Fréttatíminn - 29.04.2011, Qupperneq 30

30 viðhorf Helgin 29. apríl-1. maí 2011
Austurströnd 3, 170 Seltjarnarnesi. Sími: 531 3300. ritstjórn@frettatiminn.is Ritstjóri: Jón Kaldal kaldal@frettatiminn.is Framkvæmda-
stjóri: Teitur Jónasson teitur@frettatiminn.is Fréttastjóri: Óskar Hrafn Þorvaldsson oskar@frettatiminn.is Ritstjórnarfulltrúi: Jónas Haraldsson jonas@frettatiminn.is.
Auglýsingastjóri: Valdimar Birgisson valdimar@frettatiminn.is. Fréttatíminn er gefinn út af Morgundegi ehf. og er prentaður í 82.000 eintökum í Landsprenti.
Fréttastofur sjónvarpsstöðvanna brugðu ekki
út af þeirri árlegu hefð að sýna myndir af sjálfs-
píningum fylgismanna frelsarans á Filipps-
eyjum um páskana. Að venju létu þar hinir
heittrúuðu svipuna ganga á eigin baki áður
en þeir fengu aðstoðarmenn til að negla sig á
kross. Allt til dýrðar Jesú, sem tók á sig syndir
annarra.
Viðskiptablaðið bauð í gær upp á svipaða
sýningu á syndagöngu nema með fulltrúum
íslensks viðskiptalífs í aðalhlut-
verkum og þeim grundvallarmun
að í stað þess að þátttakendur
beittu hnútasvipunni á sjálfa sig,
létu þeir hana dynja á kollegum
sínum.
Fyrirsögnin á forsíðu Við-
skiptablaðsins er: „Siðlaust við-
skiptalíf“ og að baki uppslættin-
um var árleg stjórnenda könnun
blaðsins. Úrtak könnunarinnar
var lykilstjórnendur 760 fyrirtækja, þar á meðal
300 stærstu fyrirtækja landsins. Það er sem
sagt skoðun um 70 prós entna þeirra að slæmt
siðferði einkenni viðskiptalífið og að traust, fag-
mennska og gegnsæi á sömu slóðum sé ekki
upp á marga fiska.
Könnun Viðskiptablaðsins hefur verið tekið
sem staðfestingu á því að siðrof hafi orðið í
atvinnulífi landsins og jafnvel tilefni vangaveltna
um að þörf sé á sérstökum aðgerðum.
Það er örugglega rétt að forsvarsmenn í við-
skiptalífinu hefðu ekki slæmt af því að gera
ákveðna siðbót, eins og reyndar fjölmargir aðrir
á öðrum slóðum athafnalífsins. Að þessi könnun
sé einhver loftvog á ástand siðferðis í viðskipta-
lífinu er hins vegar mikill misskilningur.
Niðurstaða stjórnendakönnunarinnar er
fyrst og fremst vísbending um hugarfar svar-
enda, en ekki raunverulegt ástand viðskiptaum-
hverfisins á Íslandi.
Því miður spurði Viðskiptablaðið ekki hvaða
álit þátttakendur í könnuninni hefðu á eigin
siðferði, áreiðanleika og fagmennsku. Niður-
staðan þeim megin hefði áreiðanlega ekki verið
jafn vægðarlaus.
Í þessu samhengi er athyglisvert að skoða
könnun sem hið Konunglega félag bifreiðaeig-
enda í Bretlandi gerði meðal þegna landsins um
hversu góðir ökumenn þeir væru. Könnunin
var gerð 2008 og niðurstöður hennar voru ekki
síður afgerandi en í könnun Viðskiptablaðsins.
Um 75 prósent Bretanna töldu að þeim stafaði
mest hætta af framferði annarra ökumanna í
umferðinni vegna þess að hinir bílstjórarnir
væru svo slæmir. Nánast sama hlutfall að-
spurðra, eða 78 prósent, töldu sjálfa sig hins
vegar góða eða mjög góða ökumenn. Auðvitað
er hvorug niðurstaðan rétt. Raunveruleikinn
er allt annars staðar en í hugum þátttakenda í
könnuninni.
