Fréttablaðið - 11.05.2012, Blaðsíða 17

FÖSTUDAGUR 11. maí 2012 17
Kæri lesandi, settir þú á þig hjálm í morgun? Nei, ég er
ekki sérstaklega að tala við þig
sem fórst á hjóli eða mótorhjóli.
Ég er að tala við þig sem komst
á bíl. Eða þig sem varst farþegi í
bíl. Varstu með hjálm?
Ég geri ráð fyrir að svarið sé
„nei“. Ég þekki fáa sem keyra
með hjálm. Næsta spurning gæti
því verið: Hvers vegna ekki?
Höfuðmeiðsli eru, jú, einn allra
algengasti áverkinn í umferðar-
slysum hjá ökumönnum í einka-
bílum. Svo má spyrja áfram:
Ef koma mætti í veg fyrir bara
eitt slys með því að skylda alla
ökumenn og farþega í bílum til
að vera með hjálma væri það þá
ekki þess virði?
Þegar hingað er komið áttar
þú, lesandi góður, þig kannski
á því að ég er í raun að fara að
tala um reiðhjólahjálma. Og ég
ætla að láta vera að leggja þér
fleiri orð í munn að sinni. En ég
ímynda mér að margir vel upp-
lýstir norrænir menn sem ég
þekki, menn sem vilja gjarnan
sjá fólk hjóla með hjálma, myndu
svara spurningunni um hjálma-
skyldu í bílum einhvern veginn
svona:
„Ef rannsóknir sýndu ótvírætt
fram á að bílahjálmar drægju úr
slysum, og hefðu þegar á heild-
ina er litið jákvæð áhrif á sam-
félagið, ætli ég myndi þá ekki
setja svona hjálma á mig og börn
mín og jafnvel mælast til að allir
þyrftu að gera slíkt hið sama. Ég
meina, það er skylda að vera með
bílbelti.“
Ef við erum á þessum stað í
umræðunni erum við kannski
bara í góðum málum. Við getum
þá verið sammála um eftirfar-
andi: Spurningin hvort hjálmar
verji höfuðið í slysum er vís-
indaleg. Spurningin hvort aukin
hjálmanotkun lengi líf fólks er
vísindaleg. Svörin við þessum
vísindalegu spurningum þurfa
að vera jákvæð til að opinberar
stofnanir megi hvetja fólk til að
nota hjálma. Eigi síðan að skylda
menn til einhvers þurfa svör-
in að vera þeim mun margfalt
afdráttarlausari.
Haldi einhver því fram að
gagnsemi hjálma, eða hjálma-
skyldu, sé sönnuð með jafnmik-
illi vissu og það er sannað að
reykingar eru óhollar, þá stenst
sú fullyrðing ekki skoðun. Leit
hjá tímaritum á borð við British
Medical Journal leiðir einfald-
lega annað í ljós. Gnótt vísinda-
greina dregur í efa ábata af auk-
inni notkun hjálma. Það er enn
deilt um heildargagnsemi hjóla-
hjálma og hjálmaskyldu.
Í nokkurra ára rannsókn sem
Dr. Ian Walker framkvæmdi
kom til dæmis í ljós að bílar
keyrðu almennt 10 cm nær hjól-
reiðamanni (Walker sjálfum)
þegar hann var með hjálm, en
þegar hann hjólaði hjálmlaus.
Þegar hann setti á sig ljósa hár-
kollu gáfu ökumenn honum
hins vegar meira pláss. Tvisvar
var klesst á hann þegar hann
var með hjálm. Þetta er auð-
vitað einungis ein rannsókn, en
gæti sýnt hvers vegna varasamt
getur verið að byggja opinbera
stefnu einungis á rannsóknum
á áverkum þeirra sem lenda á
slysadeild.
Flest hjólasamtök í Evrópu
berjast gegn hjálmaskyldu.
Rökin eru þessi: Hjálmaskyldan
gerir hjólreiðar óaðgengilegri.
Hún fækkar þeim sem hjóla.
Hjólreiðar eru öruggari eftir því
sem fleiri hjóla. Fleiri hjól þýða
færri bíla, og þeir bílstjórar sem
eftir eru taka meira tillit til hjól-
reiðamanna. Hjólreiðar eru holl-
ur ferðamáti. Ef hjálmaskylda
heldur aftur af vexti hjólreiða þá
er hún skaðleg fyrir samfélagið.
Einhver öruggustu hjólalönd
heims eru Holland og Danmörk.
Þar hjóla ógeðslega margir en
fáir nota hjálm. Þau lönd hafa
byggt upp frábæran hjólainfra-
strúktur og gera allt til að fá
fólk til að setjast á hjólið. Sú
stefna hefur sýnt sig vera mun
árangurs ríkari en það sem gert
hefur verið í hinum enskumæl-
andi heimi, þar sem áherslan á
hjálmana hefur verið hvað mest.
