Bændablaðið - 19.09.2013, Síða 18

18 Bændablaðið | Fimmtudagur 19. september 2013
Þróun í fjölgun ferðamanna á
Íslandi bendir til þess að á allra
næstu árum fari fjöldi ferðamanna
sem hingað koma yfir milljón. Allt
þetta fólk þarf mat og drykk og
ljóst er að stórauka þarf matvæla-
framleiðslu í ýmsum greinum hér á
landi til að mæta þessum þörfum.
Ekki dugar að treysta eingöngu
á innflutning því vaxandi fjöldi
ferðamanna sækist einmitt eftir að
upplifa íslenska matarmenningu
og bragða á íslenskri framleiðslu.
Þar hefur m.a. verið aukin aðsókn
að matartengdri ferðaþjónustu í
sveitum landsins.
Met var sett í ágústmánuði síðast-
liðnum hvað komur erlendra ferða-
manna varðar til landsins í þeim
mánuði. Um 132 þúsund ferðamenn
fóru frá landinu í gegnum Leifsstöð í
þeim mánuði, 16.500 fleiri en á sama
tíma árið 2012, sem er um 14,4%
aukning.
Á heimsvísu hefur ferðamanna-
straumurinn aukist um 5,2% á fyrri
helmingi ársins 2013 samkvæmt
tölum World Tourism Organization
(UNWTO). Ferðamenn voru sam-
tals nærri 500 milljónir og er
aukningin um 25 milljónir ferða-
manna á hálfu ári. Það gerir nærri
eitt þúsund milljónir ferðamanna
á heimsvísu á ári. Jafnframt þýðir
það að um sjöundi hluti mannkyns
er á faralds fæti. Nemur aukningin á
fyrri helmingi þessa árs einu til tveim
prósentum umfram það sem áætlað
var í upphafi árs. Hluti af þessari
aukningu er greinilega að skila sér
hingað til lands og raunar umtals-
vert hærri hlutdeild en gengur og
gerist í flestum löndum í kringum
okkur. Það er þó svipað og í Mið- og
Austur-Evrópu.
Framleiða þarf mat fyrir
stóraukinn mannfjölda
Íbúar jarðar fóru yfir 7 milljarða
markið á síðari hluta ársins 2011.
Nú eru þeir um 7.130 milljónir og
mun samkvæmt spám fjölga í um
7.584 milljónir árið 2020.
Um 550 milljóna fjölgun á 9
árum er enginn smá fjöldi, eða
ríflega saman lagður íbúafjöldi
Bandaríkjanna og Rússlands. Allt
þetta fólk þarf mat og vatn og þetta
þýðir væntanlega líka fjölgun þeirra
sem ferðast um heiminn.
Gríðarleg fjölgun ferðamanna
Áhugavert er að setja þessar tölur
í samhengi við fjölda ferðamanna
til Íslands. Samkvæmt tölum
Ferðamálastofu nam heildarfjöldi
farþega til Íslands á árinu 1949 sam-
tals 5.312. Talan fór í fyrsta sinn yfir
100.000 á árinu 1986 (113.528).
Tuttugu og fjórum árum síðar, á
árinu 2010, var fjöldi ferðamanna
sem komu til Keflavíkurflugvallar,
með Norrænu til Seyðisfjarðar og
á aðra flugvelli landsins kominn í
488.622. Sá fjöldi jókst í 565.611
árið 2011, eða um 15,7% á milli
ára. Á árinu 2012 var talan komin
í 672.000. Þar fyrir utan er talið að
um 92 þúsund ferðamenn hafi komið
með skemmtiferðaskipum. Í heild
gerir þetta 764 þúsund. Samkvæmt
fréttum um tölur ferðamanna það
sem af er ári 2013 má ætla að þeim
fjölgi á árinu í heild um 10% eða
meira, en meðaltalsaukningin frá
2002 er um 9,7% á ári.
Fáum yfir milljón ferðamenn
árið 2015
Ef ferðamenn sem hingað koma með
skemmtiferðaskipum eru teknir inn í
myndina munu ferðamenn fara yfir
milljónina strax árið 2015 miðað
við 10% árlega meðaltalsaukningu
og verða þá 1.016.884. Þá verða
þeir orðnir rúmlega 1,6 milljónir á
árinu 2020. Þetta þýðir vel ríflega
tvöföldun ferðamanna á sjö árum frá
því sem nú er. Þetta er mun hraðari
fjölgun ferðamanna en spár hafa gert
ráð fyrir. Þetta þýðir ekki bara aukið
álag á ferðamannastaði, heldur líka
stóraukna eftirspurn eftir mat.
Þurfa að bregðast hratt við
Augljóst er að þessi mikla fjölgun
ferðamanna til Íslands kallar á nýja
hugsun um hvernig skuli brauðfæða
allt þetta fólk. Núverandi framleiðsla
á landbúnaðarvörum dugar þar
hvergi til, þó að tiltölulega auðvelt
sé að auka neyslu ferðamanna á
íslenskum sjávarafurðum án teljandi
vandræða. Þar er svo sem af nógu að
taka því auk hefðbundins sjávarafla
er verið að gera laxeldi og annað eldi
að stóriðju á Íslandi.
