Læknablaðið - 15.05.1980, Page 5

LÆKN ABLADID
103
Gunnar Sigurðsson
ARFGENG HYPERKÓLESTEROLEMIA
YFIRLIT
Inngangur
Xanthomata tendinosum var fyrst lýst fyrir
meir en 100 árum, en það var þó ekki fyrr en á
4. og 5. áratug þessarar aldar, sem syndromi
með þessu einkenni og hækkuðu kólesteroli í
blóði var fyllilega lýst og tengsl þess við
kransæðasjúkdóm urðu ljós (1, 24). Erfðamáti
þessa syndroms hefur skýrst á síðustu árum
(17, 18) og undirliggjandi líffræðilegur galli
fyrir hinu háa kólesteroli í blóði hefur skýrst á
allra síðustu árum af rannsóknum Brown og
Goldstein á efnaskiþtum kólesterols í einangr-
uðum frumum (5, 10, 11). í þessu yfirliti verður
stuttlega greint frá helstu atriðum, sem nú eru
þekkt varðandi þetta syndrom (Familial Hy-
þercholesterolemia, F. H.), sem er einn algeng-
asti arfbundni efnaskiþtagalli í mönnum.
Erfðir og kliniskur gangur
Fjölskyldurannsóknir hafa leitt í ljós, að erfða-
mátinn virðist autosomal ríkjandi, bundinn
einu erfðaeigindi (geni) og fyrirfinnst í báðum
kynjum (9, 17, 18). Þannig eru til bæði arf-
blendnir (heterozygotar) og arfhreinir (homo-
zygotar) einstaklingar með tilliti til þessa
erfðaeigindis. Sé annað foreldri arfblendið
verður annað hvert barn að jafnaði haldið
þessum erfðagalla, en hin verða með eðlilegt
kólesterolgildi (sjá mynd 1). Dreifing kóle-
sterolgilda í þessum fjölskyldum er því tví-
hryggja (bimodal). Séu báðir foreldrar arf-
blendnir verður að jafnaði fjórða hvert barn
arfhreint (homozygot). Algengi arfblendinnar
F. H. hefur verið áætluð í Bretlandi og í Banda-
ríkjunum um 1/500 (12) og tíðnin á íslandi
virðist sviþuð (óbirtar niðurstöður höfundar).
Algengi arfhreinnar F. H. er hins vegar aðeins
um 1/milljón (1/500 x 1/500 x 1/4) (9, 10).
Arfblendnir einstaklingar hafa hækkað kó-
lesterol frá fæðingu (þótt stundum geti verið
erfitt að greina þá hækkun fyrr en eftir eins
árs aldri er náð), en eru að jafnaði einkenna-
Móttekið 09/01/1980. Sent í prentsmiðju 10/01/1980.
lausir uns fullorðinsaldri er náð, þegar margir
þeirra fá tendinous xanthomata, einkanlega á
hásinar og handarsinar, sem í stöku tilfellum
geta orðið svo stórar að til lýta sé (sjá mynd
2). Slík xanthomata á sinum eru nánast ein-
kennandi fyrir þessa arfgengu hyþerkólester-
olemiu (F. H.), enda þótt þau finnist ekki í
öllum þessara einstaklinga (líklegast í 50 %
tilfella). Arcus corneae og xanthelasmata þal-
þebrarum eru algeng einkenni meðal þessara
einstaklinga, en eru ekki einkennandi eins og
tendinous xanthomata. Ferilrannsóknir frá
Bretlandi og Bandaríkjunum benda til þess að
um helmingur karla með þetta erfðaeigindi
(arfblendnir) fái kransæðastíflu fyrir 50-60 ára
aldur og um 40-50 % kvennanna fyrir sextug-
saldur, sem er margföldun tíðni þess sem
finnst meðal annarra ættingja í þessum fjöl-
skyldum, sem ekki hafa þetta gen (28, 29).
Arfhreinir einstaklingar fá hins vegar áður-
nefnd einkenni um kransæðasjúkdóm ásamt
miklum fituútfellingum í húð og sinar þegar á
Mynd 1. Fjölskyldutré íslenskrar konu (index V. G.)
med arfblenda hyperkólesterolemiu. Hún virðist
hafa erft genid frá föður sínum, par sem sum
systurbarna hans og afkomendur þeirra hafa petta
syndrom. Erfðirnar eru ríkjandi og pví fyrirfinnst
syndromið í öllum kynslóðum.