Læknablaðið - 01.11.1924, Blaðsíða 7

LÆKNABLAÐIÐ
165
þá hleypt um veggjaholiö. Viö steinbræðslu er ekki notuð gufa, en að
eins kynt undir lifrarpottinum. Annars getur hver húsmóðir brætt lýsi til
heimilisnotkunar, enda algengt hér á landi. Vit.gildi lýsis mun vera svip-
a,ð, hvernig sem það er unnið; þó er taliö óheppilegt, vegna vitaminanna, aö
sjálfrunnið lýsi sé lengi undir áhrifum loftsins (oxydation) ; ýmsum fellur
og ver bragð af hrálýsi en gufubræddu lýsi. í lýsis-emulsionum, „krydd-
lýsi“, er ekki meir en 30—40% af lýsi.
Sennilega er munur á vit. í mjólkurfitu og lýsi, því að rachitis má
lækna með lýsi, en ekki smjöri; hugsa menn, að þetta orsakist af 4. vit,-
tegundinni — vit. D (M 'c. C o 11 u m) ; þó mun það enn vera óútkljáð
mál.
Þótt A-vit. séu nefnd fitu-vit. og leysist upp i fituefnum, eru vit. ekki
í svínafeiti eða jurtafeiti; að visu eru vit. i plöntuolíum, en sé olíunni
þrýst, t. d. úr baðmullarfræi, veröa vit. eftir í fræinu. Nú er smjörlíki
aö mjög miklu leyti einmitt unnið úr jurtafeiti, og er það þvi venjulega
vit.laust. Er því a,ð þessu leyti afar mikill munur á smjöri og smjörlíki
þótt næringargildið sé hið sama. A síðari árum hafa þó verið gerðar til-
raunir til jjess að framleiða smjörlíki úr dýrafeiti, eða bæta i það vit.
t. d. eggjarauðu; tilraunir þessar munu að nokkru leyti hafa tekist, þannig
að eitthvaö af vit. getur verið í sumum smjörlíkistegundum.
Danski barnalæknirinn próf. E. B 1 o c h varð einna fyrstur manna
til þess að sýna fram á þann háska, sem börnum stafar af skorti á A-vit.;
einkennilegt er, að þetta skyldi einmitt koma i ljós í Danmörku, þar sem
framleitt er svo mikið af mjólkurfitu. Próf. Bl. sýndi fram á, að börn sem
fengu xerophtalmi, og stundum upp úr því keratomalaci, höfðu nærst á
mjölmat og grjónaseyði, en vantað nýmjólkina. Ætíð byrjaði
sjúkdómurinn með f ramf araleysi barnanna, sem síðar
ágerðist og varð að pædatrophi. Hemeralopi, eða náttblinda, er og sam-
fara þessum sjúkdómi 0g ýmsar kron. infectionir. Lýsi og nýmjólk bæta
stórkostlega líðan barnanna; aftur á móti er gagnslaust að bæta C-vit. í
fæðuna, svo sem nýjum ávaxtasafa. Síðari rannsóknir hafa leitt í ljós, að
flest börn veiktust í Danmörku vegna vöntunar á fitu-vit. þau stríðsárin,
sem verð var hæst á mjólkurafuröum; almenningur neytti þá með minsta
móti smjörs og nýmjólkur; en þegar útflutningshömlur voru lagðar á,
lækkaði verðið, börnin fengu rneiri mjólk, og síðari athuganir hafa sýnt,
að færri börn urðu þá veik af umræddri avitaminose.
Rottur fá lika atrophi og sama augnsjúkdóminn, sem börn, ef A-vit.
vantar; ekki þurfa þær nema örlítið af lýsi til þess að læknast; próf.
Poulsson hefir jafnvel séð mun á rottum þannig útleiknum eftir Viow
milligr. af lýsi.
Nefnd var nýlega skipuð í Bretlandi — the committee on accessory food-
factors — til vit.-athugana, og komst hún m. a. að þeirri niðurstöðu, að
rachitis bæri að skoða sem avitaminose vegna skorts á A-vit.
Lýsi og ljóslækning eru góð ráð við beinkröm.
Helstu patholog. anatom. breytingar vegna vöntunar á A-vit. er atrophi
í slimhúö garna og tárakirtlum, og aukinn gerlagróður í þörmunum. Lýsi
og ljós auka mjög blóðflögur í blóðinu.
Efnasamsetning vit. Þótt fengist hafi smám saman talsverð
þekking um eðli vit. og áhrif þeirra á líkamann, hefir enn eigi tekist að