Fréttablaðið - 31.10.2012, Blaðsíða 12

31. október 2012 MIÐVIKUDAGUR12
Í fyrsta hluta skýrslu McKinsey, sem fjallar um þær áskoranir sem blasa
við íslensku efnahagslífi, kemur fram að raunvöxtur á Íslandi hafi verið
lægri síðastliðin 30 ár en í nágrannalöndum okkar. Ein af ástæðum þess
sé að söguleg tilhneiging hafi verið til þess að elta
efnahagslegan vöxt í einni grein í einu. Fyrst var það
sjávarútvegur á níunda áratugnum, síðan orkuiðnaður-
inn á þeim tíunda og loks fjármálageirinn eftir aldamót.
Ísland er, eins og landið var fyrir 30 árum, á meðal
tuttugu ríkustu landa í heimi. Ísland hefur hins vegar
fallið á þessum lista á meðan lönd sem lagt hafa fram
langtímaáætlanir í efnahagsmálum hafa klifið hann.
Þess vegna þurfi Ísland að gera slíka áætlun.
Bent er á að á Íslandi hafi um langt skeið verið við-
varandi viðskiptahalli. Gegndarlausar lánveitingar inn í
landið hafi hjálpað til að skapa hann. Eftir hrun hafi fall
krónunnar og neyðarlögin snúið honum við en haldi
neysla áfram að aukast hérlendis stefni hagkerfið aftur
í sama farið. Svein Harald Øygard, fyrrverandi seðla-
bankastjóri, var einn starfsmanna McKinsey sem kynnti
skýrsluna. Í kynningu hans benti hann á að það sem Íslendinga vantaði
fyrst og fremst væri fleiri útflutningsgeirar og meiri erlend fjárfesting. Hér
væri til að mynda mun minni fjárfesting en í öðrum löndum sem hefðu
gengið í gegnum efnahagsþrengingar á undanförnum árum.
Klemens Hjartar, sem starfar hjá McKinsey og vann að gerð skýrslunnar,
sagði að landsframleiðsla Íslendinga væri eins há og hún er vegna þess að
Íslendingar hefðu alltaf unnið mjög mikið. Við byrjum snemma að vinna,
hættum seint á lífsleiðinni og atvinnuþátttaka kvenna er meiri en gengur
og gerist í nágrannalöndum okkar. Eina þjóðin sem ynni meira en við væru
Suður-Kóreumenn, sem væru líka óhamingjusamasta þjóð í heimi.
Framleiðni vinnuafls væri hins vegar um 20 prósentum lægri hér á landi en
í helstu nágrannalöndum okkar. Að sögn Klemens myndi landsframleiðsla
okkar vera á pari við landsframleiðslu Grikklands ef við ynnum jafn mikið
og íbúar í samanburðarlöndum gera að meðaltali.
Staðan væri einfaldlega sú að allt of stór hluti af fjármagninu sem við
notum í efnahagslíf okkar skilaði ekki nægilega miklum arði til baka. Svein
Harald bætti við að mikil vinna væri ekki alltaf svarið. Við þyrftum mun
fremur að vinna betur (e. „Hard work is not always the answer. You need
to work smarter“).
FRÉTTASKÝRING: McKinsey fjallar um stöðu Íslands og leiðir til aukinnar velsældar
Þórður Snær
Júlíusson
thordur@fréttabladid.is
Skýrsluhöfundar skiptu íslensku efnahagslífi upp í þrennt: innlenda,
auðlinda- og alþjóðlega geirann.
Klemens sagði að Íslendingar notuðu of mikið vinnu-
afl í framleiðslu innanlands. Margt af því sem framleitt
er hérlendis gætum við fengið mun ódýrara í öðrum
löndum. Alls kyns verndartollar, gjöld og innflutnings-
skattar gera hagræðingu í þessum anga hagkerfisins
erfiðari en ella.