Rétt eins og bresku ökumennirnir virðast
íslensku lykilstjórnendurnir ekki vera með
það á hreinu að þeir eru líka „hinir ökumenn-
irnir“. Þótt ekki hafi verið spurt um þeirra eigin
siðferði kemur mismunurinn á afstöðu þeirra
til sjálfra sín og hinna ljóslega fram í öðrum
lið könnunarinnar. Um 60 prósent þeirra eru
svartsýn á þróun atvinnulífsins í heild næstu
tólf mánuði. Um það bil jafn margir eru á hinn
bóginn bjartsýnir þegar kemur að framtíð
eigin fyrirtækja. Þeir eru klárir. Hinir síðri. Að
sjálfsögðu vonum við að þeir bjartsýnu hafi rétt
fyrir sér.
Góðir bílstjórar og vondir bílstjórar
Siðferði annarra
Jón Kaldal
kaldal@frettatiminn.is
F
Fært til bókar
Sigríður Anna auk Guðmundar Árna
„Rétt er að þróunin virðist vera í átt til þess
að pólitískum skipunum sendiherra fækkar
og fyrrum formenn stjórnmálaflokka eiga
ekki sjálfvirkt tilkall til embætta á vegum
ríkisins,“ segir glöggur lesandi Fréttatím-
ans í bréfi til blaðsins í framhaldi úttektar
í síðasta blaði þar sem líkur voru leiddar
að því að „feit“ ríkisembætti fyrrverandi
stjórnmálaforingja væru hugsanlega liðin
tíð. Í úttektinni sagði að við fljótlega skoðun
yrði ekki annað séð en Guðmundur Árni
Stefánsson, fyrrum þingmaður og ráð-
herra Alþýðuflokksins, væri eini núverandi
sendiherrann með pólitískan bakgrunn.
Lesandinn bendir réttilega á að í þeim hópi
er einnig Sigríður Anna Þórðardóttir,
fyrrum þingmaður og ráðherra Sjálfstæðis-
flokksins. „Auk þess eru einnig starfandi
í ráðuneytinu menn eins og Júlíus Haf-
stein, fyrrum borgarfulltrúi, með titilinn
sendiherra, sem var skipaður svo af Davíð
Oddssyni. Svo má velta fyrir sér stöðu
„pólitískt“ skipaðra sendiherra sem ekki
voru þingmenn eða ráðherrar, eins og Al-
berts Jónssonar, ræðismanns í Færeyjum,
og Kristjáns Andra Stefánssonar, sendi-
herra á viðskiptasviði í ráðuneytinu, en
báðir störfuðu árum saman í forsætisráðu-
neyti Davíðs Oddssonar og komu með
honum þaðan í utanríkisráðuneytið og voru
af honum skipaðir sendiherrar. Sama máli
gegnir um Kristínu Árnadóttur, sendi-
herra í Kína, sem skipuð var sendiherra af
Ingibjörgu Sólrúnu Gísladóttur,“ segir
lesandinn enn fremur.
S tarfsfólk á vinnumarkaði hér á landi hefur fengið að finna fyrir efnahagssamdrættinum
með ýmsum hætti í kjölfar hrunsins.
Eflaust er flestum ljóst að atvinnuleysi
hefur staðið í sögulegu hámarki og er
á fyrsta ársfjórðungi ársins 2011 um
7,8% samkvæmt Vinnumarkaðsrann-
sókn Hagstofunnar. Afleiðingarnar
birtast þó einnig í ýmsum öðrum
samdráttaraðgerðum fyrirtækja og
stofnana sem ætla má að hafi einnig
komið illa við starfsfólk, þótt minna
fari fyrir umræðu um það. Þrátt fyrir
uppsagnir, atvinnuleysi og aðrar sam-
dráttaraðgerðir hefur launavísitalan þó
hækkað frá hruni. Það vekur áleitnar
spurningar um það hvort launavísital-
an sé að mæla það sem henni er ætlað
að mæla eða hvort einhverjir hópar séu
að fá launahækkanir umfram aðra.
Hverjir njóta hækkana?