Íslenskur landbúnaður hefur verið
að bregðast við þessu í einhverjum
mæli en nokkuð ljóst er að þar þarf
að gefa duglega í jafnhliða því að
hafa aukna sjálfbærni að leiðarljósi.
Það er t.d. seinlegt að ala upp naut
til slátrunar og tekur um 18 mán-
uði. Sauðfjárræktin gæti brugðist
hraðar við, sem og kjúklinga- og
svínaræktin. Fyrirsjáanlegt er einnig
að markaður verður fyrir stóraukna
framleiðslu íslensks grænmetis á
allra næstu árum.
Kjötframleiðslan hefur verið
að aukast
Sindri Sigurgeirsson, formaður
Bændasamtaka Íslands, hefur ein-
mitt fjallað um þessi mál í erindi með
hagsmunaaðilum í veitinga geiranum.
Þar kom m.a. fram að framleiðsla
á kjöti árið 2012 hefði verið 5,9%
meiri en árið 2011. Þar er um að ræða
aukna framleiðslu í öllum kjötteg-
undum nema svínakjöti.
Athyglisvert er að framleiðsla á
nautakjöti jókst um þúsund tonn frá
2006 til 2012, eða úr 3.196 tonnum
í 4.112 tonn, en dugar samt ekki til.
Sindri bendir á að töluvert sé einnig
flutt inn af búvörum og búast megi
við að aukinn þrýstingur verði á
slíkan innflutning í takt við aukinn
straum ferðamanna. Sindri telur
þó augljósa hagsmuni þjóðarinnar
liggja í framleiðslu matvæla hér
innanlands. Má þar t.d. nefna gjald-
eyrissparnað og þann virðisauka sem
felst í fjölþættri starfsemi í kringum
matvælaframleiðsluna.
Kallað eftir meiri mjólk
Í febrúar 2006 gerði Haraldur
Benediktsson, þáverandi formaður
Bændasamtaka Íslands, skort á
mjólk að umfjöllunarefni í leiðara
Bændablaðsins. Þá var greiðslu-
mark í mjólkurframleiðslunni 111
milljón lítrar en hefði þurft að vera
114 milljónir lítra til að mæta eftir-
spurn. Kallaði hann eftir gerð fram-
virkra kaupsamninga á mjólk við
kúabændur, sem gætu þá betur skipu-
lagt aukna framleiðslu. Fyrir síðustu
áramót var útgefið greiðslumark
mjólkur frá þáverandi Atvinnvega-
og nýsköpunarráðuneyti ákveðið 116
milljónir lítra á árinu 2013. Nú hefur
Umhverfis- og auðlindaráðuneytið,
sem fer með landbúnaðarmálin hjá
nýrri ríkisstjórn, ákveðið að auka
greiðslumarkið í 119 milljónir lítra.
Framkvæmdanefnd búvörusamninga
ákvað jafnframt að hækka verð til
bænda um 3,1%. Þar fyrir utan er
væntanlega talsverð umframfram-
leiðsla sem ekki er innan greiðslu-
marks.
Þessi aukning á greiðslumarki
mun að einhverju leyti mæta fyrir-
séðum skorti á mjólk til framleiðslu
margvís legra mjólkurafurða. Það
tekur samt talsverðan tíma að ala
upp mjólkurkýr og auka framleiðslu
á mjólk. Þrátt fyrir aukninguna nú
er væntanlega mikil þörf á að land-
búnaðurinn setji sér sem fyrst lang-
tímamarkmið í mjólkurframleiðsl-
unni sem taki m.a. mið af auknum
fjölda ferðamanna, mannfjölgun í
landinu og aukinni eftirspurn eftir
útfluttum mjólkurafurðum. Það sama
við um framleiðslu á kjöti.
Ekki sjálfgefið að hægt sé
aðmæta vaxandi þörf með
innflutningi
Vissulega er það jákvætt að eftir-
spurn sé stöðugt að aukast eftir mat-
vælum hér á landi, en að sama skapi
er það áskorun á landbúnaðarkerfið
í heild og hvernig það höndli þessi
mál. Eitt er víst að aukin eftir-
spurn eftir landbúnaðarafurðum er
ekki sér íslenskt fyrirbæri og því
þurfa Íslendingar að búa sig undir
að umframeftirspurn verði líka á
alþjóðlegum matvælamörkuðum.
Sérfræðingar víða um heim hafa
bent á þetta og að búast megi við
ört hækkandi matvælaverði vegna
aukinnar eftirspurnar. Þá er vatns-
skortur líka vaxandi vandamál. Því
má ætla að það sé mikið vanmat ef
Íslendingar halda að þeir geti alltaf
gengið að því sem vísu að hægt verði
að mæta aukinni eftirspurn hérlendis
með auknum innflutningi.
Alþjóðastofnanir hafa áhyggjur
af fæðuöryggi
Bændasamtök Íslands hafa ítrekað
bent á mikilvægi þess að Íslendingar
hugi að því að tryggja fæðu öryggi
sitt. Haldnar hafa verið ráðstefnur
með þátttöku erlendra sérfræðinga
sem tekið hafa undir áhyggjur BÍ.
Matvælastofnun sameinuðu þjóð-
anna, FAO, hefur líka bent á að þrátt
fyrir stóraukna framleiðslu mat-
væla á liðnum áratugum séu tveir
milljarðar manna án fæðuöryggis og
ásættanlegs aðgengis að mat. Einnig
þjáist um þúsund milljónir manna
beinlínis af fæðuskorti. Það er því
engin tilviljun að Kínverjar hafa
um árabil verið í markvissri vinnu
við að tryggja sér aðgengi að fæðu.
Þess vegna hafa þeir m.a. verið að
kaupa sér aðgengi að landi og land-
búnaði í Afríku, Ástralíu og víðar
um heim. Þeir vinna greinilega sam-
kvæmt langtímamarkmiðum, sem
Íslendingar gætu lært mikið af.
Bretar líka meðvitaðir um
nauðsyn innlendrar framleiðslu
Íslenskir bændur eru langt frá því að
vera einir um að sjá mikilvægi þess
að þorri matvælaframleiðslunnar fari
fram innanlands. Sama krafa hefur
verið uppi meðal neytenda í Bretlandi
í kjölfar hrossakjötshneykslisins sem
skók matvörumarkaðinn í Evrópu
síðastliðinn. vetur. Neytendur vilja
geta treyst því að maturinn sem þeir
setja ofan í sig sé sá sem auglýstur er
og öruggur til neyslu. Í kjölfarið lof-
aði verslanakeðjan Tesco að kaupa
eingöngu kjúklinga sem framleiddir
væru af breskum bændum til að selja
í verslunum sínum.
Einn angi þessa er að neytendur
eru stöðugt að vera meðvitaðri um
skaðleg áhrif af notkun skordýra-
eiturs við ræktun dýrafóðurs, sem
og skaðleg áhrif af óhóflegri notkun
sýklalyfja í dýraeldi. Aukin notkun
slíkra efna hefur einmitt verið einn af
fylgifiskum verksmiðjubúskapar og
ofnýtingar á landi. Vaxandi ótti hefur
verið við þetta m.a. í Þýskalandi,
Bandaríkjunum og víðar en sem
betur fer á það enn ekki við hér-
lendis.
Sindri Sigurgeirsson hefur bent
á að hér á landi sé verið að fram-
leiða góðar matvörur sem hægt
sé að treysta. Þá hafi komið fram
í skýrslum að lyfjanotkun í mat-
vælaframleiðslu hérlendis sé mun
minni en þekkist í löndum sem helst
sé verið að kaupa matvæli frá. Sama
á við um notkun skordýraeiturs og
annarra efna. Því ættu það að vera
augljósir hagsmunir neytenda að
matvælin séu fremur framleidd hér
innanlands en að stólað sé á aukinn
innflutning sem jafnvel á sér óljósan
uppruna.
Lítil sýklalyfjanotkun á Íslandi
Samkvæmt tölum European
Medicines Agency er notkun sýkla-
lyfja við eldi í Evrópu lang minnst á
Íslandi. Næst á eftir kemur Noregur,
síðan Svíþjóð og í Finnlandi er
hlutfallið nokkru hærra. Þaðan er
síðan stórt stökk upp í næstu þjóðir
og meira að segja Danir eru með
margfalt meiri sýklalyfjanotkun en
Íslendingar og um tvöfalt meiri en
Finnar.
Það er því augljóst að ef hægt
verður að halda lyfja- og efna-
notkun innan skynsam legra marka
í íslenskum land búnaði eiga
Íslendingar mikla möguleika í að
efla enn ímynd hreinleika landsins
í matvæla framleiðslu.
Með sameiginlegu átaki og með
aukinni sjálfbærni í landbúnaði
og sjávarútvegi gætu Íslendingar
skapað sér mikla sérstöðu sem mat-
vælaframleiðsluþjóð. Það ætti að
auka verðmæti framleiðslunnar,
sem skilaði sér þá líka inn í aukna
verðmætasköpun í matartengdri
ferðaþjónustunni. Slíkt gerist þó
ekki af sjálfu sér, frekar en að útvega
vaxandi fjölda ferðamanna gott og
heilsusamlegt fæði þegar þeir ferðast
um landið. /HKr.
Fréttaskýring
Myndir/ HKr.
Hörður Kristjánsson
Ritstjóri
hk@bondi.isStórauka þarf matvælaframleiðslu í heiminum – líka á Íslandi:
Mæta þarf fæðuþörf fyrir rúmlega milljón
ferðamenn á Íslandi á allra næstu árum