Að mati McKinsey væri hægt að reka íslenskt
efnahagslíf á 13.200 færri einstaklingum en nú er
gert. Í skýrslunni er fjallað sérstaklega um tvo geira,
smásölu- og fjármálageirann. Þar er bent á að á
Íslandi séu mun fleiri fermetrar að meðaltali notaðir
undir smásölu en í nágrannalöndum okkar, verslanir
hér séu að meðaltali mun stærri en sala á hvern
starfsmann mun minni. Það þarf til dæmis 3,4 starfs-
menn í íslenskri verslun til að selja jafn mikið og einn
í sænskri.
Íslenski fjármálageirinn er sá minnsti á Norðurlöndunum þegar hann
er reiknaður sem hlutfall af landsframleiðslu. Samt sem áður starfa
10,3 starfsmenn innan hans á hverja þúsund íbúa landsins. Meðaltalið
á hinum Norðurlöndunum er 4,8 starfsmenn á hverja þúsund íbúa. Á
Íslandi eru 360 bankaútibú á hverja milljón íbúa á meðan að þau eru
246 hjá nágrönnum okkar. Með öðrum orðum þá er geirinn allt of stór.
Í skýrslu McKinsey kemur fram að þetta leiði til mun hærri vaxta hér á
landi en á hinum Norðurlöndunum. Á Íslandi voru þeir 3,4-4,6 prósent
í fyrra en hjá stærstu bönkunum á hinum Norðurlöndunum voru þeir
0,8-2,3 prósent.
Samsetning íslensks efnahagslífs
Í lok skýrslunnar er dregið saman til hvaða aðgerða þarf að grípa til að auka
hagsæld á Íslandi. Eins og staðan er í dag þá er innlendi geirinn 45 prósent
af landsframleiðslu, auðlindageirinn 45 prósent og
alþjóðlegi geirinn 10 prósent. Í niðurstöðum McKinsey
er lögð áhersla á að sá alþjóðlegi þurfi að stækka.
Í innlenda geiranum, sem er að mestu þjónustugeiri,
þarf að auka samkeppni, einfalda tollaumhverfi og fjar-
lægja viðskiptahindranir. Ísland þarf að laða að erlenda
fjárfestingu og stuðla að stærðarhagræðingu í iðnaði án
þess að búa til samkeppnishamlandi aðstæður. Þá þarf
að hagræða í opinbera geiranum.
Í auðlindageiranum þarf Ísland að auka framleiðni í
orkuiðnaðinum, þ.e. hann þarf að skila meiri arðsemi.
Standa þarf vörð um sjávarútvegsgeirann og kerfið sem
hann hvílir á og þróa hann áfram. Í ferðamannaiðnað-
inum þarf að einblína mun frekar á virði en fjölda.
Til að styðja við og stækka alþjóðlega geirann þarf að
styðja við starfsumhverfi alþjóðlegra fyrirtækja með
því að búa þeim stöðugt starfsumhverfi, auka gæði
vinnuafls með aukinni sérhæfingu og betri menntun og
með því að auka aðgengi fyrirtækja, sem teljast til þessa
geira, að fjármagni.
Til að ná þessum markmiðum leggur McKinsey til að það verði skipaður ein-
hvers konar samstarfsvettvangur þar sem 10-15 manns, úr stjórnmálunum,
frá aðilum vinnumarkaðarins og atvinnulífinu, myndu móta langtímastefnu
íslensks efnahags. Í kjölfarið væri hægt að stefna að nýrri þjóðarsátt.
Stefnt að þjóðarsátt um langtímaáætlun
Helstu áskoranir íslensks hagkerfis
McKinsey&Company hefur undanfarna sex mán-
uði unnið skýrslu um leið Íslands til aukins hag-
vaxtar sem var kynnt í gær. Skýrslan er unnin
að frumkvæði McKinsey og fjármögnuð af fyrir-
tækinu. Hún endurspeglar því óháð mat fyrir-
tækisins sem hefur áður gert sambærilegar
skýrslur um Danmörku, Svíþjóð og Finnland.
Við gerð skýrslunnar var tekin meðvituð ákvörð-
un um að fjalla ekki um ákveðin pólitísk deilu-
efni, á borð við það hvort Ísland eigi að ganga í
Evrópusambandið eða taka upp evru.
