggja á rannsóknum
sem vísað er í. Undirrituð greip
niður í skýrsluna og setti í kjölfar-
ið þessar línur á blað.
Velferð kúa við burð og
nýfæddra kálfa er best tryggð með
notkun á einstaklings burðarstíum.
Í náttúrunni dregur kýr, sem komin
er að burði, sig í hlé og ber í hvarfi
frá hópnum, ef aðstæður leyfa. Fái
kýr ekki að vera í friði með kálfinn
sinn, fyrir öðrum kúm, veldur það
henni streitu og hætta er á að kálf-
urinn komist ekki á spena. Streita
hefur neikvæð áhrif á ónæmiskerf-
ið og getur því aukið hættu á ýms-
um sjúkdómum, m.a. júgurbólgu.
Nýfæddur kálfur er illa varinn gegn
sýklum, fyrir hann er því mikilvægt
að dvelja í það minnsta fyrstu sólar-
hringana í hreinni stíu hjá móður
sinni.
Kálfar sem fá að vera í ró hjá
mæðrum sínum fyrstu sólarhring-
ana eftir burð styrkjast mun fyrr
en kálfar sem settir eru beint í ein-
staklingsstíur, þeir drekka meira og
vaxa því hraðar. Nýting á ónæmis-
próteinum úr broddmjólkinni er
betri hjá kálfum sem sjúga móður-
ina en hjá þeim sem fá broddmjólk-
ina á annan hátt, enda hafa rann-
sóknir sýnt að þeir eru mun hraust-
ari. Gæta verður þess að kálfurinn
komist strax á spena, sérstaklega
ef kýrnar eru síðjúgra eða aumar í
júgri.
Aðskilnaður frá móðurinni veld-
ur óhjákvæmilega streitu hjá kálfin-
um en draga má úr henni með því
að setja kálfinn í stíu með öðrum
kálfum á svipuðum aldri, í stað ein-
staklingsstíu. Best er að hóparnir
séu ekki mjög stórir, margt bendir
til að æskilegt sé að ekki séu fleiri
en 6 í hverjum hópi og aldursmun-
ur má ekki vera mikill því þá fara
yngstu kálfarnir oft halloka í sam-
keppni um fóðrið. Samneyti við
aðra kálfa á svipuðum aldri hefur
tvímælalaust jákvæð áhrif á vaxtar-
hraða og velferð. Þar sem því verð-
ur við komið er æskilegt að hóparn-
ir séu sem stöðugastir, sem minnst
verið að taka út kálfa og setja nýja
inn.
Erlendis er stundum mælt með
að kálfar séu hafðir í einstaklings-
stíum vegna smithættu. Rannsókn-
ir hafa aftur á móti sýnt að enginn
munur er á tíðni öndunarfærasýk-
inga og skitu hjá kálfum í einstak-
lingsstíum og hópstíum, nema þar
sem hóparnir eru mjög stórir. Hér
á landi er auk þess ekki jafn mikið
um smit í kálfum og víða erlendis
og því ástæðulaust að hafa þennan
háttinn á, nema ef sérstakar aðstæð-
ur krefjast t.d. þar sem vitað er um
smitsjúkdóma, s.s. garnaveiki.
Kálfar hafa eins og annað ung-
viði mikla þörf fyrir að leika sér.
Leikurinn er ekki bara merki um
vellíðan heldur forsenda fyrir
henni. Allt ungviði hefur raunveru-
lega þörf fyrir leik til að þrífast eðli-
lega. Það er því mjög mikilvægt að
þess sé gætt að kálfarnir hafi nægi-
legt pláss til að hlaupa og sletta úr
klaufunum.
Kálfar tengjast hver öðrum og
vilja frekar vera nálægt kálfum sem
þeir hafa alist upp með en ókunnug-
um kálfum. Í stórum nautgripahjörð-
um við hálfnáttúrulegar aðstæður
má sjá að kálfar tengjast mest ein-
um jafnaldra, með að hámarki 11
daga aldursmun, þeir éta og hvíla
sig saman.
Sogþörf kálfa er sterk og nauð-
synlegt er að henni sé fullnægt. Kálf-
arnir sjúga þó þeir séu búnir að fá
nægju sína af mjólk. Þeir grípa oft
til þess að sjúga hvern annan sem
getur haft slæmar afleiðingar. Ýms-
ar aðferðir eru notaðar til að koma í
veg fyrir það svo sem túttufötur, ger-
fitúttur og einnig má draga úr sog-
þörf kálfanna með því að gefa þeim
kjarnfóður og hey strax eftir mjólk-
urgjöf. Þegar notaðar eru túttufötur
er best að kálfarnir hafi aðgang að
þeim í a.m.k. 10-20 mínútur eft-
ir að þeir hafa drukkið og tryggja
þarf að allir komist að fötu í einu.
Gerfitúttur þurfa að vera staðsettar
nálægt mjólkurfötunni og best er
að væta þær í mjólk og a.m.k. ein
tútta þarf að vera fyrir hvern kálf.
Erfitt getur verið að koma í veg fyr-
ir sogvandamál þar sem notaðar eru
kálfafóstrur fyrir stóra hópa af kálf-
um, samkeppnin um fóstruna getur
orðið hörð og kálfarnir sem bíða
sjúga oft hver annan eða þann sem
í básnum er hverju sinni. Æskilegt
er að básinn sé lokaður og rennsli
mjólkurinnar hægt, þannig að kálf-
urinn fái góðan tíma og næði til að
sjúga, en forsendur þess að þetta sé
mögulegt er að ekki séu mjög marg-
ir kálfar um hverja fóstru.
Þegar fjallað er um velferð kálfa
má ekki gleyma að nefna mikilvægi
þess að þeir venjist umgengni við
fólk. Besti tíminn hvað þetta varðar
er strax eftir burð. Rannsóknir hafa
sýnt að jöfn umgengni (gælur, burst-
un o.s.frv.) yfir lengri tíma gefur
betri árangur en mikil í stuttan tíma
og lítil eða engin þess á milli.
Skýrslan sem var innblástur að
þessari grein er á eftirfarandi vef-
síðu:http://web.agrsci.dk/djfpublik-
ation/djfpdf/djfhu74.pdf
Auður Lilja Arnþórsdóttir,
sóttvarnadýralæknir
hjá Landbúnaðarstofnun
Góð umhirða kálfa – grunnur
að góðum mjólkurkúm