Bændablaðið - 10.11.2011, Qupperneq 8

Bændablaðið | fimmtudagur 10. nóvember 20118
Verulegur árangur hefur náðst í
baráttu bænda gegn ágangi heiðar-
gæsar á ræktað land í Noregi. Hafa
Norðmenn beitt þeirri aðferð að
beina gæsinni inn á ákveðin hluti
túna þar sem hún fær frið en fæla
hana af öðrum túnum. Bændur
hafa gert samninga við yfirvöld
sem í raun leigja tún af þeim
með þessum skilyrðum og fá þeir
greiðslur fyrir.
Einar Eyþórsson, doktor í félags-
fræði, býr og starfar í Tromsö
og hefur síðastliðin tíu ár starfað
að tveimur tengdum verkefnum
sem snúa að því að hemja ágang
heiðargæsa á ræktarlönd bænda í
Norður-Þrændalögum og Vesterålen.
Verkefnin snúast annars vegar um að
stýra beit gæsanna að vori og hins
vegar um að fækka gæsum með
skotveiði að hausti en sameiginlegur
skilningur ríkir um að fækka þurfi í
stofninum.
Mikið tjón af völdum gæsa
„Eystri heiðargæsastofninn hefur
vaxið mjög mikið síðustu tvo ára-
tugi og er orðinn mjög ágengur,
sérstaklega á graslendi. Hann á
ákveðna áningarstaði á leið sinni til
og frá Svalbarða og staldrar þar við
í nokkrar vikur í senn til að fita sig.
Aðalvandamálið er á vorin þegar
gæsin er á leið norður. Þá veldur hún
miklu tjóni á túnum. Það gekk afar
hægt að vekja athygli umhverfisyf-
irvalda hér úti á þessu vandamáli.
Árið 2006 náðist hins vegar í gegn
að bændur fengju greitt fyrir að leyfa
gæsum beit á ákveðnum svæðum.
Ríkið leigir í raun ákveðin svæði af
bændum þar sem gæsin fær að vera
í friði en bændur fæla hana af öðrum
svæðum,“ útskýrir Einar.
Gæsin greindur fugl
Einar segir ekki vera um háar upp-
hæðir að ræða en þrátt fyrir það hafi
nokkur fjöldi bænda ákveðið að taka
þátt í verkefninu.
„Bændur hafa í sumum tilfellum
unnið saman að þessu, nágrannar
hafa tekið sig saman um að fæla
fuglinn á ákveðnum tímum. Þetta
hefur gefist merkilega vel. Gæsin er
greindur fugl og lærir fljótt hvar hún
fær að vera í friði. Fyrst og fremst
er um graslendi að ræða. Sjaldnast
fá þeir sem eru í kornrækt styrk af
þessu tagi þar sem að tjón þeirra er
almennt minna. Það fer þó vissulega
dálítið eftir því hversu snemma vorar
og hvernig tíðarfar er.“
Ágangur heiðargæsar á ræktar-
land í Noregi var ekki vandamál
þar til um 1990. Um langa hríð
gekk hvorki né rak að finna lausn
á vandamálinu, að sögn Einars.
„Lengi vel var ekkert samkomulag
um málið milli landbúnaðaryfirvalda
og umhverfisyfirvalda. Meðal annars
var lítið unnið að því að sýna fram
á hversu mikill þessi skaði væri í
peningum. Í þessu verkefni er það
hins vegar einn hlutinn. Nú er beitar-
rannsókn í gangi til að bændur geti
sýnt fram á tjón sitt með tölulegum
gögnum. Það er vitanlega mjög mis-
jafnt frá einum bónda til annars. Hins
vegar var þessi leið meðal annars
farin til þess að komast hjá því að
fara til hvers og eins bónda og meta
tjónið eftirá. Árangur verkefnisins
er svo tekinn út árlega, bæði út frá
líffræðilegu sjónarmiði en eins varð-
andi upplifun bændanna sem taka
þátt í verkefninu.“
Allir aðilar að borðinu
Einar segir verkefnið útheimta tals-
verða skipulagsvinnu. Gerð séu kort
yfir þau svæði þar sem ágangur
gæsar hefur verið mestur og þær
taldar. Út frá þeim gögnum sé svo
metið hvaða svæði séu ákjósanleg
og farið eftir því þegar skipulagt er
hverjir fái styrkina. „Mitt hlutverk
hefur einkum verið að sinna félags-
fræðilegum hluta verkefnisins og
hef ég því talað við bændur, sveitar-
félög og þá sem hafa umsjón með
verkefninu, bæði hjá landbúnaðaryf-
irvöldum og umhverfisyfirvöldum.