Þess í stað er einblínt á að greina íslenskt efna-
hagslíf eins og það er í dag, hvar möguleikar
þess til framþróunar liggja og til hvaða aðgerða
þurfi að grípa svo að þeir möguleikar geti nýst
til að auka velsæld á Íslandi.
Langtímaáætlun fyrir efnahagslífið
ÞARF AÐ RJÚFA VÍTAHRING Svein Harald Øygard, fyrrverandi seðlabankastjóri og framkvæmdastjóri
hjá McKinsey, var einn þeirra sem kynntu skýrsluna í gær. Hann sagði Íslendinga þurfa að rjúfa víta-
hring sem sé innbyggður í efnahagslíf landsins eins og er. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Í skýrslunni er fjallað um hvar vaxtatækifæri íslensks efnahagslífs liggja og
reynt að greina hvort sóknarfæri séu í undirstöðuatvinnuvegum þjóðarinnar.
Þar segir að litlir vaxtamöguleikar séu í sjávarútvegi, enda sé framlegð af
þeirri auðlind afbragðs góð. Íslendingar fái til að mynda 2,3 evrur fyrir hvert
kíló af seldum fisk en Norðmenn fá 1,7 evrur fyrir sama magn. Norðmenn
hafa hins vegar tvöfaldað framleiðni sína í sjávarútvegi á undanförnum
árum með fiskeldi, en framlegð þeirrar greinar er um 20 prósent. Talið er að
fiskeldið muni skila Norðmönnum tekjum upp á hálfa íslenska landsfram-
leiðslu á þessu ári.
McKinsey telur þó vaxtamöguleika vera bæði í ferða-
manna- og orkuiðnaði. Framlag ferðamannaiðnaðar til
landsframleiðslu á Íslandi er mun hærra en í nágranna-
löndum okkar. Áherslan virðist þó fyrst og fremst vera
á að auka fjölda ferðamanna í stað þess að auka virði
þeirra. Við þessu þurfi að bregðast með fjárfestingu,
samvinnu og langtímaáætlunargerð í geiranum. Þá gæti
iðnaðurinn skilað okkur meiri tekjum.
Í skýrslunni er bent á að Íslendingar selji orkuna allt of
ódýrt. Fyrir hvern starfsmann sem starfar í orkuiðnað-
inum hafi framleiðni á árinu 2010 numið 42 milljónum
króna. Í Noregi er sú framleiðni 81 milljón króna, eða
tvisvar sinnum meiri. McKinsey bendir á að þegar séu
virkjaðar um 17 TWs hérlendis og að rammaáætlun geri
ráð fyrir að hægt verði að virkja um 17 TWs til viðbótar.
Skýrsluhöfundar leggja mikla áherslu á að sú orka verði
seld fyrir meira fé en sú sem við framleiðum nú þegar.
Þeir benda meðal annars á að það sé líklegra til að
skila betra verði að stækka þau álver sem þegar eru til staðar frekar en að
byggja ný, selja orku til fleiri geira en áliðnaðarins til að fá hærra verð og
dreifa áhættu og að gríðarlega arðbært gæti orðið að leggja sæstreng til
Bretlands eða Hollands. Í skýrslunni er tekið dæmi af því að Bretar ætli sér
að byggja gríðarlegt magn af vindmyllum til að sjá sér fyrir orku fyrir árið
2020. Kostnaður við hverja MWs í því ferli er áætlaður 115 evrur. Skýrslu-
höfundar benda á að Íslendingar geti framleitt slíkt magn fyrir minna en 30
evrur og kostnaður við lagningu sæstrengs yrði aðrar 30 evrur á hverja MWs.
Munurinn á framleiðslu- og flutningskostnaði miðað við áætlanir Breta væri
55 evrur sem væri ábati sem myndi skiptast á milli landanna. Þarna væru
gríðarleg sóknarfæri.
Að lokum er bent á að Íslendingar séu mun líklegri til þess að vera einungis
með grunnskólapróf en íbúar nágrannalanda okkar. Sérfræðingarnir sem
kynntu skýrsluna sögðu þessar niðurstöður hafa komið þeim í opna skjöldu.
