Prentarinn - 01.12.2002, Blaðsíða 20

Watta (wolfram) glóljósapera
2856 K lithita. Flúrljós innandyra
hafa lithita í kringum 4100 K og
dagsbirta frá skýjuðum himni urn
6500 K. Tölvuskjáir geisla frá sér
ljósi sem er mjög bláleitt með lit-
hita nálægt 9300 Kelvin.
Mat á litum
Mælingar á farfaþekju með þétt-
leikamælum og litmælingar með
litrófsmælum eru mikilvægar við
gæðaeftirlit í prentun og mynd-
vinnslu en mælingar geta ekki
komið í stað mannlegrar skynjun-
ar við mat á litum í samsettum
myndum.
Af því sem hér er sagt að fram-
an er ljóst að litrófsleg samsetn-
ing ljóssins hefur mikil áhrif á
það hvernig við skynjum liti. Til
að sjá „rétta" liti hluta þarf að
skoða þá í Ijósi sem er eins nærri
því að vera fullkomlega hvítt og
mögulegt er.
En það hangir fleira á spýtunni.
Lithverfing er íslenskun á þvi fyr-
irbrigði sem á erlendum málum
kallast „meta-merism“. Lithverf-
ing er flókið fyrirbrigði sem
þyrfti heila grein til að útskýra á
fúllnægjandi hátt en í stuttu máli
þýðir það að tveir hlutir virðast
eins á litinn í einu ljósi en ekki í
öðru. Ástæðan fyrir þessu er sú
að litarefnin i hlutunum bregðast
ekki á sama hátt við áfallandi
ljósi, þ.e. þau endurkasta litbylgj-
um ljóssins ekki með sama hætti.
Svo áfram sé vísað til aðstæðna
sem flestir þekkja gæti dæmi um
þetta t.d. verið tvær flíkur sem
virðast hafa sama lit inni í versl-
uninni þar sem þær eru keyptar
en eru síðan alls ekki samlitar
þegar heim er komið.
Lithverfing er sérstaklega áber-
andi vandamál þar sem flúrljóm-
andi efnum er bætt í litarefni.
Flúrljómandi efni dregur í sig raf-
segulbylgjur sem eru utan við hið
sýnilega litróf, oftast útfjólubláar
bylgjur, og endurkastar þeim sem
sýnilegu ljósi.
Flúrljómandi efni eru oft notuð
við yfirborðsmeðhöndlun prent-
pappírs til að auka hvítleika hans
og framleiðendur farfa fyrir
prentvélar og prentara hafa tekið
upp á því á síðustu árum að
blanda slíkum efnum í þau litar-
efni sem notuð eru í farfana til
Bæði perur og skoðendur
þurfa að „hita sig upp“
dálitla stund áður en
hægt er að skoða eða
meta liti af nákvæmni.
Flestar flúrperur skoðun-
arljósa þurfa að loga í
a.m.k. í 10-15 mínútur
áður en þær ná réttum lit-
hita. Fólk ætti að varast
að meta liti strax eftir að
það kemur í nýtt lýsingar-
umhverfi þvíþað tekur
sjónkerfi okkar nokkra
stund að aðlagast breytt-
um aðstæðum. Þetta á
sérstaklega við ef um-
hverfislýsing í hinu
venjulega vinnuumhverfi
er mjög frábrugðin þeirri
lýsingu sem notuð er á
skoðunarstaðnum.
þess að stækka prentanlegt lita-
svið. Margir litir sem myndlistar-
menn nota eru einnig blandaðir
flúrljómandi efhum.
Lithverfing getur valdið því að
litir prentarkar og litaprófarkar
geta virst eins í einu ljósi en alls
ekki í öðru. Litrófssamsetning
ljóssins sem notað er til skoðunar
og samanburðar lita skiptir því
miklu máli þar sem litáferð
mynda sem gerðar eru með þess-
um mismunandi litarefnum ræðst
að verulegu leyti af litrófssam-
setningu ljóssins.
Ymsir fleiri þættir í umhverfi
okkar hafa líka áhrif á það hvern-
ig við skynjum liti. Endurkast frá
nálægum hlutum getur valdið „lit-
mengun" sem erfitt er að gera sér
grein fyrir og skærlitir hlutir inn-
an sjónsviðs okkar geta haft áhrif
á litskynjunina.