Launavísitalan hefur samkvæmt launavísitölu Hag-
stofunnar hækkað um u.þ.b. 9% á árunum 2009 og
2010. Hvað mest hækkun milli ársfjórðunga á sér stað
á þriðja ársfjórðungi ársins 2010 (um 2,6% milli árs-
fjórðungs tvö og þrjú). Launavísitalan gefur vísbend-
ingar um að starfsfólk opinberra stofnana njóti meiri
hækkana árið 2009 en starfsfólk einkafyrirtækja, en
dæmið snýst við árið 2010. Laun verkafólks, skrifstofu-
fólks og starfsfólks í þjónustustörfum hækka meira en
hjá öðrum hópum á þessum tveimur árum. Stjórnend-
ur (2,8%) og sérfræðingar (4,7%) hækka þó minnst í
launum á þessu tímabili og lækkuðu í raun árið 2009
en hækkuðu á móti 2010. Því benda þessar mælingar
til þess að lægst launuðu hóparnir í ósérhæfðum
störfum hafi ekki orðið fyrir launalækkunum og í raun
notið launahækkana umfram aðra hópa. Að auki vekur
athygli að á árinu 2010 hækka launin á þriðja ársfjórð-
ungi mest á milli ársfjórðunga í tveimur greinum, eða
um 3,5% í fjármálafyrirtækjum og um 3,3% í samgöngu-
fyrirtækjum.
Samdráttaraðgerðir og
launaumslagið
Fyrirtæki og stofnanir beittu í stórum
stíl ýmsum óhefðbundnum aðgerðum,
s.s. eins og launalækkunum, yfirvinnu-
banni og lækkun starfshlutfalls á fyrstu
átta mánuðunum eftir hrun.* Nýrri, óbirt
gögn með upplýsingum frá fyrirtækjum
og stofnunum með yfir 70 starfsmenn,
um samdráttaraðgerðir sem beitt hefur
verið frá vori 2009 til vors 2010, benda
til þess að opinberar stofnanir og einka-
fyrirtæki séu þá enn að beita tiltölulega
hörðum aðgerðum er hafa bein áhrif á
launaumslag starfsfólks, þ.m.t. launa-
lækkunum, yfirvinnubanni og lækkun
starfshlutfalls. Litlar fregnir hafa þó enn
borist af því að launalækkanir eða aðrar
aðgerðir sem komið hafa við launaum-
slög starfsfólks hafi verið leiðréttar.
Helst hefur borið á óstaðfestum orðrómi um það í fjár-
málafyrirtækjum. Hækkun launavísitölunnar hjá þeim
hópi á árinu 2010, og sér í lagi á þriðja ársfjórðungi,
gefur ákveðna vísbendingu um að sú geti verið raunin.
Launavísitalan virðist ákveðnum takmörkunum háð
til að mæla raunverulega þróun launa (launaumslagið)
á vinnumarkaði á samdráttartímum þegar beitt er
óhefðbundnum aðgerðum til að mæta samdrætti og at-
vinnuleysi er mikið. Því má spyrja hvort ekki sé ástæða
til að aðlaga mælitækið breyttum aðstæðum á vinnu-
markaði. Þó svo að launavísitalan sé takmörkunum háð
með tilliti til þess hvað hún mælir þá bendir margt til
þess að tilteknir hópar á vinnumarkaði séu á þriðja árs-
fjórðungi ársins 2010 farnir að hækka í launum og/eða
fá leiðréttingar á fyrri launalækkunum. Hvað varðar
fjármálageirann er ástæða til að spyrja hvort aftur sé
von á stórtæku launaskriði í þeirri grein líkt og gerðist
á árinu 2007.
(*) Arney Einarsdóttir (2010). Mannaflatengdar sam-
dráttaraðgerðir – sveigjanleiki fyrirtækja og stofnana
í kreppu. Rannsóknir í félagsvísindum XI, Reykjavík:
Félagsvísindastofnun.
Kjaramál
Launavísitala á villigötum
eða launaskrið tiltekinna hópa?
Arney Einarsdóttir
lektor við viðskiptadeild Há-
skólans í Reykjavík