Við þessu þyrfti að bregðast til að auka hlutfall þeirra sem byggju yfir ein-
hvers konar sérkunnáttu í íslensku vinnuafli.
Þar sem vaxtartækifærin liggja
Suður-Kóreu-
menn er eina
þjóðin sem
sögð er vinna
meira en við.
Hún er jafn-
framt sögð sú
óhamingju-
samasta.
Framleiðni á
starfsmann
í orkuiðnaði
á Íslandi er
42 milljónum
króna. Í Nor-
egi er hún 81
milljón króna,
eða tvisvar
sinnum meiri.
Skipaður
verði sam-
starfsvett-
vangur þar
sem 10-15
manns
myndu
móta lang-
tímastefnu
íslensks
efnahags.
Það þarf til
dæmis 3,4
starfsmenn
í íslenskri
verslun til
að selja jafn
mikið og einn
í sænskri.
Steingrímur J. Sigfússon - VG
„Það er oft sagt að glöggt sé gests
augað, þannig að það er alltaf gott
að fá utanaðkomandi
skoðun og greiningu
á hlutunum. Þegar
kemur að því að
vinna úr niðurstöð-
unum sem þarna
eru, koma hins vegar
til mörg pólitísk
álitamál. Skýrslan er fyrst og fremst
jákvætt innlegg og mikilvægt að
menn taki á móti henni með upp-
byggilegu hugarfari og forðast það
að fara í skotagrafirnar, því að þarna
er að finna margs konar gagnlegan
efnivið.“
Gylfi Arnbjörnsson - ASÍ
„Þetta er forvitnileg greining og
jákvætt innlegg og margt þarna
sem við hljótum
að skoða. ASÍ hefur
kallað eftir því að við
snúum bökum saman
til að ná tökum á
ástandinu. Þessi
skýrsla er mögulega
ágætis grunnur að
þess háttar samstarfi og vonandi
verður hægt að sameinast um
framtíðarsýn um aukinn hagvöxt og
fjölgun starfa.“
Vilhjálmur Egilsson - SA
„Niðurstöðurnar eru í grundvallar-
atriðum réttar, að mínu mati og
ég tel að þetta sé
mjög þarft inn-
legg í umræðu um
efnahags- og atvinnu-
mál hér á landi. Ég
vildi gjarna sjá að
menn tækju þessar
ábendingar alvarlega
og við hjá SA erum að sjálfsögðu
tilbúin að taka þátt í hverri þeirri
vinnu sem menn vilja leggja í til að
komast áfram.“
Katrín Júlíusdóttir - S
„Svona greining er alltaf til bóta fyrir
okkur sem vinnum að stefnumótun
og ákvarðanatöku
og sýnir það sem vel
hefur verið gert og
hvað má fleira gera.
Skýrslan er mjög gott
yfirlit yfir stöðuna og
sýnir til dæmis hvað
skiptir miklu máli að
við opnum okkar hagkerfi á nýjan
leik. Það væri mjög spennandi ef
okkur tækist að vinna þverpólitískt
að þéttu vaxtaplani inn í nánustu
framtíð þar sem allt væri undir. Ef
það tekst höfum við gert Íslandi
mikinn greiða.“
Eygló Harðardóttir - B
„Það er alltaf áhugavert að fá utanað-
komandi til að skoða það sem við
höfum verið að gera og
hvert við getum stefnt
í framtíðinni. Þarna
eru margar góðar
ábendingar, til dæmis
varðandi menntakerfið
og verðmætasköpun á
vinnumarkaði, sem ég
vildi skoða betur og þá í samstarfi við
aðra stjórnmálaflokka.“
Pétur Blöndal - D
„Það sem ég les í þessa skýrslu er að
Íslendingar þurfa að taka sér tak í að
auka samkeppni og
opna landið. Flestir
ættu að geta fallist
á markmiðin sem
þarna koma fram og
þau ættu að geta átt
upp á pallborðið hjá
þingmönnum. Þingið
vinnur enda miklu meira saman en
fólki gæti sýnst af fréttum.“ - þj