I litvinnslu og litprentun eru
ýmsar tegundir fyrirmynda bornar
saman við prentaðar eftirmyndir
og/eða litaprófarkir. Samanburður
þessara mismunandi litsýnishorna
er oft nokkuð nákvæmur.
Það ætti öllum að vera ljóst af
framansögðu að þar sem mikið
liggur við að mat lita sé nákvæmt
er mikilvægt að útiloka eins og
hægt er öll slík truflandi áhrif.
Eina leiðin til að útiloka alla
þessa áhrifavalda er að staðla þau
skilyrði sem skoðun og mat lita
fer fram við.
Hvað eru stöblub skobun-
arskilyrbi?
Þegar talað er um stöðluð skoðun-
arskilyrði er átt við að koma upp
aðstæðum þar sem hægt er að
haga lýsingu þannig að hún upp-
fylli ákveðin skilyrði og óæskileg-
ir og truflandi þættir umhverfisins
séu útilokaðir.
Stöðlun skoðnarskilyrða nær
ekki einungis til lithita og litrófs-
samsetningar ljóssins heldur alls
þess sem getur hugsanlega haft
áhrif á skoðun og mat lita. Þegar
stöðluðum skoðunarskilyrðum er
komið á þarf að huga að litum
nánasta umhverfis þess svæðis
þar sem skoðun fer fram, lýsingu
umhverfis skoðunarstaðinn og
birtu bæði skoðunarljósa og um-
hverfisljósa.
Hvers vegna stöblub skob-
unarskilyrbi?
Sumir halda því frarn að besta og
hvitasta ljós sem völ er á sé dags-
birtan. Þetta er e.t.v. fræðilega rétt
en stenst ekki í raun. Dagsbirtan
er breytileg frá degi til dags og
breytist meira að segja frá morgni
til kvölds. Sólarljósið er áberandi
rauðleitara á morgnana og kvöld-
in en um miðjan dag og auk þess
hefur skýjafar, ryk og mengun i
loftinu áhrif á lit þess. Dagsljósið
er meira að segja breytilegt eftir
því hvort er vetur eða sumar en
sólin er mishátt á lofti eftir því
hvaða árstími er og áfallshorn sól-
argeislanna því misjafnt en það
ræður nokkru um lit þeirra.
Aðrir benda réttilega á að
prentgripir séu ekki lesnir við
staðlaða lýsingu og halda því þá
jafnframt fram að ástæðulaust sé
að nota staðlað ljós við skoðun
prentgripa í prentsmiðjum. Bestu
aðstæður til að skoða prentgripi
og meta hvernig þeir korna kaup-
endum fyrir sjónir eru vissulega
þær aðstæður sem prentgripirnir
verða að lokum skoðaðir við. Það
er hins vegar nærri útilokað að
segja til um hverjar þær verða og
þær eru margbreytilegri en svo að
mögulegt sé að líkja eftir þeim.
Það sem skiptir þó meira máli er
að við slík skoðunarskilyrði er
ekki mögulegt að gera marktækan
samanburð á litum ljósmynda,
listaverka og prufúmynda annars
vegar og prentarka hins vegar
vegna þess hversu mismunandi
hin ýmsu litarefni bregðast við lit-
rófslegri samsetningu ljóssins. Til
að tryggja örugg samskipti í lit-
vinnslu, og að allir sem að vinnsl-
unni koma sjái liti á sambærileg-
an hátt, verða skoðunarskilyrðin
að vera stöðug og stöðluð á öllum
stigum vinnslunnar.
Það er ekki einungis ófagmann-
legt að skoða litaprófarkir við
birtuna ffá eldhúsglugganum
heima heldur beinlínis varasamt
ef ætlunin er að tryggja nákvæma
endurgerð lita.
Ab koma upp stöblubum
skobunarskilyrbum
Fyrsta skrefið til að koma upp
stöðluðum skoðunarskilyrðum er
að finna góðan stað þar sem hægt
er að koma upp staðlaðri lýsingu
og útiloka truflandi áhrif um-
hverfisins. Nærliggjandi veggi
þarf að mála í gráum lit og gæta
þess að skærlitir hlutir séu ekki á
eða í nágrenni við skoðunarstað-
inn.
20 ■ PRENTARINN