Ekki dettur mér í hug að letja
nokkurn til að hjóla með hjálm
sem það vill gera, hef gert það
sjálfur á löngum tíma í lífi mínu
og geri það oft enn. En þær
rannsóknir sem liggja fyrir um
heildarávinning samfélagsins af
notkun hjálma eru engan veginn
þess eðlis að þær réttlæti það að
fólk sé gert að lögbrjótum fyrir
að vilja ekki nota þá.
Ónæg rök fyrir hjálmaskyldu
Pawel Bartoszek
stærðfræðingur
Í DAG
Á fyrsta áratug ævi minnar hvarf pabbi hægt og örugg-
lega inn í myrkur sjúkdóms sem
tætti hann í sig þar til ekkert
var eftir. Alkóhólisminn át í sig
kímnigáfuna, stríðnisblikið í aug-
anu, góðsemdina og hlýjuna sem
stafaði af þessum ljúfa manni
sem las fyrir mig söguna um
bangsann sem týndist á Padd-
ington-lestarstöðinni. Ég man
hvernig var að hvíla höfuðið á
brjósti hans sem reis og hneig
og finna hrjúfa skeggbroddana
strjúkast við ennið. Svo man ég
skrímslið sem birtist þegar hann
drakk; samanherpta reiðirödd-
ina, krepptan hnefa og ótta í lofti.
Það er furðulegt hverju börn geta
vanist. Sjö ára sagði ég mömmu
að ég vonaði að pabbi yrði ekki
fullur um jólin.
Þegar ég ákvað sjálfur að
hætta að drekka áfengi fyrir
nokkrum árum var það að
stærstum hluta vegna þess að
ég hafði séð og upplifað hversu
stjórnlaus drykkjusjúklingur er
yfir eigin lífi. Þó það hafi komið
flestum á óvart í kringum mig þá
fann ég fyrir föðurarfinum. Eftir
nokkurra mánaða edrúmennsku
og ráðgjöf hjá SÁÁ skráði ég mig
í göngudeildarmeðferð hjá sam-
tökunum og lærði upp á nýtt að
lifa án áfengis. Mín stóra eftirsjá
er að hafa ekki gert það fyrr. Það
átti aldrei við mig að drekka. Ég
gerði það vegna þess að samfélag
okkar gerir ráð fyrir því. Það er
ógæfa okkar Íslendinga. En það
er líka ótrúleg gæfa að eiga svo
öflugan bakhjarl í okkar samfé-
lagi sem SÁÁ er. Lífsgæði mín og
þúsunda annarra hafa stóraukist
fyrir tilverknað þeirra.
Því miður var SÁÁ á frumstigi
þegar faðir minn flosnaði upp
úr lífinu og hvarf út í buskann
með flöskuna sem ferðafélaga.
Við heyrðumst stopult í gegnum
árin og svo sjaldnar og sjaldnar.
Síðasta bréfið kom frá Blackpool
eftir 16 ára fjarvist. Þegar ég og
bróðir minn fórum út og hittum
hann þekkti hann okkur ekki
í sundur. Hvernig ætti það að
vera? Þau voru fjögurra, sjö og
tíu ára börnin sem Bakkus tók
af honum. Ég þekkti ekki þenn-
an mann heldur. Það sem eftir
stóð var brotin skel og ráðvillt
sál; skurnin af manninum sem
hann var. Við fylgdum honum til
London og kvöddumst á Padding-
ton-lestarstöðinni á dapurlegasta
degi lífs míns fyrir 11 árum. Til
hans hefur hvorki heyrst né sést
síðan. Hann týndist á Padding-
ton.
Alkóhólismi er fjölskyldusjúk-
dómur. Hann leggur líf fólks í
rúst og skeytir hvorki um stétt
né stöðu. Það er skuggi yfir lífi
barna sem alast upp við þær
aðstæður sem hann skapar. En
það er sem betur fer til lausn
og hún getur verið ótrúlega ein-
föld ef gripið er inn í framþró-
un sjúkdómsins snemma. Þegar
álfasalan hjá SÁÁ hefst þá kaupi
ég alltaf tvo álfa. Einn fyrir mig
og annan fyrir pabba. Þekkir þú
ekki einhvern sem þarf að læra á
lífið aftur? Þú getur hjálpað með
því að styrkja SÁÁ og álfasöluna.
Einn álf fyrir þig og annan fyrir
þann sem þú veist að þarf á því
að halda. Þannig treystir þú sam-
eiginlega velferð okkar allra.
Týndur á Paddington
Fjársöfnun SÁÁ
Róbert
Marshall
alþingismaður
ÁLFASALAN
2012