Okkur hefur tekist nokkuð vel að ná
öllum þessum aðilum að borðinu.“
Hægt gengur að fækka í
stofninum
Líkt og hér á landi er óheimilt
að skjóta gæs að vori í Noregi. Í
Þrændalögum hefur verið unnið að
því að auka veiðar á gæs að haustinu
til að fækka fugli en það er ekki
eins einfalt og mætti halda. „Þar er
lítil hefð fyrir veiðum og alls ekki
að því leytinu að nýta eigi veiðar
til að halda stofninum í skefjum.
Þetta verkefni er ekki langt á veg
komið og satt best að segja hefur
gengið hægt að fækka í stofninum
að gagni. Það er hins vegar sam-
staða milli landbúnaðaryfirvalda
og umhverfisyfirvalda um að fækka
þurfi í stofninum til að draga úr
ágangi fuglanna.“

/fr
Samstaða um að fækka þurfi í heiðargæsastofninum í Noregi:
Beitarstýringu beitt á gæsir
– Bændur „leigja“ yfirvöldum tún sín undir gæsabeit
Fréttir
Í Norður-Þrændalögum og í Vesterålen í Noregi er nú reynt að hemja ágang heiðargæsa á ræktarlönd.
Norðmenn hafa beitt þeirri aðferð að beina gæsinni inn á ákveðin hluta túna
þar sem hún fær frið en fæla hana af öðrum túnum.
Allt gekk fullkomlega upp í slátur-
tíðinni hjá Norðlenska á Húsavík,
að sögn Sigmundar Hreiðarssonar
stöðvarstjóra. Að þessu sinni var
slátrað 76.318 fjár, sem er nokkuð
fleira en í fyrrahaust en meðal-
þyngdin nú var örlítið minni en
fyrir ári. Þetta kemur fram á vef
Norðlenska.
„Slátrun hófst að einhverju marki
þetta haustið fimm dögum seinna en
árið 2010. Helsta ástæða þess var
að mjög víða var göngum seinkað,
fyrst og fremst vegna þess tíðarfars
sem var í vor og sumar og skapaði
bændum bæði vandræði og óvissu
hvað varðaði sauðburð, heyskap
og fleira,“ segir Sigmundur. Þrátt
fyrir þessa seinkun í upphafi og
fjölgun fjár, tókst að ljúka slátrun
27. október, sem er einungis einum
og hálfum degi síðar en árið 2010.
Góð samskipti við bændur
„Sláturáætlun var sett upp með
auknum sláturfjölda annan hvern
dag miðað við undanfarin ár. Óhætt
er að segja að þetta hafi gengið full-
komlega upp, með góðu skipulagi
og virkilega góðum samskiptum út
í sveitirnar, sem ég vil þakka okkar
ágætu tengiliðum og innleggjendum
kærlega fyrir, ásamt harðduglegum
flutningsaðilum, sem virkilega hafa
lagt sig fram og skilað mikilli og
góðri vinnu. Án þessa og þess góða
starfsfólks sem við höfum hér væri
þetta ekki gerlegt,“ segir Sigmundur.
Á Húsavík var slátrað þetta haust-
ið 76.318 kindum, en til samanburð-
ar má nefna að þær voru 75.437 árið
2010. Meðalþyngd í haust var 15,70
kg í stað 16,07 kg árið 2010, fita var
núna 6,27 en 6,45 í fyrra og gerð var
núna 8,23 á móti 8,48 í fyrra; þannig
má sjá skýrt samræmi á milli þessara
þátta, að sögn stöðvarstjórans.
Verkunin algjörlega með
ólíkindum
„Verkun þetta haustið hélt áfram þar
sem frá var horfið síðasta haust, var
sem sagt algjörlega til fyrirmyndar
og verkunargallar fóru einungis 4
daga yfir 1% og aldrei hærra en
1,5%. Lægst fóru gallarnir í 0,13%
og sem dæmi má nefna að einungis
5 skrokkar voru bakrifnir þetta
haustið. Þetta er auðvitað algjör-
lega með ólíkindum og gerist ekki
nema með afburða starfsfólki sem
hefur fagmennsku fyrst og fremst
að leiðarljósi. Þetta er fyrirtækinu
mikils virði og gaman var að heyra
þá gesti, sem komu til okkar í haust,
tala um hve kjötið væri fallegt og
hreint og eins og ég hef sagt áður, þá
eiga neytendur bara það besta skilið
og ekki síður sauðkindin sjálf,“ segir
Sigmundur.
Norðlenska á Húsavík:
Fleira fé slátrað en í fyrra
- Meðalvigtin samt lægri
Halldór Árnason, bóndi í Garði
1 í Mývatnssveit, lagði inn ein-
hvern þyngsta dilk sem um getur
í slátrun á Sauðárkróki þann 24.
október sl. Þetta var gimbrarlamb,
fætt um 10. maí og var vigtað 64
kíló á fæti.
Lambið, sem var hrútur, lagði sig
á 29,8 kíló og flokkaðist í R3+ en
algengur fallþungi er á bilinu 15-16
kíló.
Að sögn Árna A. Halldórssonar
bónda í Garði er þetta mesti fallþungi
sem hann hefur heyrt um á gimbrar-
lambi. Lambið var einlembingur,
ekki túngengið og hafði ekki komist
í kál í haust.
Það heimtist ásamt móður sinni
úr landgræðslugirðingu þeirra
bænda í Garði nú nýlega og var
móðirin nokkuð minni að vöxtum
en lambið. Móðirin er útaf Grábotna
frá Reynihlíð í Mývatnssveit. Frá
þessu er sagt á vef Hermanns
Aðalsteinssonar í Lyngbrekku í
Reykjadal.
Tæplega 30 kílóa
gimbrarlamb
Garður 1 í Mývatnssveit. Halldór bóndi þar lagði á dögunum inn einhvern
þyngsta dilk sem um getur, gimbrarlamb sem vó 64 kíló á fæti.
Mynd /Hermann Aðalsteinsson.
Eins og greint var frá í þarsíðasta
Bændablaði, 13. október sl. hafa
Bændasamtökin útbúið eyðublað
þar sem bændur geta sett inn
upplýsingar um mat á tjóni sem
þeir hafa orðið fyrir af völdum
andfugla, þ.e. álfta, gæsa og hels-
ingja. Voru bændur hvattir til að
skila inn gögnum sem nýtt yrðu
til að leggja mat á tjón af ágangi
fuglanna.
Borgar Páll Bragason jarðræktar-
ráðunautur Bændasamtakanna hefur
haldið utan um verkefnið og hafa
honum borist upplýsingar frá 13
bændum. „Upplýsingarnar koma alls
staðar af landinu og er nokkuð jafnt
dreift. Reiknað tjón er í nokkrum
tilfellum hátt í eina milljón króna
og dæmi um hærri upphæðir“, segir
Borgar.
Illa gengur að fæla fuglinn
Algengar tölur um tjón eru frá
tæpum 200.000 krónum og upp í
eina milljón. Svo dæmi séu tekin þá
er tjón á bæ í Eyjafirði metið á ríflega
700.000 þúsund krónur og tjón á bæ
á Austfjörðum upp á 1,7 milljónir
króna. Andfuglar valda tjóni á korni,
nýræktum, grænfóðri og eldri túnum.
Almennt eru bændur sammála því að
þær aðferðir sem beitt er til að fæla
fuglinn gagnist afar lítið.
Borgar hvetur bændur til að senda
upplýsingar um tjón sem þeir hafa
orðið fyrir og sömuleiðis að skrá
það með markvissum hætti næsta
ár. Þá er brýnt að vanda útfyllingu
gagnanna vel.

/fr
Álftir og gæsir valda tjóni um allt land