Fréttatíminn - 23.09.2011, Qupperneq 40

Á Íslandi, svo og almennt
í grannlöndum
okkar, felur fólkið
vald sitt í hendur
kjörinna fulltrúa
hvort sem þeir
sitja á forsetastóli,
á Alþingi eða í
sveitarstjórnum.
Almenn samstaða
er um kosti þessa
fyrirkomulags.
Á hinn bóginn
er vilji til þess,
bæði hér og víða
erlendis, að flétta
fulltrúalýðræðið
saman við beint lýðræði þannig að
þjóðin sjálf geti gripið inn í störf
hinna kjörnu fulltrúa með neitunar­
valdi en líka með frumkvæði að
lagasetningu.
Við Íslendingar höfum verið
aftarlega á merinni í þessari þróun,
líklega einna íhaldssamastir í
okkar heimshluta. Í stjórnarskrá
okkar er einungis kveðið á um
inngrip þjóðarinnar í löggjafar­
starf með þeim hætti að forseti
lýðveldisins geti falið þjóðinni að
taka við staðfestingarvaldi sínu,
það er að segja falið henni að veita
lögum frá Alþingi endanlegt gildi
eða hafna þeim ella. (Að auki er
ákvæði um að hafa skuli þjóðarat­
kvæðagreiðslu sé kirkjuskipaninni
breytt.) Sumir lögspekingar töldu
ákvæðið um málskot forseta dautt.
Undir þá speki verður ekki tekið,
en slíkt óvirkt ákvæði væri þó í takt
við margt annað sem er marklaust í
stjórnarskránni. Málskot forseta er
aftur á móti sprelllifandi fyrirbæri
þessi misserin.
Alþingi fól stjórn­
lagaráði að fjalla sér­
staklega um fram­
kvæmd beins lýðræðis
og endurspeglast það
í frumvarpi ráðsins til
nýrrar stjórnarskrár.
Fjallað verður um til­
lögur ráðsins þar að
lútandi í þessum og
næsta pistli.
Hverjir eiga að kalla
þjóðina til ráða?
Spurningin er hvenær
og með hvaða hætti
kjósendur skuli fá vald
til að úrskurða um
frambúðargildi laga
frá Alþingi. Í stjórnlagaráði var rætt
um þrjár leiðir í þessu skyni: Að
hluti kjósenda sjálfra geti kallað eft­
ir þjóðaratkvæði um staðfestingu á
lögum, að minnihluti þings fái svip­
aðan rétt, og að lokum að forseti
lýðveldisins geti vísað samþykktu
lagafrumvarpi til þjóðarinnar eins
og verið hefur.
Stjórnlagaráðsmönnum þótti
of mikið í lagt að nýta allar þrjár
leiðirnar. Nær allir ráðsmenn vildu
taka upp fyrstu leiðina; að þjóðin
sjálf geti tekið sér það vald að synja
lögum staðfestingar. Deilt var
um hve marga þyrfti til að hefja
slíkt mál. Gild rök voru færð fyrir
ýmsum tölum á bilinu 5% til 25%
kjósenda. Niðurstaðan varð 10%,
það er að segja að tíund kjósenda
geti með undirskriftasöfnun krafist
þjóðaratkvæðis.
Meirihluta ráðsmanna þótti rétt
að halda í síðustu leiðina, málskots­
rétt forseta. Sá réttur hefði haslað
sér völl og bersýnilega væri það vilji
þjóðarinnar að viðhalda honum.
Á hinn bóginn ætti að kveða á
um vissa formfestu við beitingu
ákvæðisins til að girða fyrir tæki­
færismennsku. Í mörgum lýðveldis­
ríkjum hefur forseti vald til að
vefengja lög frá þjóðþinginu. Nefna
má Finnland, Írland og Þýskaland
sem nærtæk dæmi. Réttinum hefur
verið beitt í þessum löndum en þó
sem varnagla, einkum ef þjóðhöfð­
inginn telur lagafrumvarp stangast
á við stjórnarskrá.
Þriðja leiðin, sú að minni hluti
þings gæti vísað máli til þjóðarinn­
ar, varð útundan sakir þess að talin
var hætta á að þingið gæti orðið
óstarfhæft vegna misnotkunar slíks
málskotsákvæðis.
Liggur allt undir?
Mikilvægt er að stjórnlagaráð hefur
vissa fyrirvara á um neitunarvald
kjósenda. Þannig verður mál sem
kjósendur vilja fá lagt undir þjóðina
að varða almannahag. Hvorki er
hægt að krefjast atkvæðagreiðslu
um fjárlög, skattamálefni né heldur
um samninga við erlend ríki, svo
helstu dæmin séu tekin. (Þetta
breytir því ekki að annars staðar í
tillögum stjórnlagaráðs er krafist
þjóðaratkvæðagreiðslu um samn­
inga eins og hugsanlega Evrópu­
sambandsaðild.) Lög sem Alþingi
hefur samþykkt taka strax gildi og
halda því svo lengi sem þjóðin hef­
ur ekki hafnað þeim. Jafnframt er
mikilvægt að Alþingi skal setja lög
um alla framkvæmd þessa ákvæðis,
svo sem um hvernig staðið skuli að
undirskriftasöfnun, hverju megi til
kosta o.s.frv.
Í næsta pistli verður fjallað
um frumkvæðisrétt þjóðarinnar,
hvernig hún getur samið og fengið
sett lög.
Ný stjórnarskrá
Hvernig getur þjóðin gripið inn í
störf Alþingis og ógilt lög?
Þorkell Helgason
sat í stjórnlagaráði
Mikilvægt er að stjórnlagaráð hefur vissa fyrirvara á um neitunarvald kjósenda.
Þannig verður mál sem kjósendur vilja fá lagt undir þjóðina að varða almanna-
hag. Hvorki er hægt að krefjast atkvæðagreiðslu um fjárlög, skattamálefni né
heldur um samninga við erlend ríki, svo helstu dæmin séu tekin.
Stuðningur Skapar Sigurvegara

SELUR ADHD ENDURSKINSMERKIN
VitundarVika 18. - 25. september
endurskinsmerki
kaupum
ja takkATHYGLI
samtökin Háaleitisbraut 13, 108 R
eykjavík, sími 581-1110 ww
w.adhd.is
Styrkjum gott málefni með kaupum á endurskinsmerkjum
með skemmtilegum teikningum eftir Hugleik Dagsson.
Allt söluandvirði merkjanna, 1.000 kr.
rennur óskipt til ADHD samtakanna á Íslandi.
Getur þú
verið
heimilisvinur
Dieter?
www.soleyogfelagar.is
36 viðhorf Helgin 23.-25